Γκίνι βίνιτου οάσπιτς αμέι (καλώς ορίσατε επισκέπτες μου) στα βλαχοχώρια των Γρεβενών, στα ορεινά περάσματα της Πίνδου, όπου δύσκολα μπορείς να περιγράψεις την ομορφιά των βουνών, να θαυμάσεις τα μοναδικά πέτρινα γεφύρια, να ξεκουραστείς κάτω από οξιές, από σφενδάμια, φλαμουριές, μαυρόπευκα, βελανιδιές και ρόμπολα, να δεις ζαρκάδια πέρδικες και γεράκια, αλλά και αρκούδες και λύκους.
Παραδοσιακός νερόμυλος στην Σαμαρίνα Γρεβενών. photo Νίκος Βασιλειάδης
Ένα τοπίο ονειρεμένο, μαγευτικό με χρώματα και αρώματα, ένας αέρας μυρωμένος, τόπος αυθεντικός, ανάμεσα στις βουνοκορφές τις Πίνδου. Γνωριμία με μια άλλη Ελλάδα, οι πέντε Παραδοσιακοί οικισμοί των Βλάχων στην περιοχή των Γρεβενών, το Περιβόλι, η Σμίξη, η Αβδέλλα, η Κρανιά και η Σαμαρίνα. Κτισμένα στις πλαγιές της Πίνδου, αγκαλιά με το Σμόλικα, τη Βασιλίτσα, τον Όρλιακα, τον Λύγκο και το Ζυγό, μια αγκαλιά βουνά, περιτριγυρισμένα τα βλαχοχώρια των Γρεβενών από ποτάμια και πυκνά δάση, μια περιοχή που ξεχωρίζει για τη φυσική της ομορφιά, την αρχιτεκτονική της παράδοση, για τα μοναστήρια και τις εκκλησίες, αλλά και για τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα.
ΠΕΡΙΒΟΛΙ: Το ορμητήριο της Βάλια Κάλντα
Βρίσκεται 45 χλμ. δυτικά της πόλης των Γρεβενών. Είναι χτισμένο στις πλαγιές της οροσειράς της Βόρειας Πίνδου, πιο συγκεκριμένα στο όρος Λύγκος με υψηλότερη κορυφή του το Αυγό, στα όρια Μακεδονίας-Ηπείρου σε υψόμετρο 1.260-1.370 μέτρων. Η περιοχή του Περιβολιού χαρακτηρίζεται από πλούσια βιοποικιλότητα και μεγάλα ύψη χιονιού το χειμώνα ενώ και το καλοκαίρι οι βροχές είναι συχνές με την θερμοκρασία ακόμη και την περίοδο Ιουλίου-Αυγούστου να μην ξεπερνάει τους 26-27 κελσίου.
«Περί την κοιλάδα» σημαίνει το λατινικό perivale, που έδωσε το όνομα στο περιβόλι. Από το Περιβόλι κατάγονταν ο Ρήγας Φεραίος του οποίου ο παππούς Κωνσταντίνος Κυριαζής ή Κυρατζής μετεγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο Βελεστίνο που είχε μεταβληθεί σε περιβολιώτικη παροικία. Οι κάτοικοι ασχολούνται κατά κύριο λόγο με την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Από το αιγοπρόβειο γάλα παράγονται παραδοσιακά τυροκομικά προϊόντα φέτα, κεφαλοτύρι, βούτυρο, μυζήθρα. Εξαιρετικής ποιότητας είναι και η ξυλεία της περιοχής. Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται στην περιοχή ο οικοτουρισμός. Από τα μέσα Μαΐου ως τα μέσα Οκτωβρίου επιστρέφει για τις θερινές διακοπές η περιβολιώτικη διασπορά και το χωριό μετατρέπεται σε μικρή πολιτεία (μέχρι και 5.000 παραθεριστές τον Αύγουστο).
Όποιος βρεθεί στο Περιβόλι αξίζει να προσκυνήσει στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1770), βρίσκεται στην πλατεία του χωριού, με παλιές αγιογραφίες και ένα Ευαγγέλιο του 1500, και τη νεώτερη του Προφήτη Ηλία όπου θα απολαύσετε την εκπληκτική πανοραμική θέα του χωριού.
ΣΜΙΞΗ: Στην κορυφή της Βασιλίτσας
H Σμίξη πήρε το όνομά της από το «σμίξιμο» των οικισμών Μπίγκας και Πινακάδων. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1.220 μέτρων στην πλαγιά του όρους Βασιλίτσα, του συμπλέγματος της Πίνδου και αποτελεί έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς της Ελλάδας. Είναι το πιο τουριστικό από τα χωριά, καθώς είναι και το κοντινότερο στην κορυφή Βασιλίτσα, της οποίας το χιονοδρομικό κέντρο διαθέτει συρόμενους και εναέριους αναβατήρες, καταφύγιο και τουριστικό ξενώνα.
Μέχρι τον 17ο αιώνα ήταν οικισμός γεωργών, υλοτόμων και βιοτεχνών, ενώ στις αρχές του 18ου αιώνα οι κάτοικοι του χωριού άρχισαν να ασχολούνται με το επάγγελμα του αγωγιάτη. Σήμερα οι περισσότεροι κάτοικοι της Σμίξης είναι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι, ενώ οι υπόλοιποι ασχολούνται με τον χειμερινό τουρισμό.
Στη Σμίξη εντυπωσιάζουν τα παραδοσιακά πέτρινα σπίτια ηλικίας 100-150 ετών των Έξαρχου, Φασέγκα, Νασίκα, Μπουκουβάλα. Ιδιαίτερη αίσθηση κάνουν οι τριακοσίων ετών πέτρινες βρύσες που υπάρχουν διάσπαρτες σε όλο το χωριό: «Ματσάλι», «Μηλίκη», «Σιόπουτλου Ντιντζιά» και «Σακελλάρη». Επίσης, το παλαιό πέτρινο Σχολείο του 1933 στην πλατεία του χωριού που σήμερα έχει μετατραπεί σε ξενώνα. Αξιόλογες είναι και οι εκκλησίες του Αγίου Αθανασίου (1760) που είναι η πρώτη που κτίστηκε, του Αγίου Νικολάου (1750) και του Αγίου Γεωργίου (1870). Στην πέτρινη βρύση «Βαρύ» στη θέση Πανόραμα, λέγεται ότι το νερό της είναι βαρύ (εξ ου και το όνομα) και όσοι το πίνουν βαριακούν.
ΑΒΔΕΛΛΑ: Το χωριό των πρώτων κινηματογραφιστών
Πίσω από τη ράχη της Βασιλίτσας βρίσκεται η Αβδέλλα (είναι λέξη βλάχικη από την ελληνική βδέλλα με το προσθετικό -α στην αρομουνική), που οι Τούρκοι ονόμαζαν Λάρα. Κτισμένη παλαιότερα στο πλάτωμα «μπουμπουάνεα» με ωραία θέα, μετακινήθηκε λόγω του μεγάλου υψομέτρου (1.400 μ.) και των ανέμων που την ταλαιπωρούσαν. Φημισμένοι αγωγιάτες κατάγονταν από την Αβδέλλα, ενώ η βιοτεχνία ξύλου της παρήκμασε όταν οι κάτοικοι μετανάστευσαν στη Βέροια εξαιτίας του Αλή Πασά. Από την Αβδέλλα κατάγονταν και οι Γιαννάκης και Μιλτιάδης Μανάκιας οι πρώτοι κινηματογραφιστές των Βαλκανίων, των οποίων οι προτομές δεσπόζουν στην κεντρική πλατεία του χωριού. Οι αδελφοί Μανάκια άφησαν χιλιάδες φωτογραφίες και 70 κινηματογραφικές ταινίες-ντοκιμαντέρ ιστορικών γεγονότων, καθώς και της καθημερινής ζωής στα Βλαχοχώρια, τη Θεσσαλονίκη και στο Μοναστήρι. Μάλιστα, αναφορά στους αδελφούς Μανάκια γίνεται στην ταινία του Θ. Αγγελόπουλου, «Το βλέμμα του Οδυσσέα». Στο Πολιτιστικό Κέντρο του χωριού κάθε καλοκαίρι πραγματοποιούνται σειρές εκδηλώσεων, αφού τότε γίνεται και η επιστροφή των κοπαδιών και το χωριό σφύζει ξανά από ζωή.
KPANIA: Το χάνι της Τούργιας
Την ίδρυση της Κρανιάς που βρίσκεται στις ανατολικές πλαγιές του Ζυγού στα 960 μ., ανάγει ο Πουκεβίλ στα 1507. H παράδοση μιλά για την προ-ύπαρξη οικισμού σε απόσταση 2 χλμ, που λεγόταν Ντούργια ή Μπαλιοχώρι. Ηταν κτισμένη κοντά στο δέλτα των παραποτάμων του Βενέτικου, οι πολλές οχιές και οι επιδρομές των ληστών έκαναν τους κατοίκους της να μετακομίσουν στην «Κοιλάδα με τα Κράνια». Άλλοι υποστηρίζουν ότι η Τούργια -που σημαίνει είσοδος στα βλάχικα- γεννήθηκε από το πρώτο χάνι που συναντούσε ο ταξιδιώτης της διαδρομής Ιωαννίνων – Γρεβενών και άλλαξε από Τούργια σε Κρανιά, χάρη σε μια Κρανιά που βρισκόταν κοντά στο Χάνι. Είναι το μοναδικό Βλαχοχώρι μόνιμης κατοίκησης, με περίπου 300 κατοίκους.
Μοναδικής ομορφιάς, τα γεφύρια Σπανού και Σταυροποτάμου στα μισά του δρόμου από Γρεβενά προς Κρανιά, λίγο πριν από το χωριό Κηπουριό. Το πεντάτοξο γεφύρι Σπανού είναι το μεγαλύτερο σωζόμενο πέτρινο γεφύρι της Μακεδονίας και ανακατασκευάστηκε το 1846, ενώ το τετράτοξο γεφύρι Σταυροποτάμου κτίστηκε γύρω στα 1900. Λίγο πιο κάτω, στον Σταυροπόταμο, το τρίτοξο γεφύρι του Αζίζ Αγά κτίστηκε το 1727 και είναι από τα ομορφότερα γεφύρια των Γρεβενών. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε άνοιγμα και ύψος τόξου και είχε ένα μικρό κουδούνι στο ψηλότερο σημείο του τόξου του για να προειδοποιεί τους διαβάτες για τον κίνδυνο ανατροπής των υποζυγίων σε περίπτωση δυνατού ανέμου.
Τα πέτρινα γεφύρια του Ματσαγκάνη στον δρόμο Γρεβενών-Κρανιάς και του Σταμπέκη στο ένα χιλιόμετρο από την Κρανιά προς Μηλιά. Κτίστηκαν γύρω στα 1850 κοντά στις πηγές του Βενέτικου για να περνούν τα καραβάνια των εμπόρων.
ΣΑΜΑΡΙΝΑ: Ο υψηλότερος οικισμός της Ελλάδας
Ο υψηλότερος οικισμός της Ελλάδας. Στις ανατολικές πλαγιές του Σμόλικα, η Σαμαρίνα -ο ψηλότερος οικισμός της Ελλάδας, είναι κτισμένη στα 1.450 μ. Σημειώνεται για πρώτη φορά σε χάρτη του 1560 με την ονομασία Santa Maria de Praetoria και σύμφωνα με τον Κρυστάλλη, ιδρύθηκε από κατοίκους της θεσσαλικής Σκουτίνας (Παληοσαμαρίνα) μετά την εισβολή και την κατάληψή της από τους Τούρκους της Θεσσαλίας. Το όνομα του χωριού, κατά τον Σαράντη προέρχεται από το santa maria, και κατά τον Παπαδημητρίου από το sagmarium, δηλαδή, το σαμάρι. Κατά τον 16ο αιώνα, ο οικισμός της Σαμαρίνας βρισκόταν στην τοποθεσία Παλαιοχώρι, όπου σήμερα σώζεται το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής και ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα. Από τη βυζαντινή εποχή είχε ανθηρή οικονομία χάρη στην κτηνοτροφία και την υλοτόμηση-επεξεργασία του ξύλου. Τον 19ο αιώνα, ανθεί και η βιοτεχνία των μάλλινων υφασμάτων από μαλλί προβάτου ή κατσικιών, η κατασκευή των σαμαριών, ενώ οι περίφημοι αγιογράφοι της έχουν ξεπεράσει τα όρια της χώρας.
Εντυπωσιάζουν τα βαριά πέτρινα αρχοντικά της Σαμαρίνας και οι παλαιές πέτρινες βρύσες του χωριού που οι περισσότερες κατασκευάστηκαν επί Τουρκοκρατίας. Το ρέμα της Βάλια Κίρνα, νοτιοδυτικά της Σαμαρίνας, που διασχίζει την περιοχή σε μήκος 6 χλμ. περίπου. Από δασικό δρόμο υπάρχει πρόσβαση στο σημείο όπου σχηματίζονται καταρράκτες, ενώ στους πρόποδες του Σμόλικα βρίσκεται η «Δρακολίμνη» στα νερά της οποίας ζουν αλπικοί τρίτωνες. Εκκλησίες και προσκυνήματα κινουν το ενδιαφερον των επισκεπτών, ξεχωρίζουν, το βυζαντινού ρυθμού μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής (1713) που βρίσκεται 7 χλμ. νότια της Σαμαρίνας και υπήρξε κέντρο αρματολών και κλεφτών και τον παρακείμενο ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (1813) αγιογραφημένο από ντόπιους αγιογράφους. Η τρίκλιτη βασιλική της Κοίμησης της Θεοτόκου (1819) την κεντρική εκκλησία- στη Σαμαρίνα με το θαυματουργό δένδρο που φύτρωσε πάνω στη στέγη της κόγχης του ιερού της.
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Ευθύμιος-Σπυρίδων Γεωργίου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
πηγή άρθρου: maxmag.gr