Ο Gustav Weigand ανακάλυψε το 1889 στην Αχρίδα ένα πολυσέλιδο αρωμουνικό χειρόγραφο το οποίο ανήκε στην οικογένεια Dimonie γι αυτό και από τότε έμεινε γνωστό ως Codex Dimonie1.
Πρόκειται για μια συλλογή θρησκευτικών κειμένων διάφορων λόγιων μεταφρασμένα από την ελληνική. Δημοσιεύθηκε από τον Weigand2 και ένα μέρος από την αρχή του κειμένου από τον μαθητή του Paul Dachselt3. Η γλώσσα μοιάζει με την ήδη γνωστή γλώσσα των κειμένων της περιοχής Μοσχοπόλεως και γενικά της Βορείου Ηπείρου4. Είναι γραμμένο με ελληνικούς χαρακτήρες όπως και τα προηγούμενα. Σχετικά με το χρόνο γραφής ο Capidan5, βασιζόμενος σε μια διαβεβαίωση του Demostene Russo6 ότι ένα σημαντικό τμήμα του χειρόγραφου έχει ως πρωτότυπο το βιβλίο του Δ. Ν. Δαρβάρεως: Επιτομή της ιεράς ιστορίας της εκκλησίας της παλαιάς και της νέας Διαθήκης που τυπώθηκε στη Βιέννη το 1803, θεωρεί ότι η αρωμουνική αυτή μετάφραση έγινε μετά το παραπάνω έτος. Ο Russo σε νεώτερο δημοσίευμα7 ανασκεύασε την άποψη αυτή, ότι δηλαδή το πρωτότυπο του κειμένου ήταν έργο του Δάρβαρη, ομολογώντας ότι παρασύρθηκε από ένα φθαρμένο και άνευ τίτλου αντίτυπο. Τονίζει μάλιστα ότι η μεταφρασθείσα Επιτομή της ιεράς ιστορίας δεν αποτελεί τίτλο, αλλά επικεφαλίδα του δευτέρου μέρους του βιβλίου του Πολυζώη Κοντού, Ποικίλη διδασκαλία ήτοι Αλφαβητάριον ευρυμαθείας, εν ω ευρίσκονται μαθήματα ωφέλιμα ίνα διδάσκονται τα εις Τουρκίαν μικρά παιδία των Χριστιανών φιλοπόνως συγγραφέντα παρά του εν ιερεύσιν ελλογίμου διδασκάλου Πολυζώη Κοντού του εξ Ιωαννίνων. Εν Βιέννη 1803 παρά Γεωργίου Βενδότη8. Εφόσον η χρονολογία εκδόσεως του πρωτοτύπου δεν μεταβάλλεται το teminus post quem ισχύει εκ νέου.
Περί των πηγών του Codex Dimonie ο Demostene Russo είχε συγκεντρώσει ικανό υλικό, το οποίο, παρόλο που δεν έτυχε της δέουσας επεξεργασίας9, είναι πολύτιμο, διότι δίνει σαφή εικόνα του χειρογράφου και αποτελεί βάση για περαιτέρω έρευνα. Παραθέτουμε ένα δείγμα αυτού όπως έχει δημοσιευθεί με το ελληνικό πρωτότυπο και παράλληλα την αρωμουνική μετάφραση:
Δαμασκηνού Στουδίτου Λόγος εις την Θεόσωμεν (sic) ταφήν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, Θησαυρός ed. 1742, p. 103-115, Inc.
Τα κακά και οι πειρασμοί, όπου συμβαίνουσι εις τους ανθρώπους, από τρεις αιτίας γίνονται ή από δοκιμήν θεού, όπου δοκιμάζει ο θεός τον άνθρωπον, να ιδεί εαν και εις τον κακόν καιρόν τον αγαπά, ή μόνον εις την ευημερίαν του, etc.
Αιστα διδαχιε εστε α Hrιστολουι (sic) τζουα τη παστστε. Jahresbericht 5. p. 266-296. (f.79 b - 90 b) Inc.
Ρράληλε σσα δέμουννλλη τζηήντρα ντρου ουᾶμηνη τητρέη ητήη σφάκου ητητρά δοκυμίηαλ τη τουμνητζά όμλου σλουβηάτα ουνουάρα σσπρηρράου καντού έστε τήσε βασίλβα τουμνήτζα ημακάντου έστε όμλου τρού γγηνέτζα ατούμτζηα λούβα etc10
Από το βιβλίο του Πολυζώη Κοντού εξ Ιωαννίνων11
Ποικίλη διδασκαλία, ed. II, 1806 p. 15-53.
Ερ. Ποιός έπλασε τούτον τον κόσμον;
Απ. Ο μόνος παντοδύναμος Θεός.
Ερ. Πότε τον έπλασε;
Απ. Προ πέντε χιλιάδων και πεντακοσίων οκτώ χρόνων πριν της γεννήσεως του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Jahresbericht 5. p. 240-266. (f. 686 - 79)
Ερώτησις. Καρε οτετε αήστα έτα
α (πόκρισις) τουμνητζά.
κάντου οτηάντε.
τνήντηα 5508 ντηφυταρήα αχριστόλουη ανωστρούη ησούς.
Και σε αυτό το αρωμουνικό κείμενο η μεταγραφή είναι τελείως αυθαίρετη. Ο φθόγγος ι αποδίδεται αδιακρίτως με τα ι, η και υ όπως στη λέξη ητήη, όπου ο φθόγγος ι σημειώνεται με το η, και δοκιμίη, όπου απαντώνται τρία διαφορετικά ι. Σύνηθες είναι και η ένωση πολλών λέξεων σε μία καθιστώντας το κείμενο δυσανάγνωστο. Υπάρχουν επιπλέον άγνωστες λέξεις και μόνο με παραβολή με το ελληνικό κείμενο κατανοεί κανείς το περιεχόμενο. Ο Demostene Russo επιμένει ότι ο Codex Dimonie, παρόλο που παρουσιάζει σοβαρές ατέλειες, αποτελεί το σημαντικότερο μνημείο του αρωμανικού λόγου12.
Η αρωμουνική και αι μετά της ελληνικής σχέσεις αυτής
Διατριβή επί διδακτορία, Αθήνα 1976
Αχιλλέας Λαζάρου
1. Σύμφωνα με τον Capidan, Aromânii, 65, ο Codex Dimonie βρίσκεται στα χέρια του Mihail Dimonie. Ο RUSSO, Studii, I, 343, σημ. 1, λέει ότι το χειρόγραφο υπάρχει σήμερα μεταξύ των μη καταλογογραφημένων χειρογράφων της Βιβλιοθήκης της Ρουμανικής Ακαδημίας. Βλ. PEYFUSS, Rom, 341.
2. Βλ. JIRS, 4, 136-227, 5, 192-297, 6, 86-173. Βλ. CAPIDAN, Aromânii, 65.
3. Ο DACHSELT, Die Predigt vom hl. Antonious, JIRS, 1, 1-78, περιγράφει και μεταφράζει το χειρόγραφο. Η άγνοια όμως της Αρωμουνικής συνετέλεσε ώστε να μην ικανοποιήσει η εργασία αυτή, η οποία επαναλήφθηκε από τον A. PHILIPPIDE, Un specialist român la Lipsca, Iași, 1910, 11-18. Πβ. D. RUSSO, Studii, 517 σημ. 1.
4. Ο CAPIDAN, Aromânii, 66, λέγει: "Σήμερον τυγχάνει γνωστόν ότι η γλώσσα του Codex Dimonie ταυτίζεται προς την γλώσσαν των άλλων αρωμουνικών κειμένων της Αλβανίας", επίσης : "Η γλώσσα φαίνεται τρόπον τινά μεταγενεστέρα της του Δανιήλ".
5. Ο CAPIDAN, Aromânii, 66.
6. Demostene Russo, Elenizmul în România, Bucuresti, 1912, 40.
7. RUSSO, Studii, 346.
8. Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ-ΒΡΕΤΟΥ, Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήναι, 1875, ΙΙ, 127.
9. RUSSO, Studii, 343 σημ. 1.
10. Αυτόθι, 348.
11. Αυτόθι, 346.
12. Αυτόθι, 517.
Ελπίζουμε στο μέλλον να καταφέρουμε να κάνουμε μια αναλυτικότερη παρουσίαση του κώδικα ή να φιλοξενήσουμε μια σχετική εργασία. Ως τότε δείτε τον κώδικα στο τέλος του άρθρου και διαβάστε την:
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Dachselt Paul, Die Predigt vom hl. Antonius, Erster Jahresbericht des Instituts für rumänische Sprache zu Leipzig, 1-78, 1894 (σελίδες 48a-57b του κώδικα)
Weigand Gustav, Der Codex Dimonie Blatt 11-40, Vierter Jahresbericht des Instituts für rumänische Sprache zu Leipzig, 136-227, 1897 (σελίδες 11-40 του κώδικα)
Weigand Gustav, Der Codex Dimonie (Fortsetzung), Fünfter Jahresbericht des Instituts für rumänische Sprache zu Leipzig, 192-297, 1898 (σελίδες 41-47b και 57b-90b του κώδικα)
Weigand Gustav, Der Codex Dimonie Blatt 91-125b, Sechster Jahresbericht des Instituts für rumänische Sprache zu Leipzig, 86-173, 1899 (σελίδες 91-125b του κώδικα)
Capidan Theodor, Flexion des Substantivs und Verbums im Codex Dimonie, Zwölfter Jahresbericht des Instituts für rumänische Sprache zu Leipzig, 1906
Capidan Theodor, Aromânii Dialectul Aromân, studiu lingvistic de Th. Capidan, 1932
Demostene Russo, Izvoarele lui Codex Dimonie, Studii istorice Greco-Române, Tomul 1, σελ 340-352, Bucuresti 1939
Ionel Stan, Timbrul fonologic al consoanelor finale în Codicele voroneţean şi Codex Dimonie, CERCETĂRI DE LINGVISTICĂ 5 Anul V (ianuarie-decembrie) 1960
Λαζάρου Αχιλλέας, Η αρωμουνική και αι μετά της ελληνικής σχέσεις αυτής, Διατριβή επί διδακτορία, Αθήνα 1976
Clemens Pachschwöll - Dieter Reich - Kit Tan, The botanical legacy of Mihael Dimonie (1870–1935), Willdenowia 49(2):257-279 (2019)
Διαβάστε online τον Codex Dimonie ή κατεβάστε τον