Η ολοκληρωμένη Εθνολογική και πολιτιστική ταυτότητα ενός Έθνους βρίσκεται και υπάρχει μέσα από την ανόθευτη ιστορική και παραδοσιακή διαδρομή όλων ανεξαιρέτως των στοιχείων του, που με πραγματικά γεγονότα συνθέτουν αυτό το ίδιο το Έθνος. Οποιοδήποτε στοιχείο, το οποίο αποκόπτεται από τον κυρίως κορμό, αποστερεί του Έθνους μέρος της αληθινής και πραγματικής του μορφής.
Το Ελληνικό Έθνος, είναι το Έθνος εκείνο, το οποίο κατ' εξοχή μετουσιώθηκε, πριν ακόμα από την γέννηση του, στον υπαρξιακό του χαρακτήρα, με τη συμβολή όλων των στοιχείων του και μάλιστα κατά τρόπον ενιαίο και αδιαίρετο. Τα στοιχεία αυτά, είναι τα τμήματα εκείνα του Ελληνισμού, τα οποία στέριωσαν και αναπτύχθηκαν σε διάφορες περιοχές, χωρίς ποτέ να χάσουν την Εθνική τους υπόσταση. Αισθάνονται πάντα το ίδιο Ελληνικά, διατηρούν πάντα με φανατισμό ότι είναι Ελληνικό και αγωνίζονται πάντα για κάθε τι το Ελληνικό.
Τέτοιο στοιχείο, ζωντανό και δημιουργικό είναι το Βλάχικο (Αρμάνικο) στοιχείο. Η έντονη Ελληνική του ταυτότητα, η ανυστερόβουλη Εθνική συμμετοχή του, η σημαντική δημιουργικότητα του και οι καθοριστικές θέσεις του, συνέβαλαν τα μέγιστα να διατηρηθεί όρθιος και ανεξάρτητος ο Ελληνικός κορμός, χάρις ακριβώς στις βαθιές ρίζες της Ελληνικής του συνείδησης.
Έτσι βλέπουμε το Αρμάνικο/Βλάχικο στοιχείο να καλλιεργεί τα Ελληνικά γράμματα και να φωτίζει τα Εθνικά οράματα για την αναγέννηση του Ελληνικού Έθνους και τη διάδοση του Ελληνικού πνεύματος. Και δεν αποτελεί υπερβολή, ότι το Αρμάνικο/Βλάχικο στοιχείο είναι εκείνο που κατ εξοχή διατήρησε την Ελληνική συνείδηση των υποδούλων Ελλήνων από Ρωμαίους και Οθωμανούς επί αιώνες και που έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στην αφύπνιση της.
Το Βλάχικο στοιχείο, ορεσίβιο στην πλειονότητα του, με βαθιά ριζωμένη την πίστη του στην Ελληνορθόδοξη θρησκεία και την Ελληνική παράδοση, γέννημα και θρέμμα του Ελλαδικού τόπου, με βιώματα καθαρά Ελληνικά, ασχολείτο ως επί το πλείστον με την κτηνοτροφία και το εμπόριο. Το χαρακτηριστικό της ελεύθερης νομαδικής ζωής του ήταν οι συχνές και πολυήμερες μετακινήσεις του από τόπο σε τόπο. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η δημιουργία διαφόρων οικισμών και στους κάμπους και στα βουνά.
Το σημαντικό από την όλη αυτή παρουσία τους, ήταν να γίνουν οι συνδετικοί κρίκοι συνοχής ολόκληρου του Ελληνικού λαού, τόσο στη Βυζαντινή εποχή, όσο και στην τετρακοσάχρονη τουρκική κατοχή. Ιδιαίτερη, όμως, προσφορά του Βλάχικου στοιχείου είναι αυτή που συνέβαλε στη διατήρηση της υπαρξιακής του ταυτότητας, της Ελληνικής. Γιατί, η έντονη εμπορική και διακομιστική δραστηριότητα του βλάχικου στοιχείου, συνέβαλε στη συνεχή επαφή του με τους άλλους στάσιμους πληθυσμούς της Ελλάδας και υπήρξε η συνεκτική δύναμη της τότε Ελληνικής κοινωνίας. Κι αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό αφού ήταν ο μοναδικός τρόπος επικοινωνίας, πληροφόρησης και μεταφοράς θεμάτων. Έτσι καλλιεργήθηκε, αναπτύχθηκε και δημιουργήθηκε μέσα σε πορεία αιώνων η Νέα Ελλάδα. Μια πορεία που δεν ήταν ούτε τυχαία ούτε συμπτωματική. Και τίποτε δεν έγινε αυτόματα. Ότι υπάρχει σήμερα από Ελλάδα, είναι αποτέλεσμα κόπων και προσπαθειών, αγώνων και θυσιών σ' όλους τους τομείς και στα επίπεδα της πολιτικής, κοινωνικής, πολιτιστικής, πνευματικής και αγωνιστικής ζωής, που το βλάχικο στοιχείο, όχι μόνο πρωτοστάτησε και μεγαλούργησε μαζί με τα άλλα Ελληνικά στοιχεία, αλλά πολλές φορές διαδραμάτισε μοναδικό ρόλο.
Περήφανο και ασυμβίβαστο το βλάχικο στοιχείο, όχι μόνο δεν υποδουλώθηκε στο ραγιαδισμό που επέβαλαν οι Τούρκοι κατακτητές στον Ελληνορθόδοξο πληθυσμό, κατά τη μακραίωνη υποδούλωση του Ελληνικού κράτους, αλλά τουναντίον κατόρθωσε να επιβληθεί των κατακτητών και να πετύχει ειδικά προνόμια για πολλές περιοχές, όπως π.χ. στο Μέτσοβο, στη Μοσχόπολη, στη Σαμαρίνα, στο Περιβόλι, κ.λ.π.
Το Βλάχικο στοιχείο, ανέπτυξε και άνθισε το εμπόριο όχι μόνο στο χώρο των Βαλκανίων, αλλά και πέραν από αυτό μέχρι τη Δυτική και Ανατολική Ευρώπη. Πρωταγωνίστησε, επίσης, στις μεταφορές ξηράς που μονοπώλησε επί σειρά ετών και στην οικονομία που ανέπτυξε στην ευρύτερη περιοχή, από τη Ρωσία μέχρι την Ιταλική Χερσόνησο. Κατέκτησε, ακόμα, από δική του παραγωγή και επεξεργασία τις μεγάλες αγορές όλης της Ευρώπης και ιδιαίτερα των Βαλκανίων. Έτσι δημιούργησε παντού δημόσιες και διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες με την άνεση της ευημερίας του υπέταξε και τις αρχές και τα φιρμάνια του ίδιου του κατακτητή, και διατήρησε ανόθευτη την εθνική του ταυτότητα, με ανέγγιχτα τα ήθη, τις παραδόσεις και την πίστη του στην Ελληνορθόδοξη θρησκεία. Με αυτόν τον τρόπο διατηρήθηκε η εθνική συνείδηση και παρέμεινε άσβεστη η φλόγα και ο πόθος της λευτεριάς.
Επί τρεις συνεχείς και ολόκληρους αιώνες, 17ο, 18ο, και 19ο βλέπουμε ε το Βλάχικο στοιχείο να ακμάζει και να πρωταγωνιστεί τόσο στον οικονομικό, όσο και στο μορφωτικό και πολιτιστικό τομέα σε ολόκληρη τη Βαλκανική.
Ιστορικοί και περιηγητές από Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία αναφέρθηκαν επανειλημμένα για το Βλάχικο στοιχείο και εξύμνησαν το δαιμόνιο μυαλό του, τις αστείρευτες ικανότητες του και τη δυναμική και υποδειγματική παρουσία του.
Επίσης επανειλημμένα αναφέρθηκαν στα σημαντικότερα κέντρα, όπως τη Μοσχόπολη, το Μέτσοβο, τη Σιάτιστα, την Κλεισούρα, το Νυμφαίο (Νέβεσκα), το Πισοδέρι, το Βλάτσι, το Κρούσοβο, το Μοναστήρι (Βιτόλια) και άλλα, με αμιγώς βλάχικο πληθυσμό, περιγράφοντας τα με τις κολακευτικότερες λέξεις.
Αποδεκτό και παραδεκτό από όλους τους Ευρωπαίους ήταν το βλάχικο στοιχείο που η αίγλη του είχε απλωθεί παντού.
Και εδώ ακριβώς είναι το αξιοθαύμαστο, η λαμπρότητα και το μεγαλείο του Βλάχικου στοιχείου. Αν και οι Βλάχοι ευημερούσαν και ευτυχούσαν, ποτέ δεν άφησαν την Ελληνική τους συνείδηση στη γωνία ποτέ δεν παραμέλησαν, ούτε την πρόδωσαν. Ποτέ δεν έθαψαν κάτω από τον πλουτισμό και τη δόξα τους, κάτω από την καλοπέραση και την άνεση τους, τη φλόγα τους και την αγάπη τους για την Ελλάδα. Μια Ελλάδα σκλαβωμένη και καταπιεσμένη στη φτώχεια, στην ανέχεια και σε αιμορραγούσες πληγές.
Αυτές τις δύσκολες στιγμές για την πατρίδα μας, από τις οποίες εξαρτάτο η ίδια η υπόσταση της, το βλάχικο στοιχείο ήταν εκείνο, που κατ εξοχήν πάντα και συνέχεια, από όποιο μέρος και αν βρίσκονταν, υπήρξε στυλοβάτης, αιμοδότης και ο χορηγός.
Έτσι βλέπουμε βλάχους, επώνυμους και ανώνυμους, όχι μόνο από τα γνωστά κέντρα με βλάχικο πληθυσμό, που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά και βλάχους της διασποράς από τα πασίγνωστα και φημισμένα κέντρα της Ευρώπης (όπως: Βενετία, Τεργέστη, Ραβέννα, Βιέννη, Βουδαπέστη, Βουκουρέστι και γενικά από όλες τις παραδουνάβιες χώρες), οι οποίοι ως γνήσιοι και περήφανοι Έλληνες, να διαθέτουν κολοσσιαίες περιουσίες για την αναγέννηση και ανόρθωση της Ελλάδας, ενώ δεν παρέλειπαν επίσης να γίνονται χορηγοί της πνευματικής, καλλιτεχνικής, πολιτικής, διπλωματικής και στρατιωτικής τους υποδομής και επιρροής και ακόμα της ίδιας τους της ζωής. Γιατί ποτέ οι βλάχοι δεν ξέχασαν τις ρίζες τους και γιατί πάντα είχαν κλεισμένα μέσα στη ψυχή τους την Ελλάδα και το μεγαλείο της.
Για αυτό, το Βλάχικο στοιχείο είναι ίσως το πρώτο που πρέπει να περηφανεύεται, γιατί τίμησε επάξια την Ελληνικότητα του και γιατί πρόσφερε τα πάντα γι αυτήν.
Ενδεικτικά και παραδειγματικά αναφέρουμε, ότι μέσα από το Βλάχικο στοιχείο αναδείχθηκαν και μεγαλούργησαν μεγάλοι διδάσκαλοι του γένους, όπως ο Νικόλαος Τζαρτζούλης, ο Παρθένιος Κατζιούλης και ο Άνθιμος Ολυμπιώτης. Επίσης ο ιδρυτής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος Γεώργιος Σταύρου, ενώ δεν έλειψαν και περίφημοι ποιητές, λαογράφοι και ιστορικοί, όπως ο Ζαλοκώστας, ο Λάμπρος, ο Βαλαωρίτης, ο Κασομούλης και ο Κρυστάλλης. Από τη Βυζαντινή μέχρι τη σημερινή εποχή, αναδείχθηκαν στους κόλπους της εκκλησίας ιερωμένοι που κράτησαν ψηλά την Ελληνορθόδοξη πίστη, όπως ο Νεόφυτος ο Βλάχος και Γαβριήλ ο Α' επίσκοποι Γρεβενών, Ιωάσαφ αρχιεπίσκοπος Αχριδών, Ιερόθεος ο Α' πατριάρχης Αλεξανδρείας, Ιωακείμ ο Γ' και Αθηναγόρας ο Α' πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, ενώ εξέχουσα υπήρξε η φυσιογνωμία του βλαχόφωνου Αγίου Κοσμά του Αιτωλού.
Κατά τη διάρκεια των αγώνων του Ελληνισμού βλέπουμε σειρά αγωνιστών με μητρική τη βλάχικη διάλεκτο, να μάχονται και να πεθαίνουν για την Ελλάδα, όπως ο Διγενής Ακρίτας (Βασίλης Δούκας). Μήτρος Βλαχοθανάσης, Βλαχομιχάλης, Βράκας, Πάνος και Νίκος Τσάρας, Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, Γεώργιος Τουρτούρης, Μίχος Φλώρος, Χατζηζήσης, Χατζημάτης και τόσοι άλλοι. Όπως και οι μεταγενέστεροι, ο Εθνεγέρτης Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος), ο Γεωργάκης Ολύμπιος, ο Γιάννης Φαρμάκης, και άλλοι. Μετά την ανεξαρτησία, βλέπουμε τον Κωλέττη να κυβερνά την Ελλάδα, το σοφό καθηγητή Σπύρο Λάμπρου, επίσης πρωθυπουργό και αργότερα τον στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο, μετέπειτα πρωθυπουργό κι αυτόν της Ελλάδας (γιος της Μαριγούλας Α. Αβέρωφ από το Μέτσοβο). Βλέπουμε, επίσης, και πολλούς άλλους μεγάλους ευεργέτες με τη βλάχικη διάλεκτο ως μητρική γλώσσα, όπως ο Σίνας, ο Δούμπας, ο Στουρνάρης, ο Τοσίτσας, ο Αβέρωφ, ο Αρσάκης και άλλοι, που με τις ευεργεσίες τους στόλισαν και κόσμησαν ιδιαίτερα την πρωτεύουσα της Ελλάδας, την Αθήνα, με το Μετσόβιο Πολυτεχνείο, την Εθνική Βιβλιοθήκη, το καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο, το Αρσάκειο, τη Σχολή Ευελπίδων (σήμερα νέα Δικαστήρια), τη Φοιτητική Εστία, και άλλα, ενώ το θρυλικό θωρηκτό "Γεώργιος Αβέρωφ" επί δεκαετίες φρουρούσε τις Ελληνικές θάλασσες και αναδείχθηκε η δοξασμένη ναυαρχίδα του στόλου μας κατά τους Βαλκανικούς πολέμους.
Και πράγματι, το μεγαλείο της Ελληνικής ψυχής παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις θαυμασμού και έπαρσης, όταν σκεφτούμε, ότι οι Εθνικοί αυτοί ευεργέτες, πρόσφεραν ότι είχαν και δεν είχαν για την Ελλάδα και ειδικότερα για την πρόοδο της παιδείας, ενώ δεν πρόσφεραν τίποτε στον κατακτητή, έστω και για εξευγενισμό, αν και εξαρτώντο οι περισσότεροι από τον Σουλτάνο.
Αυτό είναι, γενικά, το Βλάχικο στοιχείο, με την Ελληνική ρίζα και ψυχή που ξένη προπαγάνδα προσπάθησε κατά καιρούς να αμφισβητήσει τη γνήσια Ελληνική του υπόσταση. Έτσι, αφού επιστράτευσε όλα τα μέσα και τις δολιότητες, εργάστηκε συστηματικά και με γενναιοδωρία, εκμεταλλευόμενη τη φτώχια και το σπαραγμό στην Ελλάδα, μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Έτσι η Ελλάδα, αν και βρέθηκε στο στρατόπεδο των νικητών, ενώ στο στρατόπεδο των ηττημένων βρέθηκαν εκείνοι που δημιούργησαν και διεκδικούν το ανύπαρκτο θέμα εθνολογικής αμφισβήτησης, δεν είχε ούτε την ανάλογη υποστήριξη, ούτε το ανάλογο κέρδος. Αντίθετα, μάλιστα, το κόστος που είχε και που εξακολουθεί να πληρώνει είναι μεγάλο γιατί αφέθηκε κι εξακολουθεί να παραμένει πιστή και έντιμη στην καλοπιστία και στη δίκαιη κρίση των συμμάχων της για απόδοση κι απονομή δικαιοσύνης και ίσης μεταχείρισης.
Μετά από όλα αυτά, κανονικά γεννιέται και αναπτύσσεται το ενδιαφέρον μας, να γνωρίσουμε περισσότερο αυτό το περιώνυμο Βλάχικο στοιχείο του Ελληνισμού, που η προσφορά του στην Ελλάδα υπήρξε ανυπολόγιστης αξίας και σπουδαιότητας, γιατί οι Βλάχοι όπως και οι προγονοί τους, αισθάνονται Έλληνες και μόνο Έλληνες και όπως και οι προγονοί τους, ζουν και πεθαίνουν σαν Έλληνες.-
Φραγκίσκος Περράκης
Πτέραρχος ε.α.
(Ο κ. Περράκης είναι Πτέραρχος εν αποστρατεία, παλαιός συνάδελφος μου. Κατάγεται από την Πάρο, είναι όμως λάτρεις και θαυμαστής των Βλάχων, αφού γνωρίζει άριστα την Ελληνική καταγωγή των Βλάχων, και την προσφορά αυτών στην Πατρίδα τους. Το κείμενο που παραθέτω μου το έγραψε όταν πληροφορήθηκε, με μεγάλη του χαρά, για την βλάχικη καταγωγή μου.)
Για την αντιγραφή:
Παντ. Σκαμαντζούρας