Ο τόμος αυτός αποτελεί συναγωγή οκτώ κειμένων τα οποία αφορούν την αρβανιτοβλάχικη (καραγκούνικη) γλωσσική ομάδα της Ακαρνανίας.
Τα μέλη αυτής της ομάδας κατοικούν μόνιμα εδώ και αιώνες, απομονωμένα από όλες τις άλλες βλαχόφωνες γλωσσικές ομάδες, στο νοτιότερο σημείο εξάπλωσης της βλάχικης γλώσσας στην Ελλάδα και φυσικά στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο, στην Ακαρνανία. Η συγκεκριμένη γλωσσική ομάδα διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους Βλάχους (γλωσσικά, πολιτισμικά, εθνογραφικά, κλπ.) σε σημαντικό βαθμό. Σε κάποια φάση της ιστορίας της, αυτή η ομάδα υπήρξε τρίγλωσση, με τους ομιλητές της να μιλούν συγχρόνως βλάχικα, ελληνικά και αλβανικά/αρβανίτικα με ό, τι αυτό συνεπάγεται για την επιστημονική έρευνα. Είναι η μόνη βλάχικη γλωσσική ομάδα που φέρει το προσωνύμιο Καραγκούνηδες ή Γκαρακούνηδες, γεγονός που χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση. Τα κείμενα που περιλαμβάνονται σε αυτό τον τόμο στηρίζονται τόσο σε βιβλιογραφική ανασκόπηση όσο και σε αρχειακή και σε επιτόπια έρευνα, καλύπτουν δε ένα ευρύτατο φάσμα επιστημονικών κλάδων αναφορικά με την ανωτέρω γλωσσική ομάδα (όπως ιστορία, φιλολογία, λαογραφία, εθνογραφία, κοινωνική ανθρωπολογία, γλωσσολογία, κοινωνιογλωσσολογία, κλπ.). (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Οι Αρβανιτόβλαχοι (Καραγκούνηδες) της Ακαρνανίας. Απο τον μύθο στην πραγματικότητα
Αντώνιος Β. Βασιλείου
ISBN: 978-960-485-262-8
Εκδότης: ΗΡΟΔΟΤΟΣ
Χρονολογία Έκδοσης:Ιούλιος 2019
Αριθμός σελίδων: 404
Διαστάσεις: 24x15
Πολιτεία, Πρωτοπορία
Ο Αντώνιος Β. Βασιλείου γεννήθηκε στα Όχθια Αιτωλοακαρνανίας. Σπούδασε παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όπου και μετεκπαιδεύτηκε στο Διδασκαλείο. Ειδικεύθηκε στη θεραπευτική ειδική αγωγή στο Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής Αθηνών. Σπούδασε ακόμη ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές με ειδίκευση στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Υπηρέτησε σε δημοτικά σχολεία της Αττικής, στο Μαράσλειο Διδασκαλείο και στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδαξε στο Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων την ελληνική ως ξένη γλώσσα. Εργάστηκε επίσης και στη Μονάδα Θεραπευτικής Αγωγής Αυτιστικών Παιδιών SOS ως ειδικός παιδαγωγός. Σήμερα υπηρετεί ως υποδιευθυντής σε δημοτικό σχολείο της Αθήνας. Βασικά έργα του: Τοπωνυμικό της βλαχόφωνης (καραγκούνικης) περιοχής της Ακαρνανίας. Γεωγραφική και ιστορική επισκόπηση-ιδίωμα (Αθήνα, 2012), Το αρβανιτοβλάχικο (καραγκούνικο) γλωσσικό ιδίωμα της Ακαρνανίας. Φωνολογική, λεξικολογική και μορφοσυντακτική περιγραφή (πρόλογος Κώστας Δ. Ντίνας) (2015), Οι Αρβανιτόβλαχοι (Καραγκούνηδες) της Ακαρνανίας. Από τον μύθο στην πραγματικότητα (2019).
Πρόλογος
Ο τόμος αυτός περιλαμβάνει μια συλλογή οκτώ κειμένων τα οποία αναφέρονται στην Αρβανιτοβλάχικη (Καραγκούνικη) γλωσσική ομάδα της Ακαρνανίας. Τα κείμενα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν αυτά που έχουν ήδη δημοσιευθεί σε διάφορα περιοδικά, ενώ στη δεύτερη αυτά που δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Τα κείμενα του τόμου είναι τα εξής:
I. «Το προσωνύμιο Καραγκούνηδες των Αρβανιτόβλαχων της Ακαρνανίας: Μια πρώτη προσέγγιση», Τα Αιτωλικά, μέρος πρώτο, τεύχος 23: 338-363· μέρος δεύτε-ρο, τεύχος 24: 295-310· μέρος τρίτο, τεύχος 25: 258-284.
II. «Οι Αρβανιτόβλαχοι (Καραγκούνηδες) της Ακαρνανίας μέσα από το έργο τριών ξένων περιηγητών του 19ου αιώνα», Τα Αιτωλικά, τεύχος 26: 292- 321.
III. «Ο αρατικός λόγος και η λειτουργία του στη Βλάχικη (Καραγκούνικη) γλωσσική ομάδα της Ακαρνανίας: Μια πρώτη προσέγγιση», Τα Αιτωλικά, μέρος πρώτο, τεύχος 21: 313-343· μέρος δεύτερο, τεύχος 22: 313-348.
IV. «Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Γαβριήλ Γκάγκας: Μια αμφιλεγόμενη ιστορική προσωπικότητα του 18ου-19ου αιώνα», Ηπειρωτικό Ημερολόγιο, τόμος ΛΔ´: 143-166.
V. «Ο Ηπειρώτης Νικόλαος Γιάγκος: Μια “σκοτεινή” ιστορική προσωπικότητα του 18ου-19ου αιώνα», Ηπειρωτικό Ημερολόγιο, τόμος ΛΕ´: 231-243.
VI. «Η κυρα-Φροσύνη: Μια αμφιλεγόμενη ιστορική προσωπικότητα των Ιωαννίνων του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα».
VII. «Τρεις σημαντικές προσωπικότητες της οικογένειας Γιάγκου/Γιάγκα του Σωροβιγλίου (νυν Στράτος) Ακαρνανίας και η κοινωνική οργάνωση των Αρβανιτόβλαχων (Καραγκούνηδων) κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα», Τα Αιτωλικά, τεύχος 28: 301-320.
VIII. «Η Βλαχοφωνία της Ακαρνανίας υπό εξαφάνιση: Μια κοινωνιογλωσσολογική έρευνα».
Όπως προκύπτει ήδη από τους τίτλους των παραπάνω κειμένων, αυτά καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα επιστημονικών κλάδων ― αναφορικά πάντοτε με την Αρβανιτοβλάχικη γλωσσική ομάδα της Ακαρνανίας ― όπως Ιστορία, Φιλολογία, Λαογραφία, Εθνογραφία, Κοινωνική Ανθρωπολογία, Γλωσσολογία, Κοινωνιογλωσσολογία, κ.λπ.
Το τέταρτο και το έκτο κείμενο της συλλογής, τα οποία αφορούν αντίστοιχα τον Μητροπολίτη Γαβριήλ Γκάγκα και την ανιψιά του κυρα-Φροσύνη, τα συμπεριλαμβάνουμε με κάθε επιφύλαξη για το αν σχετίζονται με τους Καραγκούνη-δες της Ακαρνανίας. Ωστόσο προβαίνουμε σε αυτή την ενέργεια στηριζόμενοι σε σοβαρές ενδείξεις οι οποίες μας επιτρέπουν να υποθέσουμε κάτι τέτοιο. Στηριζόμαστε καταρχήν στο γεγονός ότι κάποιοι ιστορικοί αναφέρουν για τον Μητροπολίτη Γαβριήλ ― κατ’ επέκταση και για την ανιψιά του ― το επώνυμο Γιάγκας, επώνυμο που έφερε ο ιδρυτής του Σωροβιγλίου (νυν Στράτος) Ακαρνανίας και το οποίο απαντάται ακόμη και σήμερα σε κάποια από τα Βλαχόφωνα χωριά της περιοχής. Επίσης, ο Μητροπολίτης Γαβριήλ ― σύμφωνα με τους ιστορικούς ― μετέβη μετά την αποφοίτησή του από την Μπαλαναία Σχολή των Ιωαννίνων στο Βουκουρέστι, όπου χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος, κάτι που μας δίνει το δικαίωμα να υποθέσουμε ότι πιθανότατα γνώριζε τη Βλάχικη γλώσσα και κατά συνέπεια ήταν Βλάχος στην καταγωγή. Η τελευταία υπόθεση ενισχύεται από το γεγονός ότι ο Γαβριήλ καταγόταν από τη Θεσπρωτία, όπου αποδεδειγμένα παραχείμαζαν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα Βλάχοι με τα ποίμνιά τους μεταξύ των οποίων και Καραγκούνηδες της Ακαρνανίας. Οι πρόγονοί του μάλιστα καταγίνονταν με τον αγωγιατισμό, κατ’ εξοχήν ασχολία των Βλάχων κατά τους παραπάνω αιώνες. Ένα επιπλέον στοιχείο που μας οδήγησε στη συμπερίληψη στον συγκεκριμένο τόμο αυτών των δύο «αμφιλεγόμενων» κειμένων είναι και το γεγονός ότι ο Νικόλαος Γιάγκος ― ο οποίος αποδεδειγμένα σχετιζόταν με τη Στράτο Ακαρνανίας και τους Καραγκούνηδες ― είχε άμεση εμπλοκή στον πνιγμό των 17 γυναικών από τον Αλή Πασά κατά το έτος 1801, μεταξύ των οποίων και της κυρα-Φροσύνης. Τα δύο παραπάνω κείμενα επομένως ― ιδιαίτερα αυτό που αναφέρεται στην τελευταία ― θεωρούμε ότι βοηθούν σημαντικά στο να φωτιστεί ακόμη περισσότερο η «σκοτεινή» αυτή προσωπικότητα.
Σε ορισμένα σημεία κάποιων κειμένων (κυρίως ιστορικού περιεχομένου) καθώς και σε μερικές βιβλιογραφικές παραπομπές υπάρχει ― όπως είναι αναμενόμενο σε τέτοιου είδους κείμενα, τα οποία μάλιστα αναφέρονται στα ίδια ιστορικά γεγονότα αλλά αφορούν διαφορετικά πρόσωπα ― ένας μικρός αριθμός αλληλοεπικαλύψεων. Ωστόσο σεβαστήκαμε την αρχική έκδοση και την αυτοτέλεια του κάθε κειμένου και δεν προβήκαμε σε κανενός είδους παρεμβάσεις στα ήδη δημοσιευμένα κείμενα πέρα από ελάχιστες διορθώσεις ― πολύ μικρής έκτασης ― με σκοπό την ανάταξη κάποιων παραδρομών. Επίσης πραγματοποιήθηκαν και ορισμένες (πολύ λίγες) απαραίτητες προσθήκες, οι οποίες υπαγορεύθηκαν από την εξέλιξη της έρευνας μετά την πρώτη δημοσίευση των παραπάνω κειμένων.
Όσον αφορά την αναδημοσίευση των ήδη δημοσιευμένων έξι παραπάνω κειμένων, οι βασικότεροι λόγοι που συνετέλεσαν σε αυτό είναι από τη μια η σπουδαιότητά τους για την Αρβανιτοβλάχικη γλωσσική ομάδα της Ακαρνανίας και από την άλλη η πολυδιάσπαση κάποιων από αυτά ― λόγω της μεγάλης τους έκτασης ― σε δύο ή και τρία τεύχη περιοδικών. Θεωρήσαμε σκόπιμο λοιπόν όλα αυτά τα κείμενα να συγκεντρωθούν σε έναν ενιαίο τόμο, ο οποίος θα αφορά αποκλειστικά τη συγκεκριμένη γλωσσική ομάδα.
Αναφορικά με τον υπότιτλο του παρόντος τόμου Από την μύθο στην πραγματικότητα, θα πρέπει να σημειωθεί πως αυτός οφείλεται στο γεγονός ότι κατά καιρούς ― κυρίως όμως τα τελευταία χρόνια ― έχουν διατυπωθεί και γραφτεί αρκετές υπερβολές και ανακρίβειες σχετικά με την καταγωγή, την ονομασία, τη γλώσσα και γενικότερα την ιστορία των Αρβανιτόβλαχων της Ακαρνανίας. Σε αυτό τον τόμο γίνεται μια προσπάθεια να ξεκαθαριστούν αρκετές από τις λανθασμένες απόψεις, οι οποίες αφορούν τα παραπάνω ζητήματα, και να τεθούν πλέον στις πραγματικές τους διαστάσεις.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσοι συνετέλεσαν ώστε να γίνουν δεκτά για δημοσίευση τα κείμενα της πρώτης κατηγορίας (πρώτο έως πέμπτο και έβδομο) στα περιοδικά όπου πρωτοδημοσιεύτηκαν και ιδιαίτερα τον Πρόεδρο της Αιτωλικής Πολιτιστικής Εταιρείας (Αι.Πο.Ε.), Καθηγητή γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην Γενικό Γραμματέα του ίδιου Πανεπιστημίου και Εκδότη-Διευθυντή του περιοδικού Τα Αιτωλικά, κ. Παναγιώτη Κοντό, και τον κ. Κωνσταντίνο Βλάχο, Πρόεδρο της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών (Ε.Η.Μ.) και Εκδότη-Διευθυντή του περιοδικού Ηπειρωτικό Ημερολόγιο . Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τις εκ-δόσεις Ηρόδοτος και ιδιαίτερα τον κ. Δημήτριο Σταμούλη για την τιμή που μου έκανε να συμπεριλάβει στις εκδόσεις του τα παραπάνω κείμενα και να τα παρουσιάσει σε αυτό τον καλαίσθητο τόμο. Τέλος, ευγνωμοσύνη οφείλω στην οικογένειά μου, τη σύζυγό μου Ευδοκία και τους δυο γιους μου, τον Θανάση και τον Δημήτρη, για την αγάπη τους και τη στήριξη που μου παρείχαν και σε αυτό το δύσκολο έργο.
Αντώνιος Β. Βασιλείου
Όχθια, Πρωτοχρονιά 2019
Χαιρετισμός του Δημάρχου Αγρινίου
Το βιβλίο με τίτλο Οι Αρβανιτόβλαχοι (Καραγκούνηδες) της Ακαρνανίας. Από τον μύθο στην πραγματικότητα αποτελεί μία ακόμη προσπάθεια του συντοπίτη μας εκπαιδευτικού Αντώνη Βασιλείου να αναδείξει το Βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής μας και να φωτίσει πτυχές της ιστορίας του τόπου μας.
Προσπάθειες σαν κι αυτή, βασισμένες σε ενδελεχή και εμπεριστατωμένη μελέτη, αποτελούν καταρχήν ένα σημαντικό εργαλείο για τους ειδικούς ερευνητές και την επιστημονική κοινότητα. Ταυτόχρονα συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση του παρελθόντος και συνιστούν μια έμπρακτη απόδειξη του τρόπου με τον οποίο μπορούμε να κρατήσουμε ζωντανή τη φλόγα της παράδοσης και να τη μεταδώσουμε από γενιά σε γενιά, συνδιαμορφώνοντας έτσι με τον καλύτερο κι ασφαλέστερο τρόπο το ίδιο μας το μέλλον, την ίδια την Ταυτότητά μας. Το νέο βιβλίο του Αντώνη Βασιλείου αποτελεί, επομένως, ένα απτό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο μπορούμε να διαφυλάξουμε την εθνική ψυχή μέσα από τον πολιτισμό, τη συνεργασία, την ενότητα και τη δημιουργία.
Επιπλέον, μελέτες σαν και αυτή συνιστούν περίτρανη απόδειξη πως οι Καραγκούνηδες δεν μπορεί να θεωρούνται ούτε ως ένα γραφικό υπόλειμμα του παρελθόντος ή ως ένα μουσειακό είδος ούτε -πολύ περισσότερο- ως μια μειονότητα εύκολα χειραγωγούμενη από επιτήδειους προστάτες. Αντιθέτως, αποτελούν μια γνήσια έκφραση του Ελληνισμού με τεράστια συνεισφορά στην οικοδόμηση της Πατρίδας μας.
Τέλος, μέσω των συγχαρητηρίων και της στήριξης στον συγγραφέα, θέλω να συγχαρώ και να ευχαριστήσω όλες και όλους τους Καραγκούνηδες τον Δήμου Αγρινίου και να τους διαβεβαιώσω ότι θα σταθούμε αρωγοί σε κάθε προσπάθειά τους, η οποία έχει ως στόχο την Ελλάδα που όλοι ονειρευόμαστε.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ
Δήμαρχος Αγρινίου
Περιεχόμενα
Χαιρετισμός του Δημάρχου Αγρινίου
Πρόλογος
Οι Αρβανιτόβλαχοι (Καραγκούνηδες) της Ακαρνανίας. Από τον μύθο στην πραγματικότητα
Το προσωνύμιο Καραγκούνηδες των Αρβανιτόβλαχων της Ακαρνανίας: Μια πρώτη προσέγγιση
Οι Αρβανιτόβλαχοι (Καραγκούνηδες) της Ακαρνανίας μέσα από το έργο τριών ξένων περιηγητών του 19ου αιώνα
Ο αρατικός λόγος και η λειτουργία στη Βλάχικη (Καραγκούνικη) γλωσσική ομάδα της Ακαρνανίας: Μια πρώτη προσέγγιση
Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Γαβριήλ Γκάγκας: Μια αμφιλεγόμενη ιστορική προσωπικότητα του 18ου - 19ου αιώνα
Ο Ηπειρώτης Νικόλαος Γιάγκος: Μια "σκοτεινή" ιστορική προσωπικότητα του 18ου-19ου αιώνα
Η κυρά-Φροσύνη: Μια αμφιλεγόμενη ιστορική προσωπικότητα των Ιωαννίνων του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα
Τρεις σημαντικές προσωπικότητες της οικογένειας Γιάγκου/Γιάγκα του Σωροβιγλίου (νυν Στράτος) Ακαρνανίας και η κοινωνική οργάνωση των Αρβανιτόβλαχων (Καραγκούνηδων) κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα
Η Βλαχοφωνία της Ακαρνανίας υπό εξαφάνιση: Μια κοινωνιογλωσσολογική έρευνα
Ευρετήριο
