Έχω αναφερθεί κι άλλη φορά, προλογίζοντας αντίστοιχο βιβλίο, στον διφυή χαρακτήρα της Παγκοσμιοποίησης κατά τον αμερικανό δημοσιογράφο Τόμας Φρίντμαν, που τη θεωρεί διεθνές πολιτικό και οικονομικό σύστημα διάδοχο του Ψυχρού Πολέμου, στο βιβλίο του "Το Lexus και η ελιά. Τι είναι η παγκοσμιοποίηση".
Το Lexus, προηγμένης τεχνολογίας αυτοκίνητο, αποτελεί σύμβολο της παγκοσμιοποίησης και του οικονομικού και τεχνολογικού εκσυγχρονισμού· η ελιά, το σύμβολο της παράδοσης. Πράγματι, ο μισός πλανήτης τρέχει πίσω από το Lexus και την τεχνολογία του κι ο άλλος μισός πολεμάει, για να αποδείξει σε ποιον ανήκει κάποια ρίζα ελιάς. Είναι ένας διαρκής και αδυσώπητος αγώνας ανάμεσα στην "παράδοση" και τον "εκ- συγχρονισμό", με όλο το σημασιολογικό φορτίο που κουβαλούν αυτές οι λέξεις: θετικό και αρνητικό.
Σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, το ζητούμενο και το ιδεώδες στο οποίο πρέπει να στοχεύει μια κοινωνία είναι η εξισορρόπηση αυτών των δύο παραγόντων, της "παράδοσης" και του "εκσυγχρονισμού". Δεν μπορεί ασφαλώς κανείς να συντηρήσει τις παραδόσεις του και τον πολιτισμό του χωρίς οικονομικό υπόβαθρο και οικονομική ανάπτυξη. Από την άλλη δεν μπορεί να έχει οικονομική επιτυχία, αν δεν υπάρχει το κοινωνικό κεφάλαιο, η αίσθηση της κοινότητας και της εμπιστοσύνης. Ανάμεσα σ' αυτά τα δύο σοβεί διαλεκτική ένταση, καθώς η ανάπτυξη του Lexus uπονομεύει την ελιά. Γι' αυτό η τήρηση της αρμονίας ανάμεσά τους είναι από τα δυσκολότερα εγχειρήματα για την κοινωνία μας.
Σ' αυτό τον ανταγωνισμό και την ένταση, σε μια εποχή όπου τείνει καθετί παλιό να θεωρείται κατώτερο, έρχεται ο Γιώργης Μουρτζίλας να δώσει τη δική του απάντηση αναζητώντας τις ρίζες του στο Ιστόκ, στον γενέθλιο τόπο της δικής του γενιάς και μιας μερίδας Βλάχων διάσπαρτων σήμερα στον ελλαδικό χώρο. Αναζήτησε και προσπάθησε να διασταυρώσει ιστορικές πληροφορίες για τις συνθήκες εγκατάλειψης της αρχικής τους κοιτίδας, παρακολούθησε την εγκατάστασή τους σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας -κυρίως όμως στο Σκυλίτσι, τη δική του νέα πατρίδα-, αποθησαύρισε τραγούδια της περιοχής του, κυρίως όμως συνέλεξε και μας διασώζει εύστοχες λαϊκές ρήσεις, δείγμα της λαϊκής σοφίας -διαλεχτό λόγο τις αποκαλεί- δίνοντάς μας μια αντιπροσωπευτική εικόνα του τρόπου που οι πρόγονοί του αντιμετώπιζαν τη ζωή και τους ανθρώπους.
Έχω πολλές φορές αναφερθεί και επαινέσει τις προσπάθειες ερασιτεχνών να καταθέσουν τη δική τους συμβολή στη διάσωση ιστορικών και πολιτιστικών στοιχείων του παρελθόντος τους. Τέτοιες ανιδιοτελείς απόπειρες δεν έχει κανένα νόημα να κρίνονται με αυστηρά μεθοδολογικά κριτήρια. Αξίζουν μόνο τις ευχαριστίες και τα συγχαρητήριά μας.
Κώστας Δ. Ντίνας
Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Παππού, γιατί φύγαμε από εκεί;
- Από πού, βρε παιδί;
- Από τα καλύβια του Ιστόκ.
- Από τα καλύβια της Αχρίδας δεν φύγαμε, μας διώξανε, διότι έπρεπε να γραφτούμε Σέρβοι.
Η έρευνα αυτή ξεκίνησε από τον Μάιο του 1978, μετά από τον παραπάνω σύντομο διάλογο με τον παππού μου, και διήρκεσε έως και σήμερα, 2023. Ήταν μια διαρκής αναζήτηση για την ιστορία αυτής της πατρογονικής θερινής εστίας των Αρμάνων της οικογένειάς μου, που ήταν και η πρώτη οικογένεια Αρμάνων που εγκαταστάθηκε στο Σκυλίτσι στις αρχές Οκτωβρίου του 1928.
Ακούγοντας στην παιδική μου ηλικία το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας από τους γηραιότερους μόνο βλάχικα και αρκετές ιστορίες που είχαν αναφορά στα Καλύβια του Ιστόκ στα Καλύβια της Αχρίδας, αναζήτησα ιστορικά στοιχεία, ιστορικές αναφορές για τον οικισμό αυτό.
Στην ιστορία το Άνω Ιστόκ δεν κατέχει περίοπτη θέση και η βιβλιογραφία για αυτόν τον τόπο είναι πενιχρή.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ
Ο όρος Βλάχος είναι ετεροπροσδιορισμός, εμείς οι αποκαλούμενοι Βλάχοι αυτοπροσδιοριζόμαστε ως Αρμάνοι και η γλώσσα που μιλάμε, τα Βλάχικα, ως Αρμανέστι.
Στη βιβλιογραφία για τον τόπο της θερινής κατοικίας των προγόνων μου υπάρχουν τα ονόματα Ουστόκ (Τσελεμπή). Ριστόκ (Σχοινάς) και Ιστώκ, του φιλολόγου Ζήση Μότσιου, απόφοιτου της Φιλοσοφικής Σχολής του Πολίτη, ο οποίος ήταν γέννημα θρέμμα του χωριού. Χρησιμοποιώ ωστόσο την ευρέως διαδεδομένη γραφή Ιστόκ.
Για τον εγγραφισμό της γλώσσας χρησιμοποιώ το αλφάβητο που προτείνεται στη Γραμματική των Ν. Κατσάνη - Κ. Ντίνα. Μόνο στο κεφάλαιο Τραγούδια ακολουθείται ένα πιο απλουστευμένο αλφάβητο, με το οποίο μεταγράφηκαν τα τραγούδια στο ένθετο που συνόδευε το cd «Κ΄ντιτς Ντι Ουάμινλλι Τσι Μι Κρισκούρ'».
Από τα Καλύβια του Ιστόκ στο Σκυλίτσι. Ιστορικές αναφορές - τραγούδια - ρήσεις
Γιώργης Ν. Μουρτζίλας
ISBN: 978-618-00-4943-5
