Η παρούσα εργασία αφορά την εις βάθος μελέτη της Αρομανικής-Βλαχικής γλώσσας. Ερευνά την προέλευση της και την γλωσσική-λεξική συγγένεια της με τις άλλες Λατινογενείς γλώσσες της Ευρώπης.
Η Αρομανική-Βλάχικη γλώσσα κληρονομήθηκε σε εμάς μόνο με τον προφορικό λόγο χωρίς γραπτά κείμενα. Έτσι πρώτο μέλημα είναι η δημιουργία ενός νέου απλού και χρηστικού συστήματος γραφής με την χρήση Αλφάβητου που βασίζεται σε ένα ελαφρώς τροποποιημένο Λατινικό Αλφάβητο ώστε να ταιριάζει με τις φωνητικές απαιτήσεις της γλώσσας. Δίδονται κανόνες Φωνολογίας και Γραφής με πολλά παραδείγματα.
Με την μέθοδο της Λεξικοστατιστικής (Lexicostatistics) και Γλωσσοχρονολογίας (Glottochronology) υπολογίστηκε η ημερομηνία γέννησης-απόσχισης της Αρομανικής-Βλαχικής Γλώσσας από την Μητέρα Λατινική (VulgarLatin) γλώσσα. Οι συγκρίσεις-υπολογισμοί για τη συγγένεια μεταξύ των υπό εξέταση γλωσσών έγιναν σύμφωνα με τη Διεθνώς αποδεκτή μέθοδο της Λεξικοστατιστικής και Γλωσσοχρονολογίας όπως αυτές αναπτύχθηκαν και περιγράφονται από τον Αμερικανό Γλωσσολόγο καθηγητή Morris Swadesh και βελτιώθηκαν από τους καθηγητές Robert B. Lees και Sergei Staroshtin.
Χρησιμοποιήθηκαν οι διεθνώς αποδέκτες λίστες Swadesh (CoreVocabulary) τόσο για την Αρομανική-Βλαχική όσο και για VulgarLatin Γλώσσα και εφαρμόστηκαν οι διεθνώς αποδεκτοί μαθηματικοί τύποι . Παραθέτουμε επίσης Ιστορικά ευρήματα που αφορούν την Αρομανική-Βλαχική Γλώσσα και συμφωνούν απόλυτα και επιβεβαιώνουν το αποτέλεσμα της Γλωσσοχρονολόγησης .
Προέλευση της Αρομανικής – Βλαχικής Γλώσσας. Λατινογενείς Γλώσσες
Η δημιουργία και η επέκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από το 100 π.X. περίπου, έως την πτώση της, το 476 μΧ σε ολόκληρη την Δυτική Ευρώπη, την Νοτιοανατολική Βρετανία, στην Βαλκανική Χερσόνησο, σε μέρος της Μικράς Ασίας, τη Συρία καθώς και σε ολόκληρα τα παράλια της Βόρειας Αφρικής, σε συνδυασμό με τις διοικητικές και εκπαιδευτικές πολιτικές που εφάρμοσε, είχε σαν αποτέλεσμα την επιβολή της Λατινικής γλώσσας ως Δεσπόζουσας Γλώσσας σε όλη την αχανή Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
H επίσημη γραπτή Λατινική Γλώσσα (Latin) ομιλούνταν και γράφονταν όμως μόνο από τους λόγιους και την ανώτερη πολιτική, κοινωνική και οικονομική τάξη, ενώ οι Ρωμαίοι στρατιώτες, οι έμποροι, οι δούλοι, οι αγρότες, οι άποικοι, οι ντόπιοι πληθυσμοί, και τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, μιλούσαν την λεγόμενη Δημώδη Λατινική, (Vulgar Latin), η οποία ήτανμόνο προφορική . Με άλλα λόγια η Vulgar Latin ήταν η Lingua Franca δηλαδή η Κοινή γλώσσα της εποχής .
Η Δημώδης Λατινική (Vulgar Latin) που προέκυψε στο σύνολο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δεν ήταν από την αρχή σε όλες τις περιοχές ακριβώς η ίδια. Αυτό οφείλονταν στην επίδραση του Γλωσσικού Υποστρώματος της κάθε περιοχής, καθώς και των διαφόρων παραγόντων, όπως οι βίαιες μετακινήσεις και μεταναστεύσεις πληθυσμών, οι εισβολές ξένων φυλών (Γερμανών, Ούννων, Γότθων, Σλάβων), τοπικοί πόλεμοι, επιδημίες που αποδεκάτισαν ολόκληρους πληθυσμούς κλπ. Όλα τα παραπάνω γεγονότα επηρέασαν δραματικά τις τοπικές Δημώδεις Λατινικές Γλώσσες σε τέτοιο βαθμό που η Δημώδης Λατινική Γλώσσα της μίας περιοχής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με την πάροδο του χρόνου, να διαφοροποιείται όλο και περισσότερο από τη Δημώδη Λατινική Γλώσσα μίας άλλης περιοχής .
Η διαρκής διαφοροποίηση συνεχίστηκε αδιάλειπτα στο πέρασμα των αιώνων. Τελικά, οι τοπικές μορφές της αρχικής Δημώδους Λατινικής γλώσσας δεν ήταν πλέον αμοιβαία καταληπτές από όλους τους κατοίκους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και μπορούν έκτοτε να θεωρηθούν η απαρχή της δημιουργίας των διαφόρων Λατινογενών (Romance ) Γλωσσών .
Η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τον 5ον μΧ αιώνα είχε σαν επακόλουθο τις μετακινήσεις μεγάλης κλίμακας πληθυσμών εντός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τον κατακερματισμό της και την δημιουργία ανεξάρτητων κρατών (8ον, 9ον, και 10ον, 11 ον μ.Χ αιώνα). Τα νεοσύστατα κράτη υιοθέτησαν ως επίσημη γλώσσα την ήδη ομιλούμενη από τους υπηκόους τους κατά τόπους διαφορετική Δημώδη Λατινική.
Μπορούμε να πούμε με μεγάλη ακρίβεια ότι η εξέλιξη της Λατινικής γλώσσας στην πάροδο των αιώνων μέχρι τις σημερινές Λατινογενείς γλώσσες, ακολούθησε την εξής πορεία:
1) Η Λατινική Γλώσσα από τον 1ον π.Χ έως τον 5ον αιώνα μΧ ομιλούνταν και γράφονταν από τους λόγιους, τους μορφωμένους και γενικά την ανώτερη κοινωνικά τάξη.
2) Η Δημώδης Λατινική Γλώσσα (Vulgar Latin) από τον 1 ον έως τον 5ον αιώνα μΧ με τροποποιήσεις κατά περιοχή αποτελούσε την προφορική μόνο γλώσσα, η οποία ομιλούνταν από τους διαφορετικούς λαούς ολοκλήρου της αχανούς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
3) Η Δημώδης Λατινική Γλώσσα (Vulgar Latin) από τον 5 ον ως τον 10ον αιώνα μΧ. υφίσταται κατά περιοχές, ακόμη βαθύτερες αλλοιώσεις και τροποποιήσεις λόγω του κατακερματισμού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της εισβολής στην Ευρώπη Γερμανικών Φυλών, Γότθων, Ούννων, Σλάβων και άλλων Βαρβαρικών φυλών.
4) Τα νεοσύστατα κράτη που δημιουργούνται από τον 9ον, 10 ον, 11ον, αιώνα και μετά, υιοθετούν ως επίσημες γλώσσες τις ήδη ομιλούμενες από τον λαό γλώσσες που δεν είναι άλλες από τις κατά τόπους Δημώδεις Λατινικές γλώσσες όπως αυτές είχαν διαμορφωθεί και δημιουργηθεί με την επίδραση των τοπικών γλωσσικών ιδιωμάτων δηλαδή του Γλωσσικού Υποστρώματος της κάθε περιοχής, θεσπίζουν τη χρήση του Λατινικού Αλφάβητου, κανόνες Γραμματικής και Φωνολογίας και την διδάσκουν στα σχολεία.
5) Η έλλειψη αλφάβητου οφείλεται στο γεγονός ότι οι Αρομάνοι δεν απέκτησαν ποτέ κρατική οντότητα ώστε να μπορέσουν να υιοθετήσουν επίσημη Γλώσσα και Αλφάβητο και να μπορέσουν έτσι να την διδάσκουν στα σχολεία.
Οι αποκαλούμενες διεθνώς γλώσσες Romance , ενίοτε Λατινικές ή Λατινογενείς και περιστασιακά Romanic ή Νέο-Λατινικές γλώσσες, είναι οι σύγχρονες γλώσσες που εξελίχθηκαν αρχικά από τις κατά τόπους Δημώδεις Λατινικές γλώσσες και δημιούργησαν έτσι μια μεγάλη οικογένεια γλωσσών μέσα στην Ινδοευρωπαϊκή Γλωσσική οικογένεια.
Η ονομασία Romance προέρχεται από τη Δημώδη Λατινική λέξη Rοmanice που σημαίνει Ρωμανικός ή Ρωμαϊκός, δηλαδή γλώσσα που μιλούν οι Ρωμαίοι στρατιώτες ή γλώσσα που μιλάνε στη Ρώμη.
Ανάλογα με την γεωγραφική περιοχή, οι Λατινογενείς γλώσσες είναι οι έξης:
Ιβηρική Χερσόνησος : Ισπανικά, Πορτογαλικά και Καταλανικά.
Κεντρική Ευρώπη : Γαλλικά (Γαλλία), Ρωμάνς (Ελβετία), Walloon (Βέλγιο).
Ιταλική Χερσόνησος : Ιταλικά, Φριουλανικά και Σαρδηνιακά.
Βαλκανική Χερσόνησος (Ανατολικό-Λατινογενείς γλώσσες) : Ρουμανικά, Ίστρο-Αρμανικά, Μεγλενο- Αρομανικά, Αρομανικά (Βλάχικα). Αναλυτικότερα οι Λατινογενείς γλώσσες που ομιλούνται στη Βαλκανική Χερσόνησο είναι οι έξης :
Τα Ρουμανικά ομιλούνται στη Ρουμανία.
Τα Ίστρο-Αρομανικά στην χερσόνησο της Ίστρια στην Κροατία (κοντά στην Τεργέστη).
Τα Μεγλενό- Αρομανικά σε χωριά στην Πέλλα και στο Κιλκίς.
Τα Αρομάνικα-Βλάχικα στην περιοχή της Πίνδου, Θεσσαλίας, Μακεδονίας, στην Νότιας Αλβανίας, στα Σκόπια στην περιοχή του Κρούσοβου, Μοναστήρι (Bitola), Νότια Ρουμανία, Σερβία, Μαυροβούνιο και Μολδαβία. Η Αρομανική-Βλάχικη γλώσσα έχει τρεις βασικές διαλέκτους, τη διάλεκτο της Γράμμουστας, τη Φαρσαριώτικη και τη διάλεκτο της Μοσχόπολης.
Οι Λατινογενείς γλώσσες, που ομιλούνται από τις μεγαλύτερες πληθυσμιακά ομάδες είναι τα Ισπανικά (410 εκατομμύρια), τα πορτογαλικά (216 εκατομμύρια), τα γαλλικά (75 εκατομμύρια), τα ιταλικά (60 εκατομμύρια), και τα ρουμάνικα (25 εκατομμύρια) στο σύνολο τους 800 περίπου εκατομμύρια πληθυσμού.
Εκτός από τις παραπάνω γλώσσες, υπάρχουν διάσπαρτες σε όλη την Ευρώπη μικρές ή και μεγαλύτερες πληθυσμιακές ομάδες που ομιλούνε λατινογενείς γλώσσες, όπως:
Archaic Latin ; Late Classical Latin ; Megleno Romanian ; Istro Romanian ; Aromanian ; Romanian ; Dalmatian ; Friulian ; Gardenese Ladin ; Fassano Ladin ; Rumantsch Grischun ; Sursilvan Romansh ; Surmiran Romansh ; Vallader Romansh ; Lanzo Torinese Piemontese ; Barbania Piemontese ; Carmagnola Piemontese ; Turinese Piemontese ; Vercellese Piemontese ; Bergamo Lombard ; Plesio Lombard ; Ravennate Romagnol ; Ferrarese Emiliano ; Carpigiano Emiliano ; Reggiano Emiliano ; Rapallo Ligurian ; Genoese Ligurian ; Stella Ligurian ; Venice Venetian ; Primiero Venetian ; Bellunese Venetian ; Italian, Old ; Standard Italian ; Grosseto Tuscan Italian ; Foligno Italian ; Neapolitan ; Logudorese ; Campidanese ; Palermitan Sicilian ; Messinese Sicilian; Catanian Sicilian ; South-Eastern Sicilian ; Central Catalan ; North-Western Catalan ; Minorcan Catalan ; Castelló de la Plana Catalan ; Valencia Catalan ; Manises Catalan ; Castilian Spanish ; Standard Spanish Asturian ; Asturian-Leonese; Standard Portuguese ; Galician ; Provençal Occitan ; Savoyard Franco-Provençal ; French, Old ; Standard French ; Picard ; Walloon . Aragonese; Aranese; Corsican; Extremaduran; Gallo; Galician; Guernésiais; Jèrriais; Ladino; Mirandese; Moldovan; Neapolitan-Sicilian; Romansh, Rhaeto-Romanic
(Δεν έγινε μετάφραση των γλωσσών στη Ελληνική προς αποφυγή πιθανών λαθών.)
Γεωγραφικά, οι Λατινογενείς γλώσσες ομιλούνται εντός Ευρώπης στην Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Αγγλία, Ελβετία, Βόρεια Ιταλία, Κροατία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Αλβανία, Σκόπια, Αυστρία (Τυρολό) και στην Ελλάδα. Εκτός Ευρώπης, ομιλούνται σε ολόκληρη την Νότια Αμερική και τις πρώην αποικίες των Ισπανών, των Πορτογάλων, των Ιταλών και των Γάλλων σε όλες τις Ηπείρους.
Η Λατινική γλώσσα έχει επηρεάσει σημαντικά και την Ρωμαϊκή επαρχία της Αφρικής, δηλαδή όλα τα παράλια της Βόρειας Αφρικής στην Μεσόγειο και την Ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας (σημερινή Τουρκία και Σύρια).
Λατινικό ή Ελληνικό Αλφάβητο ;
Η τελευταία έρευνα της UNESCO κατέγραψε ότι ομιλούνται παγκοσμίως περίπου επτά χιλιάδες (7000) γλώσσες. Από αυτές, οι τέσσερις χιλιάδες έχουν αλφάβητο άρα γράφονται, οι άλλες τρεις χιλιάδες δεν έχουν αλφάβητο άρα δεν γράφονται. Μια από αυτές είναι και η Αρομανική Γλώσσα και ο μόνος λόγος της ανυπαρξίας αλφαβήτου και επομένως γραφής είναι ότι οι Αρομάνοι δεν απέκτησαν ποτέ κρατική οντότητα όπως οι άλλοι λαοί και επομένως δεν μπόρεσαν να υιοθετήσουν αλφάβητο ώστε να γραφτεί και να διδαχτεί στα σχολεία η Αρομανική γλώσσα. Όλοι οι ξένοι μελετητές, γλωσσολόγοι, επιστήμονες και πανεπιστημιακά ιδρύματα που ερευνούν και μελετούν την Αρομανική-Βλαχική γλώσσα, αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για μια Λατινογενή Γλώσσα και χρησιμοποιούν στις ανακοινώσεις τους και στις μελέτες τους, όλοι ανεξαιρέτως το Λατινικό Αλφάβητο .
Στην Ελλάδα επικρατεί μια διαφορετική αντίληψη στην εγγραφή της Γλώσσας, άλλοι χρησιμοποιούν το Λατινικό Αλφάβητο και άλλοι χρησιμοποιούν το Ελληνικό Αλφάβητου . Αυτό έχει διχάσει τους Αρoμάνους της Ελλάδος και μερικοί φανατικοί θιασώτες της Ελληνικής γραφής να κατηγορούν τους υποστηρικτές της Λατινικής γραφής σαν Εθνικά υπόπτους και πράκτορες ξένων δυνάμεων, μια κατηγορία που δεν αξίζει καν οποιονδήποτε σχολιασμό. Η μόνη πιθανή εξήγηση για αυτήν την στάση τους είναι οΦανατικός Εθνικισμός, ηΙστορική Άγνοια, ηΕπιστημονική Ανεπάρκεια, η ΥπέρμετρηΣυνομωσιολαγνεία που τους διακατέχει και τους χαρακτηρίζει και ο φόβος τυχόν Πολιτικής Εκμετάλλευσης από σκοτεινές δυνάμεις !!! . Όλα αυτά τα στηρίζουν με το σαθρό επιχείρημα της ανεπιτυχούς Ρουμανικής προσπάθειας που έγινε κατά το παρελθόν για δημιουργία μειονοτικού θέματος και προσηλυτισμού των Αρομάνων του Ελλαδικού χώρου.
Η ερευνά μας δεν βρήκε κανένα κοινό πολιτιστικό ή εθνολογικό στοιχείο ανάμεσα στους Αρομάνους και τους Ρουμάνους πλην της γλωσσικής συγγένειας. Αυτό το θέμα έχει λήξει προ πολλού και ουδείς πλέον αμφισβητεί την Ελληνικότητα των Αρομάνων-Βλάχων. Εξάλλου είναι κοινά αποδεκτό από την Διεθνή Επιστημονική Κοινότητα ότι η Γλωσσική συγγένεια μεταξύ δύο λαών δεν σημαίνει ούτε συνεπάγεται και φυλετική η εθνική συγγένεια και το αντίθετο δηλαδή γλωσσική ανομοιογένεια δεν σημαίνει διαφορετικούς φυλετικά λαούς και έθνη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα είκοσι και πλέον κράτοι της Νοτίου Αμερική που ομιλούν όχι απλώς μια όμοια γλώσσα, αλλά ακριβώς την ίδια γλώσσα, την Ισπανική και όμως πρόκειται για εντελώς διαφορετικές εθνότητες και φυλές. Αφετέρου η πολυγλωσσία που μπορεί να υπάρχει εντός του ιδίου του Κράτους – Έθνους δεν εμποδίζει τους πολίτες με διαφορετικές γλώσσες να αισθάνονται ισότιμοι πολίτες της χώρας χωρίς καμία διάκριση μεταξύ τους. Για παράδειγμα το σύνταγμα της Ινδίας αναγνωρίζει είκοσι μια (21) επίσημες γλώσσες οι οποίες στην πράξη ανέρχονται σε περισσότερες από τριάντα (30), η Ισπανία αναγνωρίζει σαν επίσημες τέσσερις γλώσσες (4) η Ιταλία πέντε γλώσσες (5) το Βέλγιο τρείς γλώσσες (3) η Ελβετία τέσσερις γλώσσες (4) εκ των οποίων η μια ονομαζόμενη Ρομανσική ή Ραιτορωμανική (Romansh ή Rumantsch ) ομιλείται στο καντόνι Γκραουμπύντεν/ Γκρίσονς (Graubünden / Grisons) και ομοιάζει με την δική μας Αρομανική .
Σύστημα γραφής- Φωνολογία της Αρομανικής-Βλαχικής Γλώσσας
Η προσπάθεια σύνθεσης, καταγραφής και δημιουργίας Γραμματικής και Γραμματικών κανόνων της Αρομανικής Γλώσσας αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, κυριότερα είναι η απουσία γραπτής παράδοσής και η ανομοιογένεια της γλώσσας στις διάφορες περιοχές εντός και εκτός Ελλάδος. Παρόλες όμως τις δυσκολίες έγιναν προσπάθειες από Έλληνες Αρομάνους και ξένους μελετητές .
Η καταγραφή και μελέτη της Αρομανικής γλώσσας ξεκινάει στα μέσα του δέκατου ενάτου αιώνα με την κυκλοφορία Γραμματικών και Λεξικών από Αρομανόφωνους Έλληνες που έζησαν εκτός Ελλάδος πχ. στην Βιέννη, Βουδαπέστη, Βουκουρέστι αλλά και εντός Ελλάδος.
Αναφέρονται εν συντομία οι εξής,
Ο λόγιος Θεόδωρος Αναστασίου Καββαλιώτης εξέδωσε το 1770 στη Βενετία την "Πρωτοπειρία", ένα εγχειρίδιο με προσευχές, γνωμικά, διηγήματα και καταχωρημένες 1170 λέξεις σε τρεις κάθετες στήλες στην Νεοελληνική, Βλάχικη και Αλβανική, με Ελληνικό Αλφάβητο. Το 1794 ο Δανιήλ Μοσχοπολίτης, μαθητής του Καβαλιώτη, εκδίδει την "Εισαγωγική Διδασκαλία", ένα τετράγλωσσο λεξικό της Ελληνικής, της Βλάχικης, της Βουλγαρικής και της Αλβανικής επίσης με Ελληνικό Αλφάβητο . Στο έργο αυτό αποσκοπούσε στον Εξελληνισμό των μη Ελληνόφωνων πληθυσμών των Βαλκανίων. Αποκαλούσε δε όλους τους μη Ελληνόφωνους, μεταξύ των οποίων τους Αρομάνους-Βλάχους και τους Αλβανούς, ως “ βάρβαρους ”. Ακολούθησε η < Νέα Παιδαγωγία> Βιέννη 1797, του Ουκουτά Κων/νου. Πρόκειται για μια μέθοδο εκμάθησης των«Ρωμανό -Βλαχικών γραμμάτων» που το περιεχόμενο της είναι κυρίως Θρησκευτικό, με μεταφρασμένα στην Αρομανική αποσπάσματα και προσευχές από την Αγία Γραφή. Χρησιμοποιεί ένα Ελληνικό αλφάβητο προσαρμοσμένο στις φωνολογικές απαιτήσεις της Αρομανικής γλώσσας και το δικαιολογεί με το γεγονός ότι« και άλλες γλώσσες έχουν δανειστεί λέξεις και γράμματα από την Ελληνική γλώσσα όπως και εμείς»
Η πρώτη ολοκληρωμένη Γραμματική της Αρομανικής-Βλαχικής γλώσσας τυπώθηκε το 1813 στην Βιέννη της Αυστρίας (τότε Αυστρουγγαρίας ) από τον Μ.Μπογιατζή με τίτλο” Γραμματική Ρωμανική –Μακεδονοβλαχική” . Το βιβλίο ήταν η πρώτη γραμματική με επιστημονικές αξιώσεις όπου συζητούνται θέματα φωνολογίας, ετυμολογίας και γραμματικής, μεταφρασμένο σε δύο γλώσσες, στα Γερμανικά και στα Ελληνικά. Χρησιμοποίησε το Λατινικό Αλφάβητο για την Αρομανική-Βλαχική γλώσσα και εξηγεί ο ίδιος χαρακτηριστικά τον λόγο ” Αλφάβητον δε ταύτης της Βλαχικής Γλώσσης συνέταξα το Λατινικόν, καθώς έκαμαν πολύ πρότερον και όλαι αι θυγατέρες της Λατινικής ” αναγνωρίζει δηλαδή ευθέως την Λατινικήν προέλευση της Αρομανικής-Βλαχικής γλώσσας και δικαιολογεί τη χρήση του Λατινικού Αλφάβητου. Τα τελευταία χρόνια έχουν εκδοθεί σε διάφορες χώρες, και στην Ελλάδα, διάφορες Γραμματικές και Λεξικά της γλώσσας, και από τους συγχρόνους ξεχωρίζουν Ν.Κατσανης- Κ.Ντίνας Θεσσαλονίκη 1990 γραμμένο στο Λατινικό αλφάβητο.
Η Ελληνική γλώσσα δεν περιέχει όλους τους φθόγγους της Αρομανικής με αποτέλεσμα την μη σωστή απόδοση της Αρομανικής γλώσσας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Αρομανική προέρχεται από την Λατινική και άρα το Λατινικό αλφάβητο, της ταιριάζει καλύτερα, εξάλλου όλες οι Λατινογενείς Γλώσσες χρησιμοποιούν το Λατινικό Αλφάβητο για να υποδηλώνουν έτσι την κοινή τους προέλευση και καταγωγή.
Βασικός σκοπός μας είναι να δώσουμε στην γλώσσα μας ένα σύστημα γραφής και μια ορθογραφία διδάξιμη και εύκολη για τον μαθητή, βασισμένη όσο γίνεται στο φωνητικό σύστημα (διαβάζεις ακριβώς όπως τα βλέπεις και τα γράφεις ακριβώς όπως τα ακούς) κάτι που τείνει να ισχύσει σε μεγάλο βαθμό σε όλες τις σύγχρονες γλώσσες.
Το σύστημα γραφής που προτείνεται στο παρόν σύγγραμμα περιέχει τα 21 γράμματα και 14 φθόγγους .
Γράμματα
Aa, Bb, Cc, Dd, Ee, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, Tt, Uu, Vv, Zz .
Η προφορά των γραμμάτων δίδεται με παραδείγματα πιο κάτω.
Φθόγγοι
Χρησιμοποιούνται οι εξής φθόγγοι ae, ii, dz, lji, mp, nji, nt, sh, ts, cs, gh, dh, th, ps .
Αρομανική ή Βλαχική Γλώσσα. Αρομάνοι ή Βλάχοι ;
Ο όρος «Βλάχοι» και «Βλαχική Γλώσσα» που φαίνεται ότι τελικά επικράτησε είναι κατά την γνώμη μου αδόκιμος όρος για τους εξής λόγους:
1) Ο Όρος Βλάχοι-Vlachs προέρχεται από την λέξη walha που σημαίνει ξένος ή αλλοδαπός και χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανικούς λαούς αρχικά για να περιγράψει τους Ρωμανοποιηθέντες Κέλτες (Κέλτες που μιλούν Λατινικά) και αργότερα όλους τους λαούς, πέραν των συνόρων τους, που μιλούσαν Λατινογενή γλώσσα. Από τους Γερμανικούς Λαούς πέρασε στους Σλάβους και από εκεί στους άλλους λαούς. Έτσι οι Ούγγροι αποκαλούσαν τους Ρουμάνους "oláh", οι Ρουμάνοι τους Ιταλούς "olasz", στην Βοσνία αποκαλούσαν " Vlachs" τους Ορθόδοξους Χριστιανούς και κατά επέκταση τους Σέρβους, οι Πολωνοί αποκαλούσαν Włoch (πληθυντικός Włosi) τους Ιταλούς όπως και οι Σλοβένοι που τους αποκαλούσαν απαξιωτικά "lach". Η περιοχή του Ιταλόφωνου Νότιου Τυρόλου, στην Αύστρο-Ουγγαρέζικη Αυτοκρατορία, ήταν γνωστή ως Welschtirol (Βλαχοτυρολό).
Επίσης, η ονομασία "Vlah" είναι ένας μειωτικός όρος χρησιμοποιούμενος στην Κροατία και αναφέρονταν στους Λατινόφωνους της Ίστρια και των Δαλματικών ακτών, ενώ στην Βοσνία αναφέρονταν με τον όρο ("Vlasi") αυτοί που ανήκαν στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι Βυζαντινοί ιστορικοί χρησιμοποιούσαν την ονομασία Vlachs-Βλάχοι γενικά για τους Λατινόφωνους των Βαλκανίων και ειδικότερα για τους Ρουμάνους . Στην Βόρειο-Δυτική Ευρώπη οι ονομασίες Welsh(Ουαλλέζικα) Wales (Ουαλλοί-Αγγλία) και Walloons (Βαλλόνοι-Νότιο Βέλγιο) η Cornwall (Κορνουάλλη-Νότιο-Δυτική Αγγλία),και Wallonia (Βαλλονία-Νότιο Βέλγιο), σχετίζονται με την λέξη walha. Οι περισσότεροι Ευρωπαϊκοί λαοί ονόμαζαν στον Μεσαίωνα τους Ρουμάνους Βλάχους, την Νότια Ρουμάνια Βλαχία και την Νότια Μολδαβία Μολδοβλαχία.
Γενικά, ο όρος Βλάχος-Vlach, με όλες τις κατά τόπους και χρόνους παραλλαγές και διαφοροποιήσεις δια μέσου των αιώνων, αποδίδεται σε πολλούς λαούς διαφόρων εθνικοτήτων και φυλών και μοιράζεται την ιστορία του με διάφορα Ευρωπαϊκά Εθνικά ονόματα.
2) Στην γλώσσα μας αυτοαποκαλούμαστε Αρομάνοι ενώ στην Ελλάδα αποκαλούνται κυρίως "Βλάχοι" αλλά στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και την διεθνή βιβλιογραφία αποκαλούνται Αρομάνοι-Βλάχοι δηλαδήAromanians-Vlachs. Η ονομασία Αρομάνοι προέρχεται από το Αρομάνικο ρήμα Armiinu= ξεμένω, μένω πίσω . Η προσφώνηση ανάμεσα στους Αρμάνους ήταν και είναι«ArmiinuHi ?» δηλαδή Αρομάνος είσαι ; και η απάντηση είναι«ArmiinuHiu» Αρομάνος είμαι. Armiinu σημαίνει αυτός που έμεινε ή ξέμεινε πίσω και παραπέμπει στα άτομα των Λατινόφωνων πληθυσμιακών ομάδων που ξέμειναν διάσπαρτες στα Βαλκάνια μετά την πτώση και διάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τη αποχώρηση των Ρωμαίων . Η ονομασία Βλάχοι που αποδίδεται στους Αρομάνους είναι ένας εξόνυμος (exonym) όρος, δηλαδή μας αποκαλούν έτσι οι άλλοι ενώ οι Αρομάνοι μεταξύ τους χρησιμοποιούν την ονομασία Arminu=Αρομάνος .
3) Στην πατρίδα μας η ονομασία Βλάχος έχει δυστυχώς απαξιωτική έννοια και παραπέμπει σε αμόρφωτους, άξεστους και αστοιχείωτους χωριάτες ή σε άτομα που μιλούν την Ελληνική γλώσσα με επαρχιώτικη προφορά.
4) Ο όρος Βλάχος-Vlach είναι μια ονομασία που περισσότερο σύγχυση και παρεξήγηση προκαλεί και δεν μπορεί να αποδοθεί και να χαρακτηρίσει μια μόνο αποκλειστικά πληθυσμιακή ομάδα ή έναν λαό.
5) Στο ερώτημα λοιπόν Αρομάνοι ή Βλάχοι, Αρομανική ή Βλαχική Γλώσσα η απάντηση είναι ότι ο καθένας αποφασίζει αυτόβουλα το πώς θα ονομαστεί αλλά κατά την γνώμη μου, σωστότερη είναι η ονομασία Αρομάνος και Αρομανική Γλώσσα.
Από την άλλη πλευρά όμως, η σωστότερη ονομασία που είναι Αρομάνος-Αρομάνοι ή Αρμάνος-Αρμάνοι παραπέμπει δυστυχώς ηχητικά στη λέξη Ρουμάνος και δημιουργεί την εντύπωση ότι υπάρχει κάποια φυλετική σχέση ανάμεσα στους Αρομάνους και τους Ρουμάνους. Το μόνο κοινό ανάμεσα στους Αρομάνους και τους Ρουμάνους είναι όπως προείπαμε ότι και οι δυο μιλούν λατινογενείς γλώσσες.
Λεξικοστατιστική (Lexicostatistics), Γλωσσοχρονολογία (Glottochronology) της Αρομανικής-Βλαχικής Γλώσσας
Ορισμός
Η Λεξικοστατιστική (Lexicostatistics), είναι η στατιστική μελέτη τουΒασικού Λεξιλογίου (CoreVocabulary) μιας γλώσσας ή γλωσσών για γλωσσολογικούς κυρίως λόγους. Περιλαμβάνει τον υπολογισμό του εκατοστιαίου ποσοστού των συγγενών λέξεων (cognates ) ανάμεσα σε δυο ή περισσότερες γλώσσες.
Τα αποτελέσματα της Λεξικοστατιστικής χρησιμοποιούνται στην Γλωσσοχρονολογία ώστε να εκτιμηθεί πόσο καιρό πριν δημιουργήθηκαν ή προέκυψαν διαφορετικές γλώσσες από μια κοινή γλώσσα την οποία ονομάζουμε Μητέρα Γλώσσα. Στη δίκη μας περίπτωση, η Μητέρα Γλώσσα είναι η Λατινική Γλώσσα και η γλώσσα που προέκυψε είναι η Αρομανική-Βλάχικη γλώσσα.
Η Λεξικοστατιστική αναπτύχθηκε από τον Αμερικανό γλωσσολόγο καθηγητή Morris Swadesh σε μια σειρά από άρθρα στη δεκαετία του 1950.
Μεθοδολογία
Η μέθοδος που αναπτύχθηκε από τον Αμερικανό καθηγητή Morris Swadesh προϋποθέτει ότι η εξέλιξη των γλωσσών δια μέσου των αιώνων έγινε με φυσιολογικό τρόπο χωρίς έξωθεν επεμβάσεις και στηρίζεται σε δύο παραδοχές:
1) Ότι υπάρχει μια σχετικά σταθερή λίστα λέξεων, το λεγόμενο Βασικό Λεξιλόγιο (Core Vocabulary) και μερικές φορές " Swadesh λίστα" σε όλες τις γλώσσες του κόσμου που περιλαμβάνει βασικές έννοιες, κοινές σε κάθε ανθρώπινη γλώσσα ,όπως προσωπικές αντωνυμίες (εγώ ,εσύ ,αυτός), τα μέρη του σώματος (χέρι ,πόδι, κεφάλι ), ουράνια σώματα (Ήλιος, φεγγάρι ,άστρα), ρήματα των βασικών δραστηριοτήτων (τρώω, τρέχω, κοιμάμαι ) αριθμούς (ένα, δυο ,τρία ) κ.λπ., δηλαδή λέξεις που χρησιμοποιούνται με τη μεγαλύτερη συχνότητα σε καθημερινή βάση.
2) Ότι στο εν λόγω Βασικό Λεξιλόγιο ανήκουν λέξεις που υπόκεινται σε λιγότερες αλλαγές και αντικαταστάσεις από άλλες λέξεις της ίδιας γλώσσας και αποδεικνύονται έτσι σταθερότερες με το πέρασμα του χρόνου.
Η πρώτη λίστα λέξεων ή αλλιώς το Βασικό Λεξιλόγιο(Core Vocabulary και Λίστα Swadesh είναι το ίδιο) συντάχθηκε από τον καθηγητή Morris Swadesh το 1952 και περιελάβανε 200 λέξεις. Αργότερα ο ίδιος δημιούργησε και άλλη λίστα 100 λέξεων . Έκτοτε δημιουργήθηκαν από άλλους γλωσσολόγους πολλές εναλλακτικές λίστες λέξεων, χρησιμοποιώντας λιγότερες ή περισσότερες λέξεις. Σήμερα υπάρχει μεγάλο εύρος λιστών από 800 λέξεις η μεγαλύτερη, μέχρι και 18 λέξεις η μικρότερη.
Έτσι, όταν θέλουμε να συγκρίνουμε δύο γλώσσες, χρησιμοποιούμε τα βασικά λεξιλόγιά τους ή τις λίστες Swadesh, και στη συνέχεια μετράμε το ποσοστό των συγγενών- cognates λέξεων (cognates = λέξεις που έχουν συγγένεια ή κοινή προέλευση ). Όσο υψηλότερο είναι το ποσοστό συγγενών= cognates λέξεων των δύο γλωσσών, τόσο μεγαλύτερη είναι η συγγένειά τους και τόσο πιο πρόσφατος είναι ο διαχωρισμός τους . Πχ .όταν το ποσοστό των συγγενών λέξεων- cognates ανάμεσα σε δυο γλώσσες είναι 100% τότε έχουμε την ίδια γλώσσα ενώ όταν το ποσοστό είναι 0% τότε έχουμε δυο εντελώς ξένες μεταξύ τους γλώσσες. (Στη Γλωσσολογία, cognates είναι λέξεις που έχουν κοινή ετυμολογική προέλευση. Ο όρος cognates προέρχεται από το λατινικό ουσιαστικό cognatus, που σημαίνει "συγγενής αίματος").
3) Η Γλωσσοχρονολόγηση (Glottochronology) στηρίζεται στη θεωρητική προϋπόθεση ότι τα ποσοστά διατήρησης και απώλειας των λέξεων τού βασικού λεξιλογίου παραμένουν σχετικώς σταθερά και επομένως είναι δυνατόν να προκύψουν χρήσιμα στατιστικά συμπεράσματα από τη μελέτη τους. Αυτό σημαίνει ότι με το πέρασμα των αιώνων ο ρυθμός αντικατάστασης των λέξεων στο Βασικό Λεξιλόγιο με άλλες λέξεις από την ίδια γλώσσα είναι σταθερός για όλες τις γλώσσες και πολιτισμούς του κόσμου κάτι που πολλοί γλωσσολόγοι αμφισβητούν.
Η βασική ιδέα της μεθόδου είναι ότι, αν μπορούσε να προσδιοριστεί επακριβώς ο ρυθμός διατήρησης και απώλειας του βασικού λεξιλογίου, θα ήταν δυνατόν να υπολογιστεί τόσο ο βαθμός συγγένειας όσο και το χρονικό βάθος διαχωρισμού δύο συγγενών γλωσσών.
Ο καθηγητής Swadesh εξετάζοντας γνωστές Λατινογενείς γλώσσες, εμπειρικά υπολόγισε ότι σε μια περίοδο χιλίων ετών τα ποσοστά διατήρησης των λέξεων για το Βασικό Λεξιλόγιο των 207 λέξεων είναι 81% και για το Λεξιλόγιο των 100 λέξεων είναι 86% .
Σύμφωνα με τη θεωρία του, οι γλώσσες τείνουν να διατηρούν ένα ποσοστό από 81 έως 86% του Βασικού Λεξιλογίου και αντιστοίχως να χάνουν ένα ποσοστό από 19% έως 14%. Βάσει άλλων μελετών, το ποσοστό διατήρησης μπορεί να υποχωρήσει ως το 76%, και επομένως το ποσοστό απώλειας να αυξηθεί μέχρι 24% .
Προσπαθώντας να τυποποιήσει μαθηματικά τις μελέτες τού Swadesh, ώστε να προκύψουν χρήσιμα στοιχεία για τον υπολογισμό τού χρόνου διαχωρισμού δύο συγγενών γλωσσών, ο Αμερικανός γλωσσολόγος Robert Lees (1922-1996) διατύπωσε τον εξής μαθηματικό τύπο
t=ln(C ):2ln(r) (1) όπου:
ln, o φυσικός λογάριθμος(Λογάριθμος με βάση το e= 2,71828 )
t, το χρονικό βάθος στο οποίο υπολογίζεται ο διαχωρισμός δύο συγγενών γλωσσών, εκφραζόμενο σε χιλιάδες χρόνια
C, το ποσοστό των ομοίων συγγενών(cognates ) λέξεων του Βασικού Λεξιλογίου των δυο υπό σύγκριση γλωσσών εκπεφρασμένο σε κλάσμα μονάδας δηλαδή τo ποσοστό 60% όμοιων λέξεων θα γίνει για τους υπολογισμούς μας 0.60 και
r, η αντίστοιχη Γλωσσοχρονολογική σταθερά.
Ο καθηγητής Robert Lees χρησιμοποιώντας το Βασικό Λεξιλόγιο των 207 λέξεων και εξετάζοντας τις αλλαγές σε 13 ζεύγη ινδοευρωπαϊκών γλωσσών υπολόγισε μια τιμή για τηνΓλωσσοχρονολογική σταθερά (Glottochronologicalconstant)(r) σε 0,805 ± 0,0176 με αξιοπιστία 90%. Για το Βασικό Λεξιλόγιο των 100 λέξεων η Γλωσσοχρονολογική σταθερά υπολογίστηκε από τον καθηγητή Robert Lees σε 0,86.
Η σύσταση του Βασικού Λεξιλογίου εμπεριέχει μεγάλο βαθμό αυθαιρεσίας. Οι κατάλογοι λίγων λέξεων δεν είναι αντιπροσωπευτικοί, ενώ και οι κατάλογοι περισσότερων λέξεων είναι επισφαλείς. Σε κάθε περίπτωση πάντως, πρέπει να πληρούνται οι ακόλουθοι όροι.
1) Οι συγκρινόμενες γλώσσες να έχουν αποδεδειγμένη συγγένεια, ώστε οι συγκρινόμενες λέξεις να είναι συγγενείς (cognates) και όχι απλώς ομώνυμες ή ομόηχες.
2) Η σύσταση του καταλόγου να αποκλείει την πιθανότητα δανείων, δηλαδή δανεικές λέξεις από άλλες γλώσσες ή μεταξύ των συγκρινόμενων γλωσσών.
3) Η σύσταση του καταλόγου να αποτυπώνει πάντοτε την αντιστοιχία λέξεων και σημασιών, αφού ορισμένες έννοιες πιθανόν να μένουν κενές, ίσως κάποιες γλώσσες να χρησιμοποιούν περισσότερες λέξεις για την ίδια έννοια ή οι σημασίες των συγγενών (cognates) να μη συμπίπτουν.
4) Να μην έχουν υποστεί οι γλώσσες έξωθεν επέμβαση και η μεταβολή τους στο πέρασμα των αιώνων να είναι η φυσιολογική.
Θεμελιώδης λειτουργική προϋπόθεση της Γλωσσοχρονολογίας είναι ότι οι γλώσσες διατηρούν ή χάνουν μέρος τού λεξιλογίου τους με σταθερό ρυθμό και φυσιολογικά, γεγονός που συνεπάγεται ότι ο διαχωρισμός μεταξύ τους είναι σχετικά προβλέψιμος.
Η Γλωσσοχρονολογία δέχτηκε αυστηρή κριτική, επιμερισμένη στους λόγους που αναπτύχθηκαν παραπάνω, ενώ ο καθηγητής Swadesh ήταν γνώστης των προαναφερθέντων μειονεκτημάτων της θεωρίας του.
Ανάμεσα στην αρχική ιδέα του καθηγητή και την απόρριψη στο σύνολό της, η Γλωσσοχρονολογία καθίσταται έγκυρη με τη βοήθεια αρκετών σημαντικών τροποποιήσεων. Μια προσπάθεια να εισαγάγει τις τροποποιήσεις αυτές πραγματοποιήθηκε από τον Ρώσο γλωσσολόγο καθηγητή Sergei Starostin, ο οποίος πρότεινε έναν καινούργιο μαθηματικό τύπο για υπολογισμό του χρόνου t, λαμβάνοντας υπόψη του τις ανωτέρω τροποποιήσεις/βελτιώσεις της αρχικής θεωρίας του Swadesh.
Ο μαθηματικός τύπος που επινοήθηκε για να συγκεράσει τα νέα αυτά στοιχεία είναι ο εξής:
t= √ln(C ):2ln (r ).(C) (2)
Στον συγκεκριμένο μαθηματικό τύπο, √ = τετραγωνική ρίζα της μαθηματικής παράστασης ln(C ):2ln (r ).(C) .
Η αντιστοιχία των συμβόλων είναι ίδια με την προαναφερθείσα στον τύπο του καθηγητή Robert Lees. Ο συγκεκριμένος όμως μαθηματικός τύπος ναι μεν είναι πολυπλοκότερος από τον τύπο του Robert Lees, αλλά ο καθηγητής Sergei Starostin υποστηρίζει ότι το εξαγόμενό του είναι πιο αξιόπιστο, τουλάχιστον κατά 10%, καθώς και ότι σε γενικές γραμμές συμφωνεί με όσες χρονολογήσεις γλωσσικού διαχωρισμού μπόρεσαν να επιβεβαιωθούν από ιστορικά στοιχεία.
Λίστες Swadesh (CoreVocabulary)
Δίδονται πιο κάτω τα Βασικά Λεξιλόγια (CoreVocabulary) ή αλλιώς Λίστες Swadesh των 207 λέξεων της Λατινικής Αρομανικής-Βλαχικής, της Vulgar Latin κα γλώσσας που χρησιμοποιήθηκαν και για τους δικούς μας υπολογισμούς . Είναι αυτές που έχουν υιοθετηθεί και από όλους τους γλωσσολόγους ερευνητές.
Bασικό Λεξιλόγιο (CoreVocabulary) Στην Αρομανική Γλώσσα
| Vulgar Latin | Aromanian | Ελληνικά |
| *eo, *ego (*io) | mine, io | εγώ |
| *tu | tine | εσύ (esý), εσείς (eseís) (formal) |
| *ille (*elle) | niis/elu | αυτός (aftós) |
| *nos,*nosotri (*nostri) | noi | εμείς (emeís) |
| *vos,vosotri (*vestri) | voi | εσείς (eseís) |
| *elles (*elli) | iish(u) | αυτοί (aftoí) |
| *aquesto (*eccum iste) | aistu/a-estu | αυτός (aftós) |
| *aquello (*eccum ille) | atsel(u) | εκείνος (ekeínos) |
| *aqui (*eccum hic) | atsia/aoa | εδώ (edó) |
| *illa, *alli (*illic) | aclo | εκεί (ekeí) |
| *qui (*quis) | cari | ποιος (poios) |
| *que | tsi | τι (ti) |
| *onde (*unde) | iu | πού (poú) |
| *quando | ciindu | πότε (póte) |
| *quomo, *quomodo | cum(u) | πώς (pós) |
| *no (*non) | nu | δε(ν) (de(n)), μη(ν) (mi(n)) |
| *tuto, *totu | tut(u) | όλοι (óloi) |
| *multo (*multi, *multu) | multsii | πολλοί (polloí) |
| *alicunus (*alqunos, *aliqui),*qualquo | nishti/neshti | μερικοί (merikoí) |
| *poco (*paucus) | putsiin(u) /psinji | λίγοι (lígoi) |
| *altro, *otro (*alter) | altu | άλλοι (álloi) |
| *uno (*unus, *unu) | un | ένα (éna) |
| *dos (*duo) | doi | δύο (dýo) |
| *tres | trei | τρία (tría) |
| *quattro (*quattuor) | patru | τέσσερα (téssera) |
| *cinque (*quinque) | tsintsi | πέντε (pénte) |
| *grande (*grandis) | mare | μεγάλος (megálos) |
| *longo (*longus, *longu) | lungu | μακρύς (makrýs) |
| *largo (*largus) | largu | πλατύς (platýs), φαρδύς (fardýs) |
| *grosso (*grossus),*spisso (*spissus) | gros(u) | παχύς (pachýs), χοντρός (chontrós) |
| *grave (*gravis),*pesant | greu | βαρύς (varýs) |
| *piccolo,*pittitus | njic(u) | μικρός (mikrós) |
| *curtu (*corto) | shcurtu | κοντός (kontós) |
| *strictus (*estricto) | strimtu/ngustu | στενός (stenós) |
| *sottile (*subtilis, *subtile),*magro (*macer) | subtsiire | λεπτός (leptós) |
| *mulier,*femina,*domna (*domina) | muljiare | γυναίκα (gynaíka) |
| *homo | biirbat(u)/mascur(u) | άνδρας (ándras) |
| *humano (*homo, *homine),*persona | om(u) | άνθρωπος (ánthropos) |
| *infante (*infans) | fitsior(u) | παιδί (paidí) |
| *sponsa,*mulier, | nveastae | σύζυγος (sýzygos), γυναίκα (gynaíka) |
| *marito (*maritus) | biirbat(u) | σύζυγος (sýzygos), άντρας (ántras) |
| *matre (*mater) | mumae | μητέρα (mitéra), μάνα (mána) |
| *patre (*pater) | tata | πατέρας (patéras) |
| *animale (*animal),*bestia (*bistia) | pravdae | ζώο (zóo) |
| *pisco (*piscis, *pesce) | pescu/peashte | ψάρι (psári) |
| *avicellus, *avis,*passaru (*passer) | puljiu | πουλί (poulí) |
| *cane (*canis) | ciine | σκύλος (skýlos) |
| *pedicellus (*pediculu) | piduclju | ψείρα (pseíra) |
| *serpente (*serpens) | sharpe | φίδι (fídi) |
| *vermo (*vermis, *verme) | ghiermu | σκουλήκι (skoulíki) |
| *arborus (*arbor) | arbure | δέντρο (déntro) |
| *foresta,*bosco (*boscus) | piidure | δάσος (dásos) |
| *basto (*bastum, *baston),palo (*palus) | virdzeao/virdzeaua | ραβδί (ravdí), βέργα (vérga) |
| *fructo (*fructus) | fructu/frutae | φρούτο (froúto) |
| *sementia (*semente, *semen) | simintsae | σπόρος (spóros) |
| *folia (*folium) | friindzae | φύλλο (fýllo) |
| *radice (*radix) | ariidiitsinae | ρίζα (ríza) |
| *scorcia (*scortea, *cortice) | shcoarci/coazae | φλοιός (floiós) |
| *flos (*flor, *floris) | floare-/lilitse | λουλούδι (louloúdi) |
| *herba | iarbae | χορτάρι (chortári) |
| *corda (*chorda) | fune | σχοινί (schoiní) |
| *pelle (*pellis) | ciale/coazae | δέρμα (dérma) |
| *carne (*caro, *carnis) | carne | κρέας (kréas) |
| *sangre (*sanguis, *sanguine) | siindze | αίμα (aíma) |
| *osso (*os, *ossis) | os(u) | κόκαλο (kókalo) |
| *grasso (*crassus, *grassu) | griisime | λίπος (lípos) |
| *ovus (*ovu) | ou | αυγό (avgó) |
| *cornu (*corno) | cornu | κέρατο (kérato) |
| *coda (*cauda) | coadae | ουρά (ourá) |
| *penna,*pluma | peanae | πούπουλο (poúpoulo), φτερό (fteró) |
| *pelo (*pilus),*capello (*capillu) | per(u) | τρίχα (trícha) (single), μαλλιά (malliá) (collective) |
| *capo (*capu, *capitia),*testa | cap(u) | κεφάλι (kefáli) |
| *oricla (*auricula, *auris) | ureacljie | αυτί (aftí) |
| *oclus (*oculus, *oclu) | oclju | μάτι (máti) |
| *nasus, *narices (*nasu, *naris) | nare | μύτη (mýti) |
| *bucca | gurae | στόμα (stóma) |
| *dente (*dens) | dinte | δόντι (dónti) |
| *lingua | limbae | γλώσσα (glóssa) |
| *unga (*unguis, *ungula) | ungljie | νύχι (nýchi) |
| *pede (*pes),*patta | tsitsior(u) | πόδι (pódi) |
| *gamba,perna | tsitsior(u) | πόδι (pódi) |
| *genuclum (*geniculu, *genu) | dzenuclju | γόνατο (gónato) |
| *manu (*manus) | miinae | χέρι (chéri) |
| *ala | arpae | φτερό (fteró) |
| *venter (*ventres, *ventre),pantex (*pantices) | bricu/foale | κοιλιά (koiliá) |
| *intestino,viscera | matsae | σπλάχνα (spláchna), εντόσθια (entósthia) |
| *collo,*nucha,*cervix | gushae | λαιμός (laimós) |
| *dorso (*dorsus) | spatae | πλάτη (pláti) |
| *pectus (*pectu),*seno (*sinus) | cieptu | στήθος (stíthos) |
| *coratio, *cor | inimae | καρδιά (kardiá) |
| *fegato (*ficatu) | hicatu | συκώτι (sykóti) |
| *bibere (*bebere) | biau | πίνω (píno) |
| *manducare (*manjar, *mangiare),*comedere (*comere) | miingu | τρώ(γ)ω |
| *mordere | mushcu | δαγκώνω (dagkóno) |
| *sugere | sug(u) | ρουφώ (roufó) |
| *spuere, *exconspuere (*sputare, *conspuo) | ascuciu | φτύνω (ftýno) |
| *vomere, *vomitare | vom/vomu | ξερνώ (xernó) |
| *soffiare (*sufflare),*buffare | suflu | φυσάω (fysáo) |
| *respirare | suflu/adiljiu | αναπνέω (anapnéo), ανασαίνω (anasaíno) |
| *ridere | ariidu | γελάω (geláo) |
| *videre (*video) | ved(u) | βλέπω (vlépo) |
| *audire (*audio),*sentire | avdu | ακούω (akoúo) |
| *sapere (*savere, *sabere) | shtiu/shciu | ξέρω (xéro), γνωρίζω (gnorízo) |
| *pensare | minduescu | σκέφτομαι (skéftomai), νομίζω (nomízo) |
| *olere,*sentire,intendere | anjurdzescu | μυρίζω (myrízo) |
| *timere | mi fricuescu | φοβάμαι (fovámai) |
| *dormire,*colgar | dormu | κοιμάμαι (koimámai) |
| *vivere | biinedz | ζω (zo) |
| *morire (*mori) | mor(u) | πεθαίνω (pethaíno) |
| *matare,*tutare,*occidere | necu/vatiimu | σκοτώνω (skotóno) |
| *combattere (*battere),*luctare | mi batu/alumtu | μαλώνω (malóno) |
| *captiare (*cacciare, *chassare) | avinu | κυνηγώ (kynigó) |
| *colpare,*battere | agudescu/bat(u) | χτυπώ (chtypó) |
| *taliare,*curtare | taljiu | κόβω (kóvo) |
| *dividere,*separare | disic(u)/dischic(u) | χωρίζω (chorízo) |
| *pungere (*pugnalare) | pungu/ambar(u) | μαχαιρώνω (machairóno) |
| *radere,scabere | scarchinu | ξύνω (xýno) |
| *excavare | sapu | σκάβω (skávo) |
| *nadare (*natare) | anot/not | κολυμπώ (kolympó) |
| *volare | azboair(u) | πετάω (petáo) |
| *caminare,*andare (*ambire, *amnare) | imnu | περπατώ (perpató) |
| *venire | ghinu | έρχομαι (érchomai) |
| *iacere | mi culcu | ξαπλώνω (xaplóno), πλαγιάζω (plagiázo) |
| *sedentare, *assedere (*sedere) | stau culcatae | κάθομαι (káthomai) |
| *stare in pede | shed(u) /mi-ashedz | στέκομαι (stékomai) |
| *girare, *virare,tornare | stau, mi anviirtescu | γυρίζω (gyrízo) |
| *cadere | cad | πέφτω (péfto) |
| *dare,*donare | dau | δίνω (díno) |
| *tenere | tsiin | κρατάω (kratáo) |
| *exprimere (*premere) | stringu | ζουλάω (zouláo) |
| *fricare | frec(u) | τρίβω (trívo) |
| *lavare | spel(u)/aspel(u) | πλένω (pléno) |
| *exsucare (*essugare) | ashtergu/ashcergu | σκουπίζω (skoupízo) |
| *tirare,*trahere (*trago) | trag(u) | τραβώ (travó) |
| *pulsare | pingu | σπρώχνω (spróchno) |
| *iectare,lanceare | aruc(u) | ρίχνω (ríchno), πετώ (petó) |
| *ligare,aptare | leg(u) | δένω (déno) |
| *cosere (*consuere, *suere) | cos(u) | ράβω (rávo) |
| *comptare (*computare, *contare) | numir(u) | μετράω (metráo) |
| *dire, *dicere | spun(u),dziic(u) | λέω (léo) |
| *cantare | ciintu | τραγουδώ (tragoudó) |
| *iocare (*jugare) | (mi) dzioc(u) | παίζω (paízo) |
| *fluctuare (*flotare) | mpliitescu | πλέω (pléo), επιπλέω (epipléo) |
| *fluere,currere | cur(u) | τρέχω (trécho) |
| *gelare, *congelare (*geare),*fresco | ngljiets(u) | παγώνω (pagóno) |
| *inflare | mi umflu | φουσκώνω (fouskóno), πρήζομαι (prízomai) |
| *sol (*soliculus) | soare | ήλιος (ílios) |
| *luna | lunae | φεγγάρι (fengári), Σελήνη (Selíni) |
| *stella (*estrella) | steao/ steauo | αστέρι (astéri), άστρο (ástro) |
| *aqua | apae | νερό (neró) |
| *ploia (*pluvia) | ploa-e | βροχή (vrochí) |
| *flumen,*rivus (*rio) | ariiu | ποτάμι (potámi) |
| *lago (*lacu) | lac | λίμνη (límni) |
| *mar (*mare) | amare | θάλασσα (thálassa) |
| *sal (*sale) | sare | αλάτι (aláti) |
| *petra (*pietra, *pedra) | ciatrae | πέτρα (pétra) |
| *arena,*sablo | arinae | άμμος (ámmos) |
| *pulvis (*pulus) | pulbire | σκόνη (skóni) |
| *terra | pimintu | γη (gi) |
| *nube, *nuvola (*nubilu) | nior/nor | σύννεφο (sýnnefo) |
| *nebula | negura | ομίχλη (omíchli) |
| *caelo (*celo) | tser | ουρανός (ouranós) |
| *vento (*ventu) | vimtu | αέρας (aéras) |
| *nivo (*neve) | neao | χιόνι (chióni) |
| *gielu,*glacia (*glassa) | gljiets(u) | πάγος (págos) |
| *fumo (*fumu) | fum(u) | καπνός (kapnós) |
| *fuego (*focus, *fogo) | foc(u) | φωτιά (fotiá) |
| *cinusia (*cinis, *cinere) | tsinushe | στάχτη (stáchti) |
| *brusire,*ardere,*cremare | ardu | καίω (kaío) |
| *via,*strada (*strata),*camin (*camminus) | cale | δρόμος (drómos) |
| *monte (*mont),*montania | munte | βουνό (vounó) |
| *rosso (*russu),*rubis | arosh(u) | κόκκινος (kókkinos) |
| *verde (*virdis) | vearde | πράσινος (prásinos) |
| *giallo (*galbinu) | galbin(u) | κίτρινος (kítrinos) |
| *blancus (*blanco) | albu | άσπρος (áspros) |
| *negro (*nigro, *nero) | negru, laiu | μαύρος (mávros) |
| *nocte (*notte, *noctis) | noapte/nuapte | νύχτα (nýchta) |
| *dia, *dies,*juorno (*diurnu) | dzuae | μέρα (méra) |
| *anno (*annu) | an/anu | χρόνος (chrónos) |
| *calidus (*caldo),*calor | caldu | ζεστός (zestós) |
| *fredo (*frigide) | aratse-frigae | κρύος (krýos) |
| *pleno (*plenu) | plin(u)/mplin(u) | γεμάτος (gemátos) |
| *nuovo (*nouvo, *nove) | nou | καινούργιος (kainoúrgios) |
| *vetulus, *veclus (*viello, *vetus) | vecljiu | παλιός (paliós) |
| *bono (*bonu, *bon) | bun(u) | καλός (kalós) |
| *malo, *malvado | arau | κακός (kakós) |
| *putrido, *podre | putrid | σάπιος (sápios) |
| *sordido,*sucio | murdar(u) | βρόμικος (vrómikos) |
| *recto,*directo (*drectus) | andreptu | ίσιος (ísios) |
| *rotondo (*retundus) | gurguljiat | στρογγυλός (strongylós) |
| *acuto,affilato | taljios/sumigos | κοφτερός (kofterós) |
| *muttius (*smussato),*rombo | στομωμένος (stomoménos) | |
| *liscio (*liseus, *levis) | buimatcu | λείος (leíos) |
| *baneum (*bagnato),*molliato (*mollio) | ud | βρεγμένος (vregménos), υγρός (ygrós) |
| *seco (*sec, *siccu) | uscat(u) | στεγνός (stegnós), ξερός (xerós) |
| *correcto,*justo | andreptu | σωστός (sostós) |
| *proxime (*propius),*vicino | aproape/apruceat(u) | κοντά (kontá) |
| *lontano,*distante*destra (*dextre), | diparte | μακριά (makriá) |
| *directa | ndreptu | δεξιά (dexiá) |
| *sinister | astiingu | αριστερά (aristerá) |
| *ad (*a) | la | σε (se) |
| *in | nu-untru | μέσα (mésa) |
| *cum (*con),*abhoc | cu | με (me) |
| *et (*e) | shi | και (kai) |
| *si (*se) | disi | εάν (eán), αν (an) |
| *porque (*perquid) | cii | επειδή (epeidí), γιατί (giatí) |
| *nomine, *nomen | nume,numae | όνομα (ónoma) |
Αποτελέσματα Γλωσσοχρονολόγησης της Αρoμάνικης Γλώσσας.
1ος Τρόπος : Υπολογισμός με τον μαθηματικό τύπο (1) του Robert Lees
Χρησιμοποιώντας το Βασικό Λεξιλόγιο των 207 λέξεων και συγκρίνοντας την Αρομανική και την Vulgar Λατινική γλώσσα, βρέθηκε ένα ποσοστό συγγενών- cognates λέξεων της τάξεως του 57,6% (117 συγγενών- cognates λέξεις/σε σύνολο 203=0,576).
Άρα c= 0,576 και η τιμή του r= 0,805 ± 0,0176 .
Αντικαθιστώντας το c= 0.576 και το r= 0,805 ± 0.0176 στον μαθηματικό τύπο (1) λαμβάνουμε την τιμή t= 1.271 χρόνια για την τιμή του r=0.805 και το εύρος που υπολογίζεται από τις δυο τιμές του r, δηλαδή r1=0.805+0.0176 και r2= 0,805-0.0176 είναι συν ή πλην 133 χρόνια, με αξιοπιστία 90%.
Αυτό σημαίνει ότι σύμφωνα με την μαθηματική έκφραση του Robert Lees, ο διαχωρισμός της Αρομανικής γλώσσας από την Λατινική έγινε περίπου το 2020-1271= 749 μ.Χ με εύρος συν ή πλην 133 χρόνια, δηλαδή κάπου ανάμεσα το 616 μ.Χ και το 882 μ.Χ. και με αξιοπιστία 90%.
2ος Τρόπος : Υπολογισμός με τον μαθηματικό τύπο (2) του Sergei Starostin, ο οποίος θεωρείται πιο ακριβής.
Αντικαθιστώντας στην μαθηματική έκφραση √ ln(C ):2ln (r ).(C) του Sergei Starostin όπου c= 0,576 κα r= 0,805 υπολογίστηκε ότι το t= 1,5 χιλιετίες δηλαδή ο χρόνος διαχωρισμού των δυο γλωσσών έγινε πριν από 1.500 χρόνια δηλαδή το 520 μΧ (2020-1500=520 μΧ )
Σημείωση
Ο υπολογισμός των συγγενών λέξεων - cognates έγινε συγκρίνοντας τα Βασικά Λεξιλόγια των 207 λέξεων της Αρομανικής με την αντίστοιχη Vulgar Λατινική γλώσσα . Σε αυτήν την περίπτωση η αντίστοιχηΓλωσσοχρονολογική σταθερά r, έχει υπολογισθεί ότι είναι r= 0,805 ± 0,0176 και αυτή χρησιμοποιήθηκε στους υπολογισμούς μας.
Ιστορικά ευρήματα για την Αρομανική-Βλαχική Γλώσσα.
Οι γλωσσολόγοι συμφωνούν ότι για να εξάγουμε αξιόπιστα συμπεράσματα, τα αποτελέσματα που παίρνουμε με την Γλωσσοχρονολογία, πρέπει απαραίτητα να συμφωνούν με τα ιστορικά ευρήματα.
Για την Αρομανική -Βλαχική γλώσσα ισχύουν τα κάτωθι:
Επί Ιουστινιανού ο διοικητής των Βαλκανίων νοτίως του Αίμου, που τότε ονομάζονταν Ευρώπη, και καθηγητής του Πανεπιστημίου Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννης Λυδὸς ο οποίος έζησε το 6 μ.Χ (490μ.Χ -565 μ.Χ) σε σύγγραμμά του, με την επιγραφή« Περὶ τῶν ἀρχῶν τῆς Ρωμαίων πολιτείας», δίνει την πληροφορία ότι τότε, τον 6οναιώνα μΧ (δηλαδή από το 500 μΧ έως το 600 μΧ)., οι Έλληνες υπερείχαν δημογραφικά των άλλων λαών στην Βαλκανική χερσόνησο, αλλά κατά την διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας για πρακτικούς λόγους μιλούσαν την Ιταλική- Λατινική φωνή, δηλαδή ήταν Λατινόφωνοι . Παραθέτουμε και το πρωτότυπο:«Νόμος ἀρχαῖος ἦν πάντα μὲν τὰ ὁπωσοῦν πραττόμενα παρὰ τοῖς ἐπάρχοις, τάχα δὲ καὶ ταῖς ἄλλαις τῶν ἀρχῶν, τοῖς Ἰταλῶν ἐκφωνεῖσθαι ρήμασιν… τὰ δὲ περὶ τὴν Εὐρώπην πραττόμενα πάντα τὴν ἀρχαιότητα διεφύλαξεν ἐξ ἀνάγκης, διὰ τὸ τοὺς αὐτῆς οἰκήτορας, καίπερ Ἕλληνας ἐκ τοῦ πλείονος ὄντας, τῇ τῶν Ἰταλῶν φθέγγεσθαι φωνῇ καὶ μάλιστα τοὺς δημοσιεύοντας».
Ως πρώτη καταγεγραμμένη φράση στην Αρoμανική -Βλαχική γλώσσα θεωρείται, για πολλούς, η φράση "τόρνα, τόρνα, φράτε" όπως καταγράφηκε από τον βυζαντινό χρονογράφο Θεοφύλακτο Σιμοκράτη τον 6ον αιώνα μ.Χ. Συγκεκριμένα, στην εκστρατεία των βυζαντινών στρατευμάτων κατά των Αβάρων, στη Θράκη (579-582 μ.Χ.) ο Σιμοκράτης αναφέρει: τη πατρώα φωνή ... τόρνα, τόρνα, φράτε " (γέρνει-γέρνει αδελφέ ή γύρνα-γύρνα αδελφέ) . Δηλαδή, κατά την εκστρατεία και ενώ ένα άλογο βάδιζε, το φορτίο έγερνε από τη μία μεριά και κινδύνευε να πέσει, ένας Αρομάνος - Βλάχος ημιονηγός που ακολουθούσε, φώναξε στον συμπατριώτη του ημιονηγό που προπορευόταν στην πατρώα φωνή "τόρνα, τόρνα, φράτε" προκειμένου ο προπορευόμενος ημιονηγός να προσέξει και να μην πέσει το φορτίο του ζώου,
Ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος (500 μΧ –565 μΧ) αναφέρει τα Βυζαντινά κάστρα στην Αρομανική-Βλαχική γλώσσα όπως Septe-casas (Επτά Σπίτια ), Loupo-fantina (Η βρύση του Λύκου) κ.α. Ο ίδιος θεωρεί τα Αρομανικά τοπική γλώσσα των αυτοχθόνων
Η απόλυτη συμφωνία ανάμεσα στις πιο πάνω ιστορικές αναφορές και το αποτέλεσμα της Γλωσσοχρονολόγησης της Αρομανικής γλώσσας, μας δίνουν την βεβαιότητα ότι από τις αρχές ή τα μέσα του 6ου αιώνα, δηλαδή το 500 μ.Χ έως 550 μ.Χ, σίγουρα η Αρομανική γλώσσα υπήρχε ή άρχισε να δημιουργείται –αποκολλάται –διαφοροποιείται από την Vulgar-Λατινική Γλώσσα και σίγουρα την μιλούσαν διάφορες πληθυσμιακές ομάδες στον Βαλκανικό και ειδικότερα στον Ελλαδικό χώρο. Επομένως μπορούμε μετά βεβαιότητας να πούμε ότι το μέσον του 6ου μετά χριστό αιώνα γεννιέται- σχηματίζεται η Αρομανική-Βλάχικη γλώσσα η οποία κληρονομείται σε εμάς από γενιά σε γενιά δια μέσου των αιώνων μόνο με τον προφορικό λόγο.
Λεξικοστατιστικός έλεγχος και Γλωσσοχρονολόγηση της Ρουμάνικης Γλώσσας
Θα παρουσίαζε ενδιαφέρον ο Λεξικοστατιστικός έλεγχος και η Γλωσσοχρονολόγηση της Ρουμάνικης γλώσσας για καθαρά εγκυκλοπαιδικούς λογούς. Όμως η επέμβαση Ρουμάνων λογίων, μετά από κρατική εντολή το 1860 μΧ, που ανέλαβαν τον εκλατινισμό,εξωραϊσμό, εκλέπτυνση και αποσλαβοποίηση (αποβολή των σλάβικων στοιχείων) της Ρουμάνικης γλώσσας και αλλοίωσαν δραματικά την Ρουμάνικη γλώσσα, μας στερεί αυτήν την δυνατότητα. Απαραίτητη προϋπόθεση για τονΛεξικοστατιστικό έλεγχο και Γλωσσοχρονολόγηση είναι να μην έχουν υποστεί οι γλώσσες έξωθεν επέμβαση και η μεταβολή τους στο πέρασμα των αιώνων να είναι η φυσιολογική. Οι επεμβάσεις της Ρουμάνικης επιτροπής είναι οι ακόλουθες.
1) Αντικατέστησε το Κυριλλικό αλφάβητο που χρησιμοποιούσαν μέχρι τότε με το Λατινικό .
2) Διέγραψαν από το λεξιλόγιο της Ρουμάνικης γλώσσας πολλές σλάβικες λέξεις και τις αντικατέστησαν με Ιταλικές, Λατινικές και κυρίως με Γαλλικές λέξεις (Η Γαλλική γλώσσα εκείνη την εποχή ήταν ευρέως διαδεδομένη και ομιλούνταν από την ανώτερη κοινωνική τάξη σε πολλές χώρες της Ευρώπης) . Η βίαιη αυτή έξωθεν επέμβαση στην Ρουμάνικη γλώσσα είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία ενός νέου τεχνητού λεξιλογίου, που παρά όλα αυτά, ακόμη και σήμερα περιέχει περίπου 15-20% λέξεις σλάβικες ή σλάβικης προέλευσης. Η ενέργεια όμως αυτή της Ρουμανικής Κυβέρνησης είχε σαν επακόλουθο την δημιουργία μιας«Τεχνητής Γλώσσας- Artificiallanguage» .
Αυτή η έξωθεν επέμβαση και βίαιη αλλοίωση της γλώσσας, παραβιάζει την πρωταρχική και απαράβατη προϋπόθεση της Λεξικοστατιστικής και Γλωσσοχρονολόγησης, επομένως οποιοσδήποτε Λεξικοστατιστικός έλεγχος ή Γλωσσοχρονολόγηση της Ρουμάνικης γλώσσας, παρότι θα είχε ενδιαφέρον, δεν έγινε διότι θα μας έδινε αναξιόπιστα αποτελέσματα χωρίς καμιά ουσιαστική επιστημονική αξία και θα μας οδηγούσε σε εντελώς λανθασμένα συμπεράσματα.
Συμπεράσματα
Πριν την οριστική της πτώση το 476 μΧ, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε αρχίσει να διαλύεται και να κατακερματίζεται σε πολλά κράτη. Τότε άρχισε για τους Λατινόφωνους πληθυσμούς της Ευρώπης και των Βαλκανίων, μια σταδιακή αποκόλληση, απόκλιση αλλά και διαφοροποίηση από την Vulgar Λατινική (Δημώδη-Vulgar) γλώσσα και ξεκίνησε έτσι η«γέννηση» των Εθνικών γλωσσών .
Η Αρομανική-Βλάχικη γλώσσα είναι και αυτή, μια από τις δεκάδες Λατινογενείς γλώσσες. Μας κληρονομήθηκε σε εμάς μόνο με τον προφορικό λόγο. Η έλλειψης αλφάβητου οφείλεται στο ότι οι Αρομάνοι-Βλάχοι δεν απέκτησαν ποτέ κρατική οντότητα όπως άλλοι λαοί, για να την υιοθετήσουν σαν επίσημη γλώσσα, να δημιουργήσουν αλφάβητο και να την διδάξουν στα σχολεία. Η έλλειψη αλφαβήτου δεν είναι κάτι που χαρακτηρίζει μόνο την Αρομανική-Βλαχική γλώσσα, υπάρχουν και άλλες χιλιάδες γλώσσες που είναι μόνο προφορικές. Ανεξάρτητα όμως από την έλλειψη αλφάβητου, η Αρομανική-Βλαχική δεν παύει να είναι μια πλήρης γλώσσα που δεν έχει να ζηλέψει ούτε υπολείπεται σε τίποτα των άλλων γλωσσών. Στο δίτομο έργο μου« Limba Anuastrae» καταγράφονται οι κανόνες Γραμματικής και Συντακτικού που αφορούν Τα Άρθρα - Οριστικό και Αόριστο- Ουσιαστικά – Επίθετα- Αντωνυμίες- Επιρρήματα - Προθέσεις- Σύνδεσμοι – Μόρια- Αριθμητικά -Επιφωνήματα -Τα βοηθητικά Ρήματα Hiu=είμαι και Amu-έχω, Ρήματα- Συζυγίες-Ταξινόμηση Ρημάτων - Διαθέσεις Ρημάτων- Ενεργητική Φωνή- Μέση η Παθητική Φωνή- Οι Εγκλίσεις των Ρημάτων- Οι Χρόνοι του Ρήματος- Γενική Ανακεφαλαίωση- Ανώμαλα Ρήματα - Επιθέματα ή προθέματα .
Καταγράφονται δηλαδή Κανόνες Γραμματικής που εφαρμόζονται καθημερινά από τους Αρομάνους-Βλάχους και που διασωθήκαν με αξιοθαύμαστο τρόπο μέχρι σήμερα μόνο με τον προφορικό λόγο!!!
Δίδεται απλουστευμένο και χρηστικό Λατινικό αλφάβητο με 21 γράμματα και 14 φθόγγους και με πληθώρα παραδειγμάτων Γραφής και Φωνολογίας.
Υπολογίστηκε με την Λεξικοστατιστική και την Γλωσσοχρονολογία ότι η απόσχιση-γέννηση της από την Μητρική της γλώσσα, την Vulgar Λατινική, έγινε περίπου ή άρχισε στα μέσα του 6 αιώνα μΧ. Η χρονολόγηση της Αρομανικής-Βλαχικής Γλώσσας συμφωνεί με όλα τα μέχρι σήμερα καταγεγραμμένα ιστορικά γεγονότα που την επιβεβαιώνουν απόλυτα.
Επιβεβαιώνεται ότι Έθνη ή Λαοί που έχουν γλωσσική συγγένεια ή ακόμα ομιλούν την ίδια γλώσσα δεν είναι απαραίτητο να έχουν φυλετική η εθνική συγγένεια . Επίσης λαοί ή πληθυσμιακές ομάδες με διαφορετική γλώσσα μπορεί να έχουν φυλετική-εθνική συγγένεια και να ανήκουν στο ίδιο Έθνος-Κράτος, να αισθάνονται πολίτες του ίδιου κράτους και να ζουν αρμονικά μεταξύ τους .
Επίσης δίδεται μια ηχηρή απάντηση σε όσους προσπαθούν με κάθε τρόπο να απαξιώσουν την Γλώσσα, να ναρκοθετήσουν και να υπονομεύσουν κάθε προσπάθεια που γίνεται για να αναδειχθεί από την αφάνεια η Αρομανική γλώσσα και να μπορέσει να διδαχθεί στις νεότερες γενεές των Αρομανόφωνων- Βλαχόφωνων περιοχών εντός και εκτός Ελλαδικού χώρου.
Νικόλαος Μιχ. Χατζής
Παραπομπές- Επεξηγήσεις
1.Vulgar στα λατινικά σημαίνει το πλήθος, ο όχλος.
2.Lingua Franca αποκαλείται μια γλώσσα όταν χρησιμοποιείται για την επικοινωνία ατόμων από διαφορετικές γλωσσικές κοινότητες, λόγο του ότι είναι εκτενώς διαδεδομένη και ευρέως κατανοητή. Για παράδειγμα, η αγγλική γλώσσα χρησιμοποιείται σήμερα ωςLingua Franca στη διεθνή διπλωματία.
3.Γλωσσικό υπόστρωμα είναι η γλώσσα των γηγενών ή αυτοχθόνων κατοίκων της κάθε περιοχής.
4. Romance: Λέγονται όλες γλώσσες που προέρχονται από την Δημώδη Λατινική (Vulgar Latin) Γλώσσα με άλλα λόγια οι Λατινογενείς Γλώσσες .
6. Cognates: Συγγενείς λέξεις, ομόηχες και έχουν την ίδια έννοια.
Βιβλιογραφία :
-
Morris SWADESH. Lexicostatistic dating of prehistoric ethnic contacts // Proceedings of the American Philosophical Society 96, pp. 452–463).
-
Swadesh, Morris. (1955). Towards greater accuracy in lexicostatistic dating. International Journal of American Linguistics , 21 , 121–137
-
Gudschinsky, Sarah. (1956). The ABC's of lexicostatistics (glottochronology). Word , 12 , 175–210.
-
The Basis of Glottochronology Robert B. Lees Language Vol. 29, No. 2 (Apr. - Jun., 1953), pp. 113-127
-
Ιστοσελίδα Glottochronology- Wikipedia
-
Μεγάλος αριθμός Ιστοσελίδων σχετικά με AromaniansandVlachs
-
Lees, Robert B. 1953 The Basis of Glottochronology. Language 29:113-27.
Σύντομο βιογραφικό
Ο Νικόλαος Μιχ. Χατζής γεννήθηκε στην Αθήνα το έτος 1945, από Αρομάνους-Βλάχους γονείς, τον Μιχάλη και την Ελένη Χατζή. Οι δυο του γονείς κατάγονται από το ίδιο Βλάχικο χωρίο την Μηλιά κοντά στο Μέτσοβο. Είναι πτυχιούχος της Σχολής Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ και κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων ΜΒΑ της ΑΣΟΕΕ (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών) και M.A.Sc. του U of Τ (University of Toronto) του Καναδά. Παντρεύτηκε την Όρσα Χαϊμάνη με την οποία απέκτησε τρία παιδιά τον Μιχάλη τον Δημήτρη και την Ελεντίνα . Μετά την συνταξιοδότηση του επέστρεψε στο χωρίο των γονιών του την Μηλιά-Ιωαννίνων και ασχολήθηκε συστηματικά με την έρευνα σχετικά με την Αρομανική-Βλαχική Γλώσσα.
Έργα του ιδίου
-
« NoiMeranlji» δηλαδή« Εμείς οι Μηλιώτες» που περιέχει σύντομη Ιστορία των Αρομάνων-Βλάχων του Ελλαδικού χώρου, ιστορικά γεγονότα και Αρομανικά τραγούδια που αφορούν το χωριό του την Μηλιά, αφιέρωμα για τους Μηλιώτες της Διασποράς και τα γενεαλογικά δέντρα όλων των Μηλιωτών σε βάθος 200 περίπου χρόνων. Αθήνα 2007.
-
« LIMBAANUASTRAE» δηλαδή η « Η Γλώσσα μας» Δίδεται μια απλουστευμένη ΜέθοδοςΕκμάθησης της Αρομανικής- Βλαχικής γλώσσας, καταγράφει όλους τους Κανόνες της Γραμματικής με πληθώρα παραδειγμάτων, ερευνά σε βάθος την Προέλευση και Διαμόρφωση της δια μέσου των αιώνων, προβαίνει στηνΧρονολόγηση της, προτείνειΑλφάβητο, κανόνες Προφοράς,Σύστημα Γραφής, περιλαμβάνειΤετράγλωσσους Διάλογους στην Ελληνική -Αρομανική/Βλαχική-Αγγλική και Γαλλική γλώσσα Αθήνα 2019.
-
«ZBOΑRΕ-ZBOARI ARMIINESΤΙ TU PATRU LIMBE-LIMBI»« Λέξεις Αρομανικές σε τέσσερις Γλώσσες» δηλαδή« Τετράγλωσσο Αρομανικό-Βλάχικο-Ελληνικό-Αγγλικό-Γαλλικό Λεξικό ». Καταγράφονται περισσότερες από (5.000) πέντε χιλιάδες λέξεις της Αρομανικής-Βλαχικής Γλώσσας με την μετάφραση τους στην Ελληνική Γλώσσα και δίδεται η Προφορά τους με Ελληνικούς χαρακτήρες. Οι ίδιες Αρομανικές-Βλάχικες Λέξεις μεταφράζονται και στην Αγγλική και Γαλλική γλώσσα. Αθήνα 2020.
Για παρατηρήσεις – υποδείξεις και κάθε είδους πληροφορία σχετικά με τους Αρομάνους- Βλάχους το E-mail του είναι:
