Το Συρράκο είναι χωριό του νομού Ιωαννίνων, που ανήκει διοικητικά στον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων. Είναι χτισμένο σε μία πλαγιά του όρους Λάκμος, σε υψόμετρο 1.150 μέτρων.
Το Συρράκο στέκεται πάνω από την χαράδρα του ποταμού Χρούσια, παραπόταμου του Καλαρρύτικου και απέναντι του αντικρίζει τα Τζουμέρκα. Οι κοντινότερες πόλεις στο Συρράκο είναι τα Ιωάννινα και η Άρτα που απέχουν 40 λεπτά με μία ώρα ορεινής διαδρομής.
Το Συρράκο είναι ανακηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός. Διατηρεί αναλλοίωτη την παραδοσιακή ηπειρώτικη αρχιτεκτονική με τα πετρόχτιστα σπίτια, με στέγες από σχιστόλιθο. Μαζί με τους γειτονικούς Καλαρρύτες είναι τα μόνα χωριά, που διατηρούν αυτή την αρχιτεκτονική στα νότια του νομού Ιωαννίνων, κάτι που είναι πιο συνηθισμένο στα βόρεια του νομού στην περιοχή των Ζαγοροχωρίων. Πολλά οικήματα είναι μεγάλα και πλούσια, κάτι που μαρτυρά την οικονομική άνθηση του Συρράκου στο παρελθόν. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το παλιό πέτρινο, τριώροφο σχολείο, το οποίο είναι και το μεγαλύτερο κτίσμα του χωριού.
Στο Συρράκο δεν επιτρέπονται μηχανοκίνητα οχήματα, με αποτέλεσμα να διατηρείται άθικτο το παραδοσιακό του χρώμα. Η είσοδος οχημάτων επιτρέπεται μέχρι την είσοδο του χωριού, οπού ένα πέτρινο γεφύρι συνδέει το χωριό με τον σύγχρονο δρόμο.
Προέλευση του ονόματος
Πολλά έχουν γραφτεί για την προέλευση του ονόματος «Συρράκο». Κάποιοι είπαν, ότι το όνομα προήλθε από τα πολλά νερά που συρρέουν στο χωριό. Άλλοι ότι προέρχεται από τις Συρρακούσες, πόλη της Ιταλίας και άλλοι από τον πρώτο ηγέτη των κατοίκων, Σύρο. Ο Π. Αραβαντινός γράφει, ότι πήρε το όνομα από τον γιαννιώτη ιδιοκτήτη του χωριού Συρράκο.
Ο Σεραφείμ Ξενόπουλος – Βυζάντιος, που αντιγράφει τον Αραβαντινό, σημειώνει ιδιοκτήτη κάποιον Ιωάννη Συρράκο και όχι το Γιανιώτη. Σαράκον λέει το χωριό ο Αθανάσιος Σταγειρίτης και έγινε, υποστηρίζει, από τη σάρικα ή σάρικο, το φλοκάτο ύφασμα που βγάζει το χωριό.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι αρκετοί συγγραφείς του 19ου κυρίως αιώνα ονομάζουν Σαράκου ή Σεράκου το Συρράκο, όπως ο μεγάλος δάσκαλος του Γένους Αθ. Ψαλίδας, ο ΑΘ. Σταγειρίτης, ο Ιωαν. Λαμπρίδης, ο Χρ Σούλης κ.α. Πολλοί εξάλλου που κατάγονταν από το Συρράκο κράτησαν τα επώνυμα Σαρακιώτης και Σερακιώτης. Γι’αυτό πιθανότερη φαίνεται πως είναι η άποψη του Ηπειρώτη ιστοριοδίφη Ιωάννη Λαμπρίδη, που γράφει πως η λέξη Σεράκου είναι βλάχικη και είναι σημαντικό τόπου, που σημαίνει φτώχεια και γυμνότητα.
Με την άποψη του Λαμπρίδη, συμφωνούν ο Δανός γλωσσολόγος Hoeg καθώς και ο Γερμανός Βαλκανιολόγος Weigand, που υποστηρίζουν ότι η λέξη Σεράκου παράγεται από την κουτσοβλάχικη λέξη “sarac”, που σημαίνει φτωχός τόπος, άγονο και πετρώδες μέρος.
Ιστορία
Το Συρράκο είναι ιστορικό αρχοντοχώρι της Ηπείρου. Δε γνωρίζουμε, πότε ακριβώς χτίστηκε το χωριό. Το πιο πιθανό είναι, ότι ο πρώτος οικισμός δημιουργήθηκε τον 15ο αιώνα.Γύρω στο 1480 το Συρράκο μαζί με τα υπόλοιπα ορεινά χωριά της περιοχής υποτάχτηκε στους Τούρκους, αφού όμως πρώτα εξασφάλισε μια προνομιακή φορολογική μεταχείριση και ένα είδος αυτονομίας. Το προνομιακό αυτό καθεστώς οδήγησε σταδιακά το χωριό στην ανάπτυξη και την ευημερία. Πολλοί κάτοικοι των πεδινών κυρίως περιοχών, για να αποφύγουν τις αυθαιρεσίες και καταπιέσεις των Τούρκων, άρχισαν να καταφεύγουν στο ορεινό και δυσπρόσιτο Συρράκο. Έτσι στα τέλη του 18ου αιώνα ο πληθυσμός του έφτασε τους 4000 κατοίκους.
Τα δεκάδες χιλιάδες πρόβατα, που έβοσκαν στις πλαγιές της Πίνδου, αποτελούσαν αρχικά τη βάση της οικονομίας του χωριού. Στα κτηνοτροφικά προϊόντα στηρίχτηκε αργότερα η βιοτεχνία μάλλινων υφασμάτων και το εμπόριο. Από το 1750 και μετά οι Συρρακιώτες έμποροι κατέκλυσαν τις αγορές της Ευρώπης και δημιούργησαν ένα ευρύ εμπορικό δίκτυο, που απλωνόταν από την Ισπανία μέχρι τη Ρωσία. Η προφορική παράδοση διασώζει, ότι ο Μέγας Ναπολέων εφοδίασε το στρατό του με συρρακιώτικες κάπες, πριν την εκστρατεία στη Ρωσία.
Οι Ευρωπαίοι περιηγητές της Ηπείρου Ληκ και Πουκεβίλ στις αρχές του 19ου αιώνα έμειναν έκπληκτοι, γιατί οι Συρρακιώτες και Καλαρρυτινοί έμποροι μιλούσαν πολλές ξένες γλώσσες και είχαν στα σπίτια τους γαλλικές και ιταλικές εφημερίδες. Παρά την οικονομική και πνευματική ανάπτυξη, το Συρράκο δε σταμάτησε ποτέ τους αγώνες για την ελευθερία.
Στην επανάσταση του 1821 το Συρράκο και οι κοντινοί Καλαρρύτες ήταν από τις λίγες περιοχές της Ηπείρου, που τόλμησαν να ξεσηκωθούν κατά των Τούρκων. Η επανάσταση όμως απέτυχε και οι δύο πλούσιες κωμοπόλεις, αφού λεηλατήθηκαν, πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν ολοκληρωτικά. Οι κάτοικοι διασκορπίστηκαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Σε λίγα χρόνια όμως αρκετοί γύρισαν και ξανάχτισαν τα καμένα σπίτια τους. Τα δίκτυα παραγωγής και εμπορίας των προϊόντων σιγά-σιγά αποκαταστάθηκαν και το χωριό μπήκε πάλι σε τροχιά ανάπτυξης. Έτσι, στα τέλη του 19ου αιώνα ο πληθυσμός της κωμόπολης, παρά τις αυθαιρεσίες και τις καταπιέσεις των Τούρκων, έφτασε τους 3500 κατοίκους.
Στις 23 Νοεμβρίου του 1912 το Συρράκο απελευθερώθηκε από τους Τούρκους. Δύο νέοι εχθροί όμως εμφανίστηκαν απειλητικά στον ορίζοντα και έδωσαν φονικά χτυπήματα στην οικονομία του.Η βιομηχανική επανάσταση στο εξωτερικό και οι απαλλοτριώσεις στην Ελλάδα. Με τη βιομηχανική παραγωγή ήδη από το 19ο αιώνα στις αγορές της Ευρώπης ο μουσαμάς και τα αδιάβροχα αντικατέστησαν τις περίφημες μάλλινες συρρακιώτικες κάπες. Η βιοτεχνία γνωρίζει μεγάλη κρίση και οι έμποροι εγκαταλείπουν το Συρράκο. Πολλοί από αυτούς εγκαθίστανται μόνιμα σε πεδινές περιοχές και κυρίως στην Πρέβεζα, που με το λιμάνι της ήταν τότε το σημαντικότερο εισαγωγικό και εξαγωγικό κέντρο της Ηπείρου.
Το βλάχικο εμποροβιοτεχνικό δαιμόνιο που γεννήθηκε στα ορεινά αξιοποιήθηκε κατά τον καλύτερο τρόπο στα πεδινά. Οι Συρρακιώτες έμποροι κατοικούσαν στην κεντρική αγορά και την παραλία της Πρέβεζας και είχαν στα χέρια τους το τυρεμπόριο της περιοχής, ένα μεγάλο μέρος του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου του λιμανιού καθώς και χάνια, ελαιοτριβεία και σαπουναριά. Πετυχημένοι έμποροι που δημιούργησαν μεγάλες περιουσίες, αλλά που ποτέ δεν ξέχασαν την ιδιαίτερη πατρίδα τους, το Συρράκο.
Μετά την παρακμή του εμπορίου του Συρράκου ακολουθεί μεγάλη κρίση και στον τομέα της κτηνοτροφίας. Με τις απαλλοτριώσεις των μεγάλων κτημάτων γύρω στα 1924 – 1925 για την αποκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής τα παλιά χειμωνιάτικα βοσκοτόπια περιορίστηκαν σημαντικά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την αναγκαστική μετακίνηση των κτηνοτρόφων στα Γιάννινα, στον κάμπο της Άρτας, στο Άκτιο και στον Ελαιώνα της Πρέβεζας. Πολλοί από αυτούς τότε λόγω ελλείψεως βοσκοτόπων αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα πρόβατα και να εργαστούν ως τυροκόμοι, πλανόδιοι μικροπωλητές, αγωγιάτες, εργάτες, καραγωγείς και αργότερα στην Πρέβεζα ως τοματοκαλλιεργητές.
Έτσι το Συρράκο σταδιακά, ιδίως μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ερημώθηκε και κατάντησε φάντασμα του ενδόξου παρελθόντος. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως άρχισε μια περίοδος ανοικοδόμησης του χωριού. Η αγάπη των Συρρακιωτών για την πατρογονική τους εστία είχε σαν αποτέλεσμα την κατασκευή 100 περίπου νέων σπιτιών και την επισκευή πολλών άλλων. Οι προοπτικές βέβαια σήμερα για επιστροφή των κατοίκων και μόνιμη κατοίκηση στο χωριό δεν είναι ευοίωνες. Οι Συρρακιώτες έχουν ριζώσει και έχουν προκόψει στους τόπους διασποράς τους.
Το Συρράκο όμως με την εκπληκτική αρχιτεκτονική του, τις θαυμάσιες φυσικές ομορφιές του, τους ξενώνες, τα δύο λαογραφικά μουσεία και τη βελτίωση του οδικού δικτύου μπορεί να αξιοποιηθεί τουριστικά με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον ώστε να επανακτήσει ένα μέρος της αίγλης και της ακμής του παρελθόντος.
Η αρχιτεκτονική του Συρράκου
Το Συρράκο, είναι χτισμένο στο χείλος απότομης χαράδρας και αποτελεί υπόδειγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Με έναν εξαιρετικό τρόπο οι τοπικοί μάστορες, εκφράζοντας τις κοινωνικές ανάγκες και αισθητικές αντιλήψεις της τοπικής κοινωνίας εναρμόνισαν την κατοικία με το φυσικό περιβάλλον αλλά και τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα του χώρου και της εποχής.
Ο ρυμοτομικός ιστός είναι ό, τι πιο εντυπωσιακό μπορεί κανείς να δει. Δαμάζει τις ανωφέρειες παρέχοντας την πιο δυνατή άνεση στον πεζό και στα υποζύγια. Οι δρόμοι ελίσσονται στην απότομη πλαγιά και τα φιδωτά γραφικά καλντερίμια σκαρφαλώνουν, παρέχοντας πρόσβαση στα σπίτια με τρόπο φυσικό και αβίαστο. Από το κέντρο του οικισμού και την αγορά, οι δρόμοι ξεκινούν ακτινωτά προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και οι διακλαδώσεις τους φτάνουν τα όρια του οικισμού.
Το κύριο υλικό δομής των κτιρίων είναι η λαξευτή πέτρα στους τοίχους και η σχιστόπλακα στις στέγες. Η πλατεία, το κέντρο του χωριού, το «χοροστάσι», το πιο προσεγμένο σημείο του χωριού στρωμένο με πλάκα και ωραία θέα είναι ο πυρήνας της κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτιστικής και οικονομικής οντότητας του οικισμού. Τα παλιά τοξωτά γιοφύρια, οι περίτεχνες καμάρες, τα ελικοειδή λιθόστρωτα καλντερίμια, οι παραδοσιακές βρύσες μέσα κι έξω από τον οικισμό με το αθάνατο βουνίσιο νερό, οι πετρόκτιστες καλοδιατηρημένες εκκλησίες, τα πέτρινα σπίτια (με την λιτή και αυστηρή εξωτερική όψη, με τη λαξευτή τοιχοποιία και τις σχιστόπλακες της στέγης, ταιριάζουν απόλυτα με το περιβάλλον και το γεγονός ότι το κάθε σπίτι έχει τη δικιά του ξεχωριστή προσωπικότητα καθώς δεν υπάρχουν στον οικισμό δύο ολόιδιες οικοδομές), δημιουργούν εικόνα ποικιλίας, αρμονίας και ομορφιάς.Τα βαθύσκιωτα παμπάλαια πλατάνια και η εκπληκτική ορεινή φύση που περιβάλλει το χωριό συνθέτουν ένα σπάνιο πίνακα ζωγραφικής που μαγεύει τον κάθε επισκέπτη.
Όλα τα παραπάνω στάθηκαν αφορμή να χαρακτηριστεί το Συρράκο το 1975 από το Υπουργείο Πολιτισμού ως οικισμός ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και ειδικής προστασίας και το 1978 από το Υπουργείο Χωροταξίας και Περιβάλλοντος ως παραδοσιακός οικισμός.
Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων
Το Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Περιστερίου και χαράδρας Αράχθου είναι μια ανοιχτή χερσαία περιοχή περίπου 820 τ.χλμ. που γεωγραφικά απλώνεται στις ορεινές περιοχές, των νομών Ιωαννίνων, Άρτας και Τρικάλων (Κεντρικό τμήμα της οροσειράς της Πίνδου). Στα όρια του περιέχει δύο μεγάλα ορεινά συγκροτήματα: το Λάκμο (Περιστέρι) και τα Αθαμανικά όρη (ή Τζουμέρκα). Θεσμοθετήθηκε το 2009, με προεδρικό διάταγμα (ΦΕΚ 49Δ/12.02.2009). Το ισχυρό ανάγλυφο, οι μεγάλες υψομετρικές διαφορές (144 μ. – 2.429 μ.) και η έντονη παρουσία του υδάτινου στοιχείου, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός πολυποίκιλου μωσαϊκού βιοτόπου.
Στα διαφορετικά ενδιαιτήματα φύονται πολλά σπάνια ή και ενδημικά είδη φυτών. Στα χερσαία οικοσυστήματα της περιοχής έχουν καταγραφεί 17 τύποι οικοτόπων, συναντώνται πολλά σπάνια και προστατευόμενα είδη φυτών π.χ. ορχιδέες, κρίνοι. Η προστατευόμενη περιοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους πληθυσμούς των πτηνών, ενώ έχουν καταγραφεί εκατοντάδες είδη ασπονδύλων, ψαριών, αμφιβίων, ερπετών και θηλαστικών. Το Εθνικό Πάρκο αποτελεί ένα τεράστιο υπαίθριο μουσείο λαογραφίας και συνδυάζει με μοναδική αρμονία, χαρακτηριστικά, τόσο του φυσικού, όσο και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Πέτρινα γεφύρια, πολιτισμικά μνημεία, παραδοσιακοί οικισμοί, έργα από τα χέρια των ανθρώπων, τα οποία συνδυάζονται αρμονικά με τα έργα της φύσης: πανέμορφα τοπία, απόκρημνα βουνά, φαράγγια, σπήλαια. Αυτή η τέλεια σμιλευμένη συνύπαρξη του δομημένου με το φυσικό περιβάλλον, προσδίδει στην περιοχή τη μοναδικότητά της.
Φορέας Διαχείρισης
Ο Φορέας Διαχείρισης που ιδρύθηκε το 2009, είναι η αρμόδια υπηρεσία για την προστασία και διατήρηση των ενδιαιτημάτων και των ειδών φυτών και ζώων που συναντώνται στο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων, Περιστερίου και Χαράδρας Αράχθου. Ο Φορέας Διαχείρισης διοικείται από το εννεαμελές Διοικητικό Συμβούλιο και εποπτεύεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Η νομική μορφή του είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Στο Εθνικό Πάρκο εργάζονται 13 άτομα που ασχολούνται με την διαχείριση και την επόπτευση-φύλαξη της προστατευόμενης περιοχής καθώς και με τις δράσεις προστασίας και διατήρησης, επιστημονικής παρακολούθησης, ενημέρωσης και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Οι αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται ο Φορέας Διαχείρισης είναι η διατήρηση και η ορθή διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος και η θεσμοθέτηση διαδικασιών και μέτρων για την εξασφάλιση της αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης και την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης στην περιοχή.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Εθνικό Πάρκο δείτε εδώ: http://www.tzoumerka-park.gr/
Στο Συρράκο μια συγκλονιστική διαδρομή πάνω από χαοτικές χαράδρες και κάτω από τα επιβλητικά Τζουμέρκα, την Κακαρδίτσα και το Περιστέρι σε αφήνει άφωνο. Απέχει 85 χλμ. από τα Ιωάννινα και 90 χλμ. από την ‘Aρτα: η αλήθεια είναι ότι για να φτάσεις έως εδώ πρέπει να το θέλεις πολύ. Και θα το θέλεις, γιατί χωριό σαν το Συρράκο (και το «αδελφό» χωριό Καλαρρύτες, απέναντι) δεν υπάρχει άλλο. Νερά τρέχουν από παντού, πέτρινα γεφύρια, πέτρινα σπίτια με πλάκες σχιστόλιθου στις σκεπές, καλντερίμια, βρύσες, νερόμυλοι. Φύση και άνθρωπος σε άψογη συνεργασία, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, καθώς οι αναστηλώσεις και οι φροντίδες των Βλάχων κατοίκων του δεν αποσκοπούν σε κέρδη από τον τουρισμό.
Αξιοθέατα
Γεφύρι Πλάκας: Χτισμένο το 1866, θεωρούνταν το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων, με άνοιγμα κάμαρας 40 μέτρα, ύψος 19 μέτρα και με άνοιγμα στην κορυφή 3,2 μέτρα. Το κεντρικό του τόξο κατέρρευσε την 1 Φεβρουαρίου 2015, στη διάρκεια μιας μεγάλης κακοκαιρίας, και σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη διαδικασίες για να ξεκινήσει η ανακατασκευή και αναστήλωσή του. Στο σημείο όπου χτίστηκε το γεφύρι της Πλάκας υπήρχε μια παλαιά γέφυρα η οποία καταστράφηκε το 1860. Το 1863 ξαναχτίστηκε από την αρχή από το μάστορα Γιωργή από την Κόνιτσα με χορηγία του επιχειρηματία Γιάννη Λούλη.Η γέφυρα αυτή γκρεμίστηκε σχεδόν την ημέρα των εγκαινίων της. Το 1866 ξαναχτίστηκε με κτίστη τον Κωνσταντίνο Μπέκα από τα Πράμαντα. Tο γεφύρι κατέρρευσε την Κυριακή 01 Φεβρουαρίου 2015 και γίνονται προσπάθειες από τον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων την Περιφέρεια Ιωαννίνων και την Πολιτεία αναστήλωσης του
Σπήλαιο «Ανεμότρυπα»: Τρία χιλιόμετρα από τα Πράμαντα, δυτικά της Στρογγούλας και σε υψόμετρο 900 μέτρων, ο επισκέπτης της περιοχής συναντά το σπήλαιο «Ανεμότρυπα». Μοναδικά σμιλευμένοι χρωματιστοί σταλαγμίτες και τρεις λιμνούλες σε αποχρώσεις του γκρι, του ορείχαλκου και του άσπρου, που έχουν σχηματιστεί με την πάροδο των χρόνων, συνθέτουν ένα ονειρικό περιβάλλον φανταστικών προσώπων και αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων. Εκεί λειτουργεί το καφέ εστιατόριο «Σπήλαιο Ανεμότρυπα» του Μανώλη Σεντελέ, ο οποίος αναλαμβάνει και την ξενάγηση του σπηλαίου. Οι ώρες ξενάγησης είναι καθημερινά από τις 9 το πρωί έως τις 8 το βράδυ. Η είσοδος κοστίζει 3 ευρώ (τηλ. 26590 61516, 6958054441).
Ιερά Μονή Βύλιζας: Μοναστήρι με θέα. Η Ιερά Μονή Βύλιζας βρίσκεται σε υψόμετρο 1050 μετρων, χτισμένη πανω απο την συμβολή δυο παραποτάμων του Καλαρρύτικου, μεταξύ των χωριών Καλαρρύτες και Ματσούκι, ωστε να ελέγχει τα περάσματα.Η παράδοση τοποθετεί την ίδρυσή της στον 11ο αιώνα.Η αρχαιότερη όμως γραπτή μαρτυρία της Βύλιζας είναι η εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου με χρονολογία 1676. Το σημερινό κτίσμα είναι μεταβυζαντινό. Στον περίβολο του μοναστηριού υπάρχει ακόμη ένας ναός αφιερωμένος στον Ιωάννη τον Πρόδρομο.Ο δεύτερος αυτός ναός είναι τοιχογραφημένος από το 1737,δια χειρός των αυταδέλφων Γεωργίου και Στεργίου από το γειτονικό χωριό Καλαρρύτες, και διαθέτει επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο με υπέροχες εικόνες. Σύμφωνα με τον Άγγλο περιηγητή William Martin Leake, τα παλιότερα χρόνια υπήρχε εκεί οχυρό ελληνιστικής πόλης, τα τείχη του οποίου επισκέφτηκε τον καιρό που ταξίδεψε στην Ήπειρο (μεταξύ 1804 και 1810). Η Μονή τα παλιότερα χρόνια ήταν ένα από τα σπουδαιότερα μοναστήρια της Ηπείρου, διέθετε πλουσιότατη βιβλιοθήκη με σημαντικό αριθμό χειρογράφων και είχε μεγάλη συμμετοχή και στα κοινά της περιοχής. Σήμερα η Μονή είναι μετόχι της Ι.Μ. Κάτω Παναγιάς Άρτας. Η Μονή Βύλιζας είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Γεφύρι Κουιάσα ή του Νταμίρη: Πετρόκτιστο, μονότοξο, ημικυκλικό γεφύρι στην κοιλάδα του Χρούσια ποταμού. Στον κορμό τού ενός σκέλους της γέφυρας υπάρχει μικρότερο τόξο που αλαφραίνει την κατασκευή (ανακουφιστικό τόξο) και επιτρέπει τη γρήγορη διέλευση του νερού σε περίπτωση πλημμύρας.Κατασκευάστηκε με χρηματοδότηση πλούσιων κατοίκων και μεταναστών από τους Καλαρρύτες, περίπου το 1800. Το όνομα Κουιάσα σημαίνει σκιερό μέρος, ενώ το δεύτερο όνομα είναι από το χορηγό Νταμίρη, έμπορο των Καλαρρυτών.
Μουσεία Συρράκου
Λαογραφικό Μουσείο Κ. Κρυστάλλη
Το 1997 το Κοινοτικό Συμβούλιο της Κοινότητας Συρράκου αποφάσισε τη δημιουργία Λαογραφικού Μουσείου και Βιβλιοθήκης στο σπίτι του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη. Το σπίτι του ποιητή είχε περάσει στην ιδιοκτησία του εμπόρου της Πρέβεζας, Θωμά Κ. Κατσάνου. Όμως το 1950, ένας άλλος Συρρακιώτης, έμπορος γουναρικών στο Παρίσι, ο Γεώργιος Β. Μπούντας, μεγάλος ευεργέτης του Συρράκου, ήρθε στη γενέτειρά του, αγόρασε το σπίτι του ποιητή από το νέο ιδιοκτήτη του και το δώρισε στην Κοινότητα. Η επιτροπή του Μουσείου απευθύνθηκε στους απανταχού Συρρακιώτες και ζήτησε να προσφέρουν ό,τι παλιό είχαν για τον εμπλουτισμό του Μουσείου. Έτσι, από το 2002 λειτουργεί το μεν ισόγειο ως λαογραφικό μουσείο, ο δε όροφος ως βιβλιοθήκη με πολλούς και αξιόλογους τόμους.
Το Παραδοσιακό Σπίτι Ε. Φωτιάδου
Το παραδοσιακό σπίτι στο Συρράκου είναι το σπίτι του Κώστα Αυδίκου, με όλα τα υπάρχοντά του, κειμήλια 150 χρόνων ανεκτίμητης αξίας που η εγγονή του, Ερμηνεία Φωτιάδου, πρόσφερε ως δωρεά στο αγαπημένο της χωριό για να λειτουργήσει ως μουσείο. Σ’αυτό το μουσείο μπορεί να θαυμάσει κανείς αντικείμενα του λαϊκού μας πολιτισμού αλλά και αντικείμενα φερμένα από το εξωτερικό καθώς και βραβεία και ενθυμήματα του Ηπειρωτικού Λαογραφικού Ομίλου «Κρυστάλλης». Επίσης θα δει Γαλλικές εφημερίδες, γεγονός που εξέπληξε τους ξένους περιηγητές του Συρράκου. Το μουσείο αυτό θα αποτελέσει την κιβωτό της παράδοσης και του πολιτισμού του Συρράκου και θα συμβάλει, ώστε οι επερχόμενες γενιές να γνωρίσουν τη λαϊκή τέχνη, τον πολιτισμό, την ιστορία, την αυθεντικότητα και τον τρόπο ζωής των προγόνων τους. Μ’αυτήν της την προσφορά η δωρήτρια έδειξε το μεγαλείο της ψυχής της και το όνομά της γράφτηκε δίπλα στα ονόματα τόσων άλλων μεγάλων δωρητών του χωριού μας.
Ιεροί Ναoί – Εξωκλήσια του Συρράκου
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου: Χτισμένος στο κέντρο του οικισμού από τους πρώτους Συρρακιώτες, μετά την εύρεση της εικόνας του Αγίου στην πηγή Γκούρα. Το 1821 οι Τούρκοι λεηλάτησαν ολοκληρωτικά το ναό. Η εκκλησία αναστηλώθηκε από τους ίδιους τους Συρρακιώτες οι οποίοι εθελοντικά κουβαλούσαν τις πέτρες και τα μάρμαρα από τα βουνά και πλήρωναν μόνο τα μεροκάματα των μαστόρων-κτιστάδων. Η αποπεράτωση του ναού ολοκληρώθηκε το 1888. Είναι το μεγαλύτερο κτίριο τιμώντας έτσι τον πολιούχο-προστάτη Άγιο του χωριού. Χαρακτηριστικά του είναι η τελειότητα, η αρμονία και η ομορφιά. Ο οκταγωνικός τρούλος στην κορυφή, τα ασημένια πολυκάντηλα, τα ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια και ο Δεσποτικός θρόνος στο εσωτερικό τονίζουν το μεγαλείο του ναού και πλημμυρίζουν με ευλάβεια τους πιστούς.
Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου: Ναός υψηλού αρχιτεκτονικού πνεύματος που εντυπωσιάζει με την αψιδωτή αυλόπορτα, τα πέτρινα φουρούσια που στηρίζουν τη στέγη, το ψηλό καμπαναριό με τα μαστοειδή στολίδια, τις τρεις καμάρες και τις καμπάνες. Χαρακτηριστικό της, ο ολοστρόγγυλος τρούλος με τα μικρά τετράγωνα παράθυρα. Η εκκλησία δεν καταστράφηκε το 1821.Υπέστη όμως υλικές ζημιές κατά το σεισμό της 1ης Μάη 1967.Ο εορτασμός γίνεται στις 15 Αυγούστου.
Μοναστήρι Προφήτη Ηλία: Βρίσκεται στο βόρειο άκρο του οικισμού, ζωσμένο από αιωνόβια δένδρα δρυών και πουρναριών. Πριν το 1821 στο ναό διέμεναν αρκετές καλόγριες. Κατά την επανάσταση το μοναστήρι λεηλατήθηκε και κλάπηκε ο κώδωνας που είχε κατασκευαστεί στη Βενετία δωρεά του Συρρακιώτη έμπορα Ι.Ζαμβράκα. Σήμερα, η εκκλησία μετά την αναστήλωση της είναι αρκετά μεγάλη, σταυροειδής, βυζαντινού ρυθμού με απλή κατασκευή του δεσποτικού θρόνου και του ιερού τέμπλου. Ο εορτασμός γίνεται στις 20 Ιουλίου.
Εξωκλήσι Αγίου Γεωργίου: Το εξωκλήσι έχτισαν Συρρακιώτες και Καλαρρυτιώτες από κοινού ορίζοντας τον Άγιο Γεώργιο ως προστάτη της στράτας τους. Το εξωκλήσι είναι μικρό, μονόκλιτο και χωρίς τρούλο. Είναι χτισμένο σε απόσταση 5 χιλιομέτρων απέναντι από το χωριό σε υψόμετρο 1.286μ. Εκεί κατέληγε ο γνωστός «μουλαρόδρομος».Στον περίβολο του ναού υπήρχαν στέρνα και φούρνος εξυπηρετώντας τις ανάγκες των ταξιδιωτών που χρησιμοποιούσαν το ναό ως καταφύγιο από τις κακοκαιρίες. Κατεδαφίσθη όμως, από τους τούρκους και αναστηλώθηκε με το πέρας της Ελληνικής Επαναστάσεως. Σήμερα, φέρει τετράγωνο υψηλό κωδωνοστάσιο με μεγάλη καμπάνα. Πίσω από το ιερό βήμα βρίσκεται ο τάφος και η προτομή του μεγάλου ευεργέτη Σπυρίδωνος Μπαλτατζή. Ο εορτασμός του γίνεται στις 23 Απριλίου.
Εξωκλήσι Αγίων Αποστόλων: Μικρό εκκλησάκι στην πανέμορφη τοποθεσία του αυχένα μεταξύ Πρίζας και Φριγουράσας. Είναι καταχωνιασμένο στο έδαφος για να προστατεύεται από τους ισχυρούς ανέμους και μόνο η στέγη του εξέχει της επιφάνειας. Χαρακτηριστικό του είναι η λιτότητα του εσωτερικού χώρου αφού χτίστηκε ως προσευχητάριο και καταφύγιο των βοσκών. Έχει υπέροχη θέα αγναντεύοντας τη λίμνη Παμβώτιδα και την πόλη των Ιωαννίνων. Ο εορτασμός του γίνεται στις 30 Ιουνίου.
Ιερός Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρα: Μικρός ναός, μονόκλιτος, χωρίς τρούλο, με λιτή εσωτερική δομή, στον αύλειο χώρο του οποίου βρίσκεται το νεκροταφείο του χωριού από το 1888. Δίπλα του ακριβώς έχει χτιστεί οίκημα που λειτουργεί ως οστεοφυλάκιο. Η εορτή της Μεταμόρφωσης γιορτάζεται στις 6 Αυγούστου.
Παρεκλήσι της Αγίας Παρασκευής: Πριν λίγα χρόνια το χωριό απόκτησε και το μικρό παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής.Χτίστηκε στον κήπο του παραδοσιακού σπιτιού (μουσείο) Κ.Αυδίκου από την Ερμηνεία Φωτειάδου το 1997.Οι διαστάσεις του ναού είναι πολύ μικρές.Το κτίσμα είναι απόλυτα προσαρμοσμένο στην αρχιτεκτονική αισθητική του Συρράκου. Ολοπέτρινο και καλοδουλεμένο.
Δυο σπουδαίοι Συρρακιώτες
Ιωάννης Κωλέττης
Ο Ιωάννης Κωλέττης, αγωνιστής του 1821 και πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας την περίοδο 1844-1847.Γεννήθηκε στο Συρράκο το 1787.Τα πρώτα γράμματα τα διδάχτηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Συνέχισε τις σπουδές του στα Γιάννενα και αργότερα μετέβη στην Πίζα της Ιταλίας, όπου σπούδασε Ιατρική. Εκεί επηρεάστηκε βαθιά από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ιταλία έγραψε και τύπωσε το γνωστό έργο “Ελληνική Νομαρχία”.Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα έγινε προσωπικός γιατρός του Μουχτάρ, γιού του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Το 1819 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Το 1821, όταν τα σουλτανικά στρατεύματα είχαν αποκλείσει τον Αλή στα Γιάννενα, ο Ιωάννης Κωλέττης δραπέτευσε και τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς πρωτοστάτησε στην Επανάσταση του Συρράκου και των Καλαρρυτών. Μετά την καταστολή της εξέγερσης και την καταστροφή των δύο κωμοπόλεων από τους Τούρκους κατέφυγε στο Μεσολόγγι και στη συνέχεια στην Πελοπόννησο, όπου συνέχισε τον Αγώνα.
Πήρε μέρος σε όλες τις Εθνοσυνελεύσεις εκπροσωπώντας την Ήπειρο. Αναδείχτηκε αρχηγός του γαλλικού κόμματος και διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών, Ναυτικών και Στρατιωτικών . Οραματίστηκε μια μεγάλη Ελλάδα και ήταν εμπνευστής της “Μεγάλης Ιδέας”. Μετά το θάνατο του Ιωάννη Καποδίστρια έγινε μέλος της Τριμελούς Διοικητικής Επιτροπής μαζί με το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Αυγουστίνο Καποδίστρια. Το 1835 συγκρούστηκε με τους βαυαρούς του Όθωνα που τον απομάκρυναν από την Ελλάδα, διορίζοντάς τον πρεσβευτή στη Γαλλία.
Στο Παρίσι ο φουστανελοφόρος Κωλέττης ανέπτυξε έντονη διπλωματική δραστηριότητα και υπεράσπισε επάξια τα ελληνικά συμφέροντα. Συνδέθηκε στενά με τον υπουργό εξωτερικών της Γαλλίας και μετέπειτα πρωθυπουργό και ιστορικό Φραγκίσκο Γκιζώ. Το 1843 μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και την παραχώρηση συντάγματος από τον Όθωνα επέστρεψε στην Ελλάδα. Συμμετείχε με επιτυχία στις εκλογές του 1844 και έγινε ο πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της χώρας. Έμπειρος πολιτικός και εύστροφος διπλωμάτης ο Κωλέττης εξασφάλισε μια πολιτική σταθερότητα στον τόπο.
Κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του προστάτευσε τις τέχνες και με τα δραστικά μέτρα που πήρε περιόρισε τη ληστεία. Επιπλέον, με τις αναμφισβήτητες ικανότητες και την ισχυρή προσωπικότητα του κατάφερε να περιορίσει την ανάμειξη του βασιλιά Όθωνα στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Το 1847 κέρδισε πάλι τις εκλογές με μεγάλη πλειοψηφία αλλά μετά από λίγες μέρες πέθανε από νεφρίτιδα. Μετά το θάνατό του η Ελλάδα περιήλθε σε πολιτικό αδιέξοδο και κλονίστηκε από οξύτατα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα, γιατί δε διέθετε έναν πολιτικό του διαμετρήματος του Ιωάννη Κωλέττη.
Κώστας Κρυστάλλης
Ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης ”Τραγουδιστής του χωριού και της στάνης” που, αν και πέθανε σε ηλικία μόλις 26 χρόνων , πρόλαβε και έβαλε τη δική του σφραγίδα στην ελληνική ποίηση.Γεννήθηκε στο Συρράκο το 1868. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στη γενέτειρα του. Δώδεκα χρονών πήγε στα Γιάννενα και γράφτηκε στην περίφημη Ζωσιμαία Σχολή.
Μαθητής ακόμα το 1886 δημοσίευσε την πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο “Αι σκιαί του Άδου”, ένα έργο γεμάτο πατριωτικό παλμό και εμπνευσμένο από την επανάσταση του 1821.Αυτό στάθηκε αφορμή να τον καταδιώξουν οι Τούρκοι .Ο ποιητής κατάφερε μετά από περιπέτειες να φτάσει στην Αθήνα .Καταδικάστηκε ερήμην του από τις τουρκικές αρχές σε 25 χρόνια εξορία στη Βαγδάτη. Στην αφιλόξενη Αθήνα αναγκάστηκε να εργαστεί κάτω από άθλιες συνθήκες σε ένα υπόγειο τυπογραφείο. Αργότερα εργάστηκε στο περιοδικό “Εβδομάς” και για ένα διάστημα στους σιδηροδρόμους Αθηνών-Πειραιώς. Παράλληλα με την εργασία ξενυχτούσε διαβάζοντας και γράφοντας.
Το 1890 κυκλοφόρησε την ποιητική του συλλογή “Αγροτικά”, που επαινέθηκε στο Φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό. Το 1891 δημοσίευσε τη μελέτη του “Οι Βλάχοι της Πίνδου”. Το 1893 εξέδωσε το έργο “Ο Τραγουδιστής του Χωριού και της Στάνης”. Το 1894 έγραψε τα “Πεζογραφήματα”. Ο ‘Σταυραητός” ήταν το προφητικό κύκνειο άσμα του γραμμένο λίγους μήνες πριν το θάνατο του. “Παρακαλώ σε, σταυραητέ, για χαμηλώσου λίγο και δόσ’ μου τις φτερούγες σου και πάρε με μαζί σου, πάρε με απάνου στα βουνά, τι θα με φάει ο κάμπος”.
Η εξαντλητική εργασία και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης κλόνισαν την υγεία του και προσβλήθηκε από φυματίωση. Όταν η κατάσταση επιδεινώθηκε, έφυγε από την Αθήνα και πήγε στην Άρτα, όπου πέθανε στις 22 Απριλίου του 1894 σε ηλικία μόλις 26 χρόνων. Κανένας από τους ποιητές μας δεν αγάπησε και δεν τραγούδησε τις ομορφιές της φύσης και τα ψηλά βουνά της πατρίδος μας όσο ο Κώστας Κρυστάλλης, ο νέος Θεόκριτος της φυλής μας. Το κρυσταλλένιο τραγούδι του με την ειλικρίνεια του δημοτικού τραγουδιού, με τις ωραίες ποιητικές εικόνες φτάνει σε εμάς, απλό, καθάριο και αγνό, όπως ήταν ο ίδιος.
Η γλώσσα του είναι ιδιωματική αλλά γνήσια δημοτική. Ο Κωστής Παλαμάς έβλεπε στον Κρυστάλλη τον έξοχο στιχουργό, τον πλάστη του τέλειου δεκαπεντασύλλαβου και του αφιέρωσε ένα ποίημα, όπου αποτύπωσε την αξία του Κρυσταλλικού έργου: “Κρυστάλλη, το τραγούδι σου, στέκουν, το ηχολογάνε και του καιρού το πέρασμα και των ωρών οι γύροι…”.
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Μίλτος Γήτας
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
πηγή άρθρου: maxmag.gr