Ο Νομός Σερρών είναι από του πιο αντιπροσωπευτικούς όσον αφορά τα πολυπολιτισμικά του χαρακτηριστικά και αυτό οφείλεται στο ότι κατοικείται από ανθρώπους διαφορετικών καταγωγών με πλούσια κα ξεχωριστή πολιτιστική παράδοση.
Ντόπιοι, Πόντιοι, Μικρασιάτες, Θρακιώτες, Βλάχοι, Σαρακατσάνοι κ.ά. συνθέτουν το πολιτιστικό μωσαϊκό του νομού μας και αυτό είναι σημαντικό πλεονέκτημα.
ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΟΦΩΝΩΝ ΤΟΥ Ν. ΣΕΡΡΩΝ
Βασίλης Τερζής
1. Οι βλαχόφωνοι στην Ανατολική Μακεδονία και το Ν. Σερρών.
Οι περιοχές της Κεντρικής και της Ανατολικής Μακεδονίας υπήρξαν ταυτόχρονα για τους βλαχοφώνους του ελλαδικού χώρου:
α) χώροι διασποράς βλάχων από όλες σχεδόν τις ορεινές μητροπόλεις κατά μήκος της Πίνδου,
β) τόπος παραθερισμού και ξεχειμωνιάσματος τσελιγκάτων κάθε προέλευσης,
γ) χώροι παλαιότερων μητροπολιτικών εστιών,
δ) αφετηρία για νέες εγκαταστάσεις,
ε) χώροι όπου σημειώθηκαν όλες οι μορφές βλάχικης εγκατάστασης (νομαδικής, ημινομαδική, γεωργική, ημιαστική και αστική).
Η καταγωγή της πλειοψηφίας των βλαχοφώνων του Ν. Σερρών έγκειται στην Αβδέλλα, τη Γράμμουστα, τη Σαμαρίνα και το Περιβόλι, αλλά και σε χωρία της Ηπείρου (Νικολίτσα, Μοσχόπολη) και της δυτικής Μακεδονίας (Νυμφαίο, Σμίξη, Βλάστη). Σε αυτούς προστίθεται και ένας μικρότερος αριθμός Ολύμπιων βλαχόφωνων, οι Μπαϊσιώτες (από τη Βωβούσα) των κεφαλοχωρίων του Σιδηροκάστρου, οι Παπατσαϊρινοί, καθώς και οι Μότσιανοι, δηλαδή οι Ασπροποταμίτες και Μετσοβίτες βλαχόφωνοι που βρέθηκαν στα κεφαλοχώρια του νομού, όπως την Αλιστράτη, τη Νέα Ζίχνη, τα Νταρνακοχώρια και τα Παγγαιοχώρια. Τέλος αξίζει να αναφερθούν και οι Τζουμαγιώτες βλαχόφωνοι, οι Ποροϊάνοι και οι Ραμνιώτες (χωριά στο Β. Α τμήμα του Ν. Σερρών).
2. Πόλεις και χωριά του Ν. Σερρών όπου κατοικούν Βλαχόφωνοι.
Άγιο Πνεύμα, Αλιστράτη, Αχλαδοχώρι, Βέργη, Ελαιώνας, Ηράκλεια, Καπνόφυτο, Λευκώνας, Μελενεγκίτσι, Μεσολακία, Σιδηρόκαστρο, Χιονοχώρι, Χρίστος, Ροδολίβος, Σέρρες, Πορόια, Οινούσα, Νιγρίτα, Ν. Πετρίτσι (κατά αλφαβητική σειρά).
3. Οι εγκαταστάσεις των βλαχοφώνων στο Ν. Σερρών από τον 17ο αιώνα έως τα μέσα του 18ου.
Η εμφάνιση των πρώτων βλαχόφωνων στο Ν. Σερρών υπολογίζεται στις αρχές του 17ου αιώνα. Λιγοστές οικογένειες, μεμονωμένα, άρχισαν να επισκέπτονται τον νομό και να εγκαθίστανται σε αυτόν με την προοπτική της μόνιμης κατοικίας. Πολύ αργότερα το 1780 - 1800 ένας μεγάλος όγκος βλαχόφωνων θα μετακινηθεί προς την ανατολική Μακεδονία πολλοί εκ των οποίων θα εγκατασταθούν στην περιοχή των Σερρών. Από το 1600 έως στα μέσα του 17ου αιώνα παρατηρούνται μαζικές και πολύ σημαντικές έξοδοι από την Πίνδο και μετοικίσεις προς τις ορεινές περιοχές της ανατολικής Θεσσαλίας και τα αστικά της κέντρα. Κάποιοι έφτασαν μέχρι τη Μοσχόπολη, τη Θεσσαλονίκη και την Ανατολική Μακεδονία. Οι έξοδοι αυτής της περιόδου από την Πίνδο αν και είναι από τις λιγότερο ερευνημένες και με άγνωστο σχετικά μέγεθος και περιεχόμενο θεωρούνται από πολλούς ερευνητές οι προπομποί των μεγάλων εξόδων που σημειώθηκαν αργότερα, από όλα σχεδόν τα βλαχοχώρια, ανάμεσα στο 1769 και το 1830, ενώ εκφράζεται η άποψη πως κατά κάποιο τρόπο και έως ένα βαθμό ήταν ανάλογες με αυτές.
4. Οι λόγοι των εξόδων του 17ου αιώνα:
Οι κυριότεροι λόγοι των πληθυσμιακών εξόδων κατά την διάρκεια του 17ουαιώνα ήταν οι εξής:
α) Ο υπερπληθυσμός των ορεινών κοινοτήτων ο οποίος είχε είδη οδηγήσει σε κάποια αρχική και σταδιακή μετακίνηση ατόμων και μικρών ομάδων επαγγελματιών προς τα διαμορφούμενα αστικά κέντρα των πεδινών περιοχών.
β) Η αντιπαλότητα των Βλάχων των ορεινών οικισμών με τις τουρκικές αρχές και κυρίως με τους ισχυρούς κατά τόπους εκπροσώπους τους.
γ) Ο περιορισμός του προνομιούχου καθεστώτος ένταξης στο ταμείο της Σουλτάνας (Βαλιδέ) και η παραχώρηση πολλών προνομίων και βλαχοχωριών ως τιμάρια στους σπάχηδες.
δ) Η καταστολή των επαναστατικών κινημάτων του 1600 και κυρίως του 1611 όταν χριστιανοί της Θεσσαλίας και της Ηπείρου ακολούθησαν το κάλεσμα του μητροπολίτη Τρίκκης Διονύσιου του Φιλόσοφου (γνωστού ως Σκυλόσοφου).
ε) Η ανερχόμενη δύναμη των σταδιακά εξισλαμισμένων Αλβανών, που εξελίσσονται σε τοπικούς κυρίαρχους και δυνάστες.
στ) Οι συγκρούσεις με τους αρματολούς και τους κλέφτες.
ζ) Αστάθμητοι παράγοντες όπως οι συχνές επιδημίες και οι φυσικές καταστροφές.
Μέχρι το 1769, έτος της πρώτης «καταστροφής» της Μοσχόπολης και ορόσημο για την έναρξη σοβαρότατων εξόδων και διασπορών, βλάχικοι πληθυσμοί είχαν επιβιώσει μόνο στο νοτιοδυτικό τμήμα της Βαλκανικής, κατά μήκος της ελληνικής χερσονήσου. Μέχρι εκείνη την εποχή, οι παλαιότεροι «βλάχικοι» πληθυσμοί» που βρισκόταν βόρεια και ανατολικά της νοητής γραμμής Δυρράχιο - όρος Περιστέρι - Μόγλενα - Θεσσαλονίκη φαίνεται πως είχαν αφομοιωθεί και εξαφανιστεί. Νότια της προαναφερθείσας νοητής γραμμής είχαν δημιουργηθεί ιδιαίτερα πολυπληθείς συγκεντρώσεις βλάχικών ομάδων και πληθυσμών.
Από το 1769 και μετά, αυτή η γεωγραφική χωροθέτηση των βλάχων ανατρέπεται, οι συνεχείς έξοδοι και η διασπορά τους οδηγούν μέχρι τις πλαγιές της Ροδόπης και του δυτικού Αίμου, όπως και σε διάφορες πολιτείες της σημερινής Βουλγαρίας. Πλημμυρίζουν το σύνολο σχεδόν της γεωγραφικής Μακεδονίας, τόσο τα ορεινά όσο και
τις πολιτείες. Φτάνουν μέχρι τις πόλεις της Σερβίας, του Κοσόβου και της Βοσνίας. Βλαχόφωνοι περνούν το Δούναβη και το Σάβο και δημιουργούν παροικίες στα εδάφη της Αυστρουγγαρίας και των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών. Εξαπλώνονται και προς το νότο, μέχρι την Αττική. Σημαντικοί βλάχικοι οικισμοί και εγκαταστάσεις, όπως του Κρουσόβου στην Π.Γ.Δ.Μ. και των Σερρών στην Ανατολική Μακεδονία, είναι αποτέλεσμα αυτής της νεότερης και μάλλον αγνοημένης βλάχικης διασποράς.
5. Οι λόγοι των εξόδων από τα τέλη του 18ουαιώνα έως τον 19ο.
α) Τα Ορλοφικά 1769 -1770. Με το κίνημα να πνίγεται στο αίμα ακολουθούν λεηλασίες από τους Τουρκαλβανούς τις οποίες δεν γλίτωσαν και οι βλάχικες κοινότητες. Μοσχόπολη, Γράμουστα, Σύπισκα, Νικολίτσα, Λινοτόπι κ.α. που καταστρέφονται ολοσχερώς. Ακολούθησε αναγκαστική μετανάστευση των βλαχόφωνων που έφτασαν ως τον Ν. Σερρών.
β) Μεγάλες ήταν οι μεταναστεύσεις Βλαχόφωνων, οι οποίοι μη μπορώντας να αντέξουν τις θηριωδίες και ατιμίες του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, έφτασαν προς την περιοχή των Σερρών στην πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα.
γ) Σοβαρός λόγος εξόδου βλαχοφώνων από τις εδραίες θέσεις τους στις αρχές του 19ου αιώνα αποτέλεσαν τα αντίποινα των Τούρκων και γενικότερα η σκληρή τους στάση απέναντι στα βλαχοχώρια εξαιτίας της συμμετοχής τους στην ελληνική επανάσταση του 1821.
δ) Οι έμμεσες συνέπειας της επανάστασης του 21 και οι ανεξέλεγκτες ληστρικές επιδρομές και καταστροφές.
Ανάμεσα στο 1823 - 1832 αιτίες εξόδων αποτελούν οι έμμεσες συνέπειες της επανάστασης του 21. Η εξασφάλιση διαμονής και διατροφής για τα τουρκικά στρατεύματα που βρίσκονταν ήδη στην περιοχή για την εξουδετέρωση του Αλή Πασά, οι επιτάξεις των υποζυγίων, η γενικότερα η αναρχία και κυρίως οι συχνές και βαριές οικονομικές εισφορές που επιβάλλονταν για την κάλυψη πολεμικών δαπανών του τουρκικού στρατού αποτελούν τις ακούσιες επιπτώσεις της επανάστασης του 21.
ε) Μετακινήσεις έγιναν και την περίοδο των επαναστατικών κινημάτων του 1854, 1866 και 1877 στα οποία συμμετείχαν κυρίως βλαχόφωνοι. Σε αντίποινα δέχθηκαν επίθεση τα βλαχοχώρια της Πίνδου, Αβδέλλα, Περιβόλι, Σαμαρίνα, Βωβούσα. Τότε πολλοί, κυρίως κτηνοτρόφοι, μετανάστευσαν και έστησαν τσελιγκάτα στα βουνά των Σερρών Μπέλλες, Λαϊλιάς και Μενοίκιο.
6. Ιδιαίτερα κινητικά μοτίβα των βλαχόφωνων του Ν. Σερρών.
Α) Στο Σερριώτικο τον κάμπο
Κάτω στον Άγιο Θόδωρο
Αντίπερα
Ράφτε
κ.α
Β) Δερβέναγας
Παυλή Μελάς
Νικοτσάρας
Χαρά μωρέ χαρά
Μάτα μάκα ζάχαρη
Σιμίτε
Θανάση όντας κίνησες
Γ) Από μικρός στα γράμματα
Κάτω στην Άσπρη πέτρα
Στον Ίσβορο
Πέντε χρόνια περπατούσα
Ανήμερα την Πασχαλιά
Που ήσουν περιστερούλα μου
Νου τσα τσιάμα λία χαττζιάνε
Αγγισίρα όιλι σ’φούγκα
Λένα
Λα πόμνου ντι νιγκ α μάρι (Γκάλπινα)
Πρι μαγούλ ανάλτου
κ.α
Δ) Βλαχούλα - (Γκάιντα ??)
7. Χοροί και τραγούδια που επικράτησαν μετά την δημιουργία των συλλόγων, (1976).
1) Φραγκίτσα 8/8 ή 5/8.
2) Ζαχαρούλα 4/8 γρήγορο.
3) Χατζηστέργιου τσέλιγκ μάρι... 3/8 (Χατζηστέργιο τσέλιγκα μεγάλε).
4) Μπεράτια (Μπαίνω μεσ’ τ’ αμπέλι κ.α) 7/8.
5) Συγκαθιστά (Τασιές κ.α) 4/8 γρήγορο.
6) Συγκαθιστά (Αηδόνι κ.α) 8/8.
8. Άλλοι χοροί που συναντιούνται σήμερα σε κοινωνικές εκδηλώσεις βλαχόφωνων Σερραίων.
1) Καλαματιανός 7/8.
2) Συρτός 4/8 γρήγορο ή 2/4.
3) Συρτός στα τρία 3/8 ή 4/8 αργό (4/4).
4) Στα δύο (Πωγωνίσια) 4/8 αργό (4/4).
5) Αρβανιτοβλάχικος 4/8 αργό (4/4).
6) Τσάμικος 6/8.
7) Κίνιγκ
Ο καλαματιανός, ο συρτός και ο συρτός στα τρία υπήρχαν πάντοτε στην μουσικοχορευτική παράδοση των βλαχόφωνων Σερραίων.
9. Χοροί που συναντά κανείς μόνο στους συλλόγους
1) Τσαρίτσανη 4/8 γρήγορο & 6/8.
2) Σε τούτη τάβλα που’μαστε (Φεζοδερβέναγας) 4/8 αργό (4/4) & 4/8 γρήγορο.
3) Ζαμαντάκας 4/8 αργό (4/4).
4) Βασιλαρχόντισσα 5/8.
5) Κεντημένη ποδιά 4/8 αργό (4/4) & 4/8 γρήγορο.
6) Ζαγορίσιος (Κωσταντάκης) 5/8.
7) Μπεράτι Ηπείρου 8/8.
8) Τζιάκας απ’ τα Γρεβενά 6/8.
10. Φορεσιά
10.1 Εξαρτήματα της επίσημης αντρικής φορεσιάς (Φοριόταν σε γάμους, γιορτές και σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις.
1) Μάλλινη ολόσωμη φουστανέλα (Καντούσια - Τσιπούνι) ή
1) Φουστανέλα.
2) Γιλέκο (Τζιουμαντάνι).
3) Πουκάμισο (Κ μάσι).
4) Χειρώτια (Ρακαβίτσες ή αρκαβίτσες).
5) Πουτούρια (Τσόριτς).
6) Κάλτσες (Λ πουτς ή προπότς).
7) Φούντες.
8) Ζωνάρι μάλλινο (Μπρίουν).
9) Δερμάτινη ζώνη (Κ ράου).
10) Καπέλο - Καλπάκι (Κατσιούλα) ή τραγιάσκα ή δίκοχο.
11) Μαντήλι (Σερβέτα).
12) Ασημένια αλυσίδα (Κιοστέκι).
13) Τσαρούχια ή παπούτσια.
12) Χειροποίητα φιδάκια από χάντρες (Γαμήλιο δώρο).
15) Είδος κομπολογιού με φούντες και χάντρες (Μάρτσο).
16) Είδος κασκόλ που φορούσαν ο γαμπρός και οι μπράτιμοι (Σια λ).
10.2 Ρούχα που φορούσαν οι περισσότεροι στις καθημερινές τους δραστηριότητες, τα μικρά παιδιά και οι ηλικιωμένοι.
1) Μαύρο σαλβάρι - πουτούρι.
2) Μαύρο γιλέκο (Τζιουμαντάνι).
Τα μικρά παιδιά πολλές φορές φορούσαν μαύρη καντούσια - τσιπούνι.
10.3 Εξαρτήματα της γυναικείας φορεσιάς - Επίσημη φορεσιά των παντρεμένων γυναικών (Νυφική φορεσιά).
1) Καντούσια ή Τσιπούνι ή Σαρ κ.
2) Γιλέκο με μανίκια (Βελούδινο ή μάλλινο) (Λιπαντές ή Μιντάν).
3) Φούστα (Μάλλινη με πτυχές και μανίκια τα οποία πολλές φορές είχαν
βελούδινα καπάκια).
4) Γιλέκο (Σκουρτάκα).
5) Πουκαμίσα (Καμεάσα).
6 Ποδιά (Βελούδινη ή μάλλινη και σπάνια σατέν ή από μετάξι-Πουά λ).
7) Κάλτσες (Λ πουτς ή προπότς).
8) Δερμάτινη ζώνη (Κ ράου).
9) Ζώνη με χάντρες.
10) Σαλιάρα (Κιπτάρου ή πετσέτα).
11) Λευκά μαντήλια με πούλιες.
12) Καπέλο με υποσιάγωνο (Κατσιούλα με μαγούρι).
13) Μαντίλα (Βλάσκα).
14) Αλυσίδα με σουγιά (Σιλιβάρι ντι κουστούρα).
15) Παπούτσια.
16) Κοσμήματα.
17) Σειρές φλουριά (Αρραβώ ν).
Πολύ παλιού τύπου γυναικεία γαμήλια φορεσιά ήταν το κουμάσι (φόρεμα με μανίκια, χωρίς πτυχές και πολύ φαρδύ στο κάτω μέρος). Ήταν φτιαγμένο από ύφασμα ριγέ χρυσοποίκιλτο, αγορασμένο συνήθως από την ανατολή.
Το κόκκινο πέπλο, που κάλυπτε το πρόσωπο της νύφης και το οποίο ξεκινούσε πάνω από τη κατσιούλα, το ονομάζουν ζ βον ή τσίπα.
10.4 Καθημερινή φορεσιά - Φορεσιά των ανύπαντρων κοριτσιών.
1) Φούστα μάλλινη (Χωρίς μανίκια).
2) Πουκαμίσα.
3) Ποδιά μάλλινη.
4) Σαλιάρα.
5) Κάλτσες.
6) Ζώνη.
7) Μαντήλι.
8) Αλυσίδα με σουγιά.
9) Μαντίλα άσπρη με πούλιες γύρο γυρο (Τσοβρέ).
10) Παπούτσια.
10.5 Μεταγενέστερη επίσημη και νυφιάτικη φορεσιά.
1) Φόρεμα βελούδινο με πτυχές.
2) Ποδιά μεταξωτή ή βελούδινη όταν επρόκειτο για νύφη.
3) Μαντίλα μεταξωτή (Τσόμπρα).
4) Καπέλο όταν επρόκειτο για νύφη.
5) Παπούτσια.
10.6 Στα κοσμήματα και τα στολίδια ανήκουν:
1) Βραχιόλι (Μπουλτζέ κ), βραχιόλια (Μπολτζέτσ).
2) Δαχτυλίδι (Νε λ), δαχτυλίδια (Νιάλι).
3) Σειρές (κολλιέδες) με χάντρες μπροστά στο στήθος (Μ ρτζιάλι ή Γιορτάνι).
4) Χάντρες γύρο από την βλάσκα (Λια σ).
5) Μεταλλικές καρφίτσες διαφόρων σχημάτων πάνω στη κατσιούλα (Πιρπιντάτς).
6) Ασημένια αγκράφα πάνω στη κατσιούλα, εξάρτημα της νυφικής φορεσιάς (Τάσι).
7) Μάλλινες φούντες πάνω στη κατσιούλα (Αμούρη).
11. Πανηγύρια - Εκδηλώσεις
Ετήσιος χορός Λαογραφικού Ομίλου Βλάχων και Φίλων «ΛΑΪΛΙΑΣ» Ν. Σερρών.
Ετήσιος χορός Συλλόγου Βλάχων Ν. Σερρών «Γεωργάκης Ολύμπιος».
Ετήσιος χορός Συλλόγου Βλάχων Ποροϊων «το Πέρασμα».
Ετήσιος χορός Συλλόγου Βλάχων Σιδηροκάστρου.
14 - 15 Αυγούστου (Γιορτή της Παναγίας) στο όρος Λαϊλιά στην πλατεία των ξυλοκόπων (Μπαλτά τσαϊρ).
30 Ιουνίου και 1 Ιουλίου (Των Αγίων Αναργύρων) στην Οινούσα Σερρών.
Μια εβδομάδα αργότερα η ίδια γιορτή στο Χιονοχώρι Σερρών.
12. Πολιτιστικοί σύλλογοι στο Ν. Σερρών που ασχολούνται με την παράδοση τωνβλαχόφωνων Σερραίων (κατά αλφαβητική σειρά).
1) Λαογραφικός Όμιλος Βλάχων και Φίλων «ΛΑΪΛΙΑΣ» Ν. Σερρών
2) Σύλλογος Βλάχων Ν. Σερρών «Γιωργάκης Ολύμπιος»
3) Σύλλογος Βλάχων Ν. Πετριτσίου η «Ράμνα»
4) Σύλλογος Βλάχων Ποροϊων «Το Πέρασμα»
5) Σύλλογος Βλάχων Σιδηροκάστρου
13. Χαρακτηριστικά τραγούδια των Βλαχόφωνων του Ν. Σερρών
ΣΤΟ ΣΕΡΡΙΩΤΙΚΟ ΤΟΝ ΚΑΜΠΟ
Περδικούλα σεργιανούσε, στον Σερριώτικο τον κάμπο.
Στον Σερριώτικο τον κάμπο, έπιασε ψηλή βροχούλα.
Έπιασε ψηλή βροχούλα, μάσε κόρη το σαγιά σου.
Μάσε κόρη το σαγιά σου, να μη λερωθεί ποδιά σου.
Να μη λερωθεί ποδιά σου, σε μαλώνει η πεθερά σου.
Ή μη λερώσεις τη ποδιά σου, σε μαλώνει η πεθερά σου.
Σε μαλώνει η πεθερά σου, πεθερά κι ο πεθερό σου.
ΑΝΤΙΠΕΡΑ
Αντίπερα, αντίπερα μαύρα μου μάτια (ή καημένη Μάντω).
Αντίπερα (ή Στου Μαυραντή) στ’ αλώνι ρόιδο μου (ν)έλα ιδώ ματάκια μου (ν)έμορφα
Ήταν μια μέρα Κυριακή μαύρα μου μάτια.(ή καημένη Μάντω).
Μια μέρα χρυσομέρα ρόιδο μου (ν)έλα ιδώ ματάκια μου (ν)έμορφα.
Βγήκαν (ή πήγαν) να παίξουν τα σπαθιά μαύρα μου μάτια (ή καημένη Μάντω)
Να ρίξουν το λιθάρι ρόιδο μου (ν)έλα ιδώ ματάκια μου (ν)έμορφα.
Το ρίχνει ένας το ρίχνουν δυο μαύρα μου μάτια (ή καημένη Μάντω).
Το ρίχνουν τρεις και πέντε ρόιδο μου (ν)έλα ιδώ ματάκια μου (ν)έμορφα.
Το ρίχνει κόρη ανύπαντρη μαύρα μου μάτια (ή καημένη Μάντω).
Και πάει σι παραπέρα ρόιδο μου (ν)έλα ιδώ ματάκια μου (ν)έμορφα
Δώδεκα χρόνους έκανε μαύρα μου μάτια (ή καημένη Μάντω).
Σε κλέφτικα λημέρια ρόιδο μου (ν)έλα ιδώ ματάκια μου (ν)έμορφα.
Κανείς δε την εγνώρισε μαύρα μου μάτια (ή καημένη Μάντω).
Πως είναι κλεφτοπούλα ρόιδο μου (ν)έλα ιδώ ματάκια μου (ν)έμορφα.
(Καταγραφή) ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΕΡΖΗΣ
ΔΕΡΒΕΝΑΓΑΣ (ΧΑΤΖΗΣΤΕΡΓΙΟΣ)
Μας ηρθ’ ένας Δερβέναγας
(μώρε) ή (πω με) μές’ από την πόλη.
Αϊ πιάνει και γρα-
Χατζη λαϊ Στέργιουμ
αϊ πιάνει και γράφει μια γραφή.
Πιάνει και γράφει μια γραφή
κι ένα (μωρέ) κομμάτι γράμμα.
Αϊ σε σας βρε βλά-
Χατζη λαϊ Στέργιουμ
αϊ σε σας βρε βλάχοι σταϊ Βουνά.
Σε σας βρε βλάχοι σταϊ βουνά
σε σας (μωρέ) βρε τσελιγγάδες.
Αϊ για μάστε χι-
Χατζη λαϊ Στέργιουμ
αϊ για μάστε χίλι’ αλόγατα.
Για μάστε χίλια αλόγατα
και δυό (μωρέ) χιλιάδες μούλες.
Άι σαν το’ μαθε Χατζη λαϊ Στέργιουμ
άι σαν το’ μαθε Χατζηστέργιος.
Σαν το’ μαθε Χατζηστέργιους
πολύ (μωρέ) το κακοφάνει.
Άι πιάνει (ή παίρνει) και ζώ-
Χατζη λάϊ Στέργιουμ
άι πιάνει και ζώνει τ’ άρματα..
ΚΑΤΩ ΣΤΗΝ ΑΣΠΡΗ ΠΕΤΡΑ
Κάτω στην άσπρη πέτρα μωρέ μάτια μου,
κάτω στην άσπρη πέτρα μωρέ φρύδια μου.
Κάτω σι γιαλό γιώτισσα κυρά Βιργιώτισσα.
Βαρέσαν τον Γιαννάκη μωρέ μάτια μου,
βαρέσαν τον Γιαννάκη μωρέ φρύδια μου.
Τον αρματολό γιώτισσα κυρά Βιργιώτισσα.
Τούρκοι τον εβαρέσαν μωρέ μάτια μου,
Τούρκοι τον εβαρέσαν μωρέ φρύδια μου.
Κι αρωμιοί τον κλαιν γιώτισσα κυρά Βιργιώτισσα.
Γιαννάκη να’ χεις μάνα μωρέ μάτια μου,
Γιαννάκη να’ χεις μάνα μωρέ φρύδια μου.
Να’ χεις κι αδερφή γιώτισσα κυρά Βιργιώτισσα.
Να’ χεις καλή γυναίκα μωρέ μάτια μου,
να’ χεις καλή γυναίκα μωρέ φρύδια μου.
Να’ ρθει να σε ιδεί γιώτισσα κυρά Βιργιώτισσα
(Καταγραφή) ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΕΡΖΗΣ
ΛΕΝΑ
Γιου ανγκισις λια Λε…, γιο λια Λένο λια,
γιου ανγκισις λια Λε… Λένο σιγκουρ(α).
Τώρα πι νιγκ(α) σιαρ(α), γιο λια Λένο φιάτ(ου) μουσιάτ(ου),
τώρα πι νιγκ(α) σιαρ(α), γιο λια Λένο χρυσουσίτα.
Νια γκι σι λα τα …, γιο λια Λένο λια,
νια γκι σι λα τα, τατα ουασπιτ(ου).
Σι(ν) τόρκου , σι πουμπάκλου, γιο λια Λένο φιάτ(ου) μουσιάτ(ου),
σι(ν) τόρκου , σι πουμπάκλου, γιο λια Λένο χρυσουσίτα.
Τας νιατάρ αρμά …, γιο λια Λένο λια,
τας νιατάρ αρμά, αρμάτ(α), τάστι νιου.
Κιντούσια σο κουρνιού(ι), γιο λια Λένο φιάτ(ου) μουσιάτ(ου),
κιντούσια σο κουρνιού(ι), γιο λια Λένο χρυσουσίτα.
Τας νιατάρ κ(ου)μια …, γιο λια Λένο λιά,
τας νιατάρ κ(ου)μιάσα, φράτινιου.
Κου πατρ(ου)τζατς λιλίλτσι, γιο λια Λένο φιάτ(ου) μουσιάτ(ου),
κου πατρ(ου)τζατς λιλίλτσι, γιο λια Λένο χρυσουσίτα.
ΛΕΝΑ
Που ξεκίνησες καλέ ή βρε Λένα,
που ξεκίνησες καλέ ή βρε Λένα, μόνη σου.
Τώρα πριν βραδιάσει, εγώ κάλε Λένα κορίτσι όμορφο,
τώρα πριν βραδιάσει, εγώ κάλε Λένα κορίτσι χρυσωμένο.
Ξεκίνησα στη θεία μου, καλέ ή βρε Λένα,
ξεκίνησα στη θεία μου, καλέ ή βρε Λένα, μια επίσκεψη.
Να γνέσω (στη ρόκα), το βαμβάκι, εγώ κάλε Λένα κορίτσι όμορφο,
να γνέσω (στη ρόκα), το βαμβάκι εγώ κάλε Λένα κορίτσι χρυσωμένο.
Για να κάνω τη φορεσιά, καλέ ή βρε Λένα,
για να κάνω τη φορεσιά, καλέ ή βρε Λένα, του πατέρα μου.
Καντούσα του πεθερού μου, εγώ κάλε Λένα κορίτσι όμορφο,
καντούσα του πεθερού μου, εγώ κάλε Λένα κορίτσι χρυσωμένο.
Για να κάνω πουκάμισο, καλέ ή βρε Λένα,
για να κάνω πουκάμισο, καλέ ή βρε Λένα, του αδερφού μου.
Με σαράντα λουλούδια, εγώ κάλε Λένα κορίτσι όμορφο,
με σαράντα λουλούδια, εγώ κάλε Λένα κορίτσι χρυσωμένο.
(Καταγραφή) ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΕΡΖΗΣ
ΛΑ ΠΟΜΛΟΥ ΝΤΙ ΝΙΓΚ Α ΜΑΡΙ (ΓΚΑΛΜΠΙΝΑ)
Λα πόμλου ντι νιγκ α μάρε,
Στο δέντρο κοντά στη θάλασσα,
ντουάρμι βρούτα σούμ(α) ούμπρ(ι),
κοιμάται η αγάπη μου κάτω απ’ τη σκιά,
σούμ(α) ούμπρ(ι) σ’πι άλμπ(ου) κιάτρ(ου).
Κάτω απ’ τη σκιά πάνω σε λευκό λιθάρι.
Σα σκούλ(α) σιού βίντου ζούρλου
Σηκώθηκε ένας τρελός αέρας
σ’ασπούλμπιρ(α) φρ(ού)ντζ(ι)λ(ι) τούτι.
Και σκόρπισε τα φύλλα όλα.
(Ρεφραίν)
Μόι λε λιλίτσι λιά
Αχ! Λουλουδάκι μου,
τριαντάφυλλα αρός(ι) σ’γκάλμπινα.
Τριαντάφυλλο μου κόκκινο κίτρινο.
ΡΑΦΤΕ (ΡΑΦΤΗΣ)
Ράφτε τσι νου τσοτσ, μώρε (δις)
Ράφτη γιατί δε χορεύεις;
Τσι λάι τράκου ντε, τσοκ σι ιν φάκου
τι διάβολο να χορέψω,
νο μου στράνι τα σι ιν μπάκου
δεν έχω ρούχα να χορέψω.
νο μου καμιά σ τα σι ιν μπάκου
δεν έχω πουκάμισο να φορέσω.
νο μου τσιουμαντάνι τα σι ιν μπάκου
δεν έχω γιλέκο να φορέσω.
νο μου πουρπτόσ τα σι ιν μπάκου
δεν έχω κάλτσες να φορέσω.
νο μου π πούτσου τα σι ιν μπάκου
δεν έχω παπούτσια να φορέσω.
νο μου κατσιούλα τα σι ιν μπάκου
δεν έχω καπέλο να φορέσω
νο μου σιλιβάρι τα σι ιν μπάκου
δεν έχω σαλβάρι να φορέσω
νο μου σμιά ν τα σι ιν μπάκου
δεν έχω βράκι να φορέσω.
(Καταγραφή) ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΕΡΖΗΣ
Χοροί και τραγούδια των Βλαχοφώνων κατοίκων του Ν. Σερρών.
Εισήγηση - Διδασκαλία: Βασίλης Τερζής.
7ο Σεμινάριο Ελληνικού Παραδοσιακού Χορού
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΚΟΤΟΥΣΣΗΣ
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΒΛΑΧΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΩΝ «ΛΑΪΛΙΑΣ»
ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ Ν. ΣΕΡΡΩΝ
ΔΗΜΟΣ ΣΚΟΤΟΥΣΣΗΣ
3 - 6 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2008
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Βασίλης Τερζής
Γεννημένος στις Σέρρες και μόνιμος κάτοικός της ασχολήθηκε για πρώτη φορά με τον παραδοσιακό χορό σε ηλικία 12 ετών ως μέλος, χορευτής του συλλόγου Βλάχων Ν. Σερρών. Απόφοιτος του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, τμήματος Επιστημονικής Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (Τ.Ε.Φ.Α.Α) Κομοτηνής, με ειδικότητες ελληνικοί χοροί, πετοσφαίριση και κολύμβηση. Βρίσκεται στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, του ανωτέρω ιδρύματος, στην κατεύθυνση της προπονητικής ενώ ο τίτλος της μεταπτυχιακής του διατριβής αφορά «Το προφίλ των δασκάλων του ελληνικού παραδοσιακού χορού στην Ελλάδα».
Το 1988 ξεκινά να διδάσκει δημοτικούς χορούς σε τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους της πόλης και του νομού.
Το 1989 αρχίζει να μελετά και να ερευνά την παράδοση των βλαχοφώνων κατοίκων του νομού και από το 1991 τη μουσικοχορευτική παράδοση του Ν. Σερρών γενικότερα και των Ντόπιων κατοίκων ειδικότερα. Στην προσπάθεια αυτή συνέβαλε η επαφή με τους κατοίκους της περιοχής, η επιτόπια παρατήρηση και καταγραφή, η συμμετοχή σε δεκάδες τοπικά πανηγύρια, γιορτές και λαϊκά δρώμενα και η βιβλιογραφική έρευνα.
Έχει διδάξει τοπικούς χορούς και χορούς των βλαχοφώνων του νομού σε σεμινάρια όπως της «Δόρα Στράτου», του Κέντρου Λαογραφικών Ερευνών Μαγνησίας, της «Ηφαίστεια» κ.α ενώ έχει παραδώσει μαθήματα χορού σε διάφορα σωματεία, ομίλους και συλλόγους στον ελλαδικό χώρο, στη Γαλλία και το Βέλγιο.
Για τα ίδια θέματα παρουσίασε ανακοινώσεις και εισηγήσεις του σε συνέδρια όπως του Τ.Ε.Φ.Α.Α Κομοτηνής και της Διεθνούς Οργάνωσης Λαϊκής Τέχνης (Δ.Ο.Λ.Τ). Αποτέλεσε συντονιστή και κύριο εισηγητή σε έξι συνολικά σεμινάρια ελληνικού παραδοσιακού χορού που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σκοτούσσας και ο Λαογραφικός Όμιλος Βλάχων και Φίλων Λαϊλιάς Ν. Σερρών.
Είναι επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας του Λαογραφικού Ομίλου Βλάχών και Φίλων «Λαϊλιάς» Ν. Σερρών, που είχε την επιμέλεια παραγωγής ενός CD, υπό την αιγίδα της Δ.Ο.Λ.Τ. με τίτλο, « Τα Ντόπια », (Ζουρνάδες και Νταούλια από τον Ν. Σερρών) και θέμα την μουσικοχορευτική παράδοση των Σερραίων. Επίσης επιμελείται την έκδοση ενός ακόμη μελλοντικού με θέμα «Σκοποί, χοροί και τραγούδια των βλαχόφωνων Σερραίων».
Από το1992 είναι μέλος της Διεθνούς Οργάνωσης Λαϊκής Τέχνης (Δ.Ο.Λ.Τ). Το 1999 παρουσίασε ομάδα ενηλίκων από την Σκοτούσσα στο 13ο συνέδριο της στην Αθήνα και το 2000 την χορευτική ομάδα του Ομίλου «Λαϊλιάς» στο 14ο
συνέδριο στην Αριδαία.
Τον Ιούλιο του 2000 και 2003 είχε την επιμέλεια παρουσίασης της ίδιας ομάδας, με χορούς των βλαχοφώνων και των ντόπιων του Ν. Σερρών, σε ειδική παράσταση που πραγματοποιήθηκε στο θέατρο «Δόρα Στράτου» με κρατική τηλεοπτική κάλυψη και παγκόσμια δορυφορική αναμετάδοση.
Είναι υπεύθυνος και παρουσιαστής εκπομπής με θέμα το γνήσιο δημοτικό τραγούδι, την παραδοσιακή μουσική, τον ελληνικό χορό και την λαϊκή μας παράδοση σε τηλεοπτικό και ραδιοφωνικό σταθμό των Σερρών.
Κάθε χρόνο ταξιδεύει στο εξωτερικό επικεφαλής χορευτικών συγκροτημάτων συμμετέχοντας σε διεθνή φεστιβάλ και διαγωνισμούς.
Τερζής Βασίλης
Καθηγητής Φυσικής Αγωγής - Δάσκαλος Ελληνικού χορού
Μαυρογένους - Κοραή (γωνία) Σέρρες τ.κ 62121
Τηλ. 23210-25516, κιν. 6977-651857,
e-mail : vterzis[at]hotmail.com