Ο Ιωάννης Κωλέττης υπήρξε ένας από τους πλέον επιδραστικούς πολιτικούς της εποχής του. Προσωπικότητα αμφιλεγόμενη και αντιφατική, προκάλεσε ποικίλες απόψεις γύρω από τη ζωή και τη δράση του και σημάδεψε την ιστορία της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου και των πρώτων δεκαετιών του ελληνικού βασιλείου.
Στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας σε λίγους πολιτικούς άνδρες έχουν αποδοθεί τόσα αρνητικά χαρακτηριστικά όπως στον Κωλέττη. Τί ήταν ο Κωλέττης; Ένας φιλόδοξος πολιτικός, ένας ειδικός του παρασκηνίου και της δολοπλοκίας; Ένας πρώιμος οπαδός του λαϊκισμού και οπαδός των πελατειακών σχέσεων; Ένας φανατικός εθνικιστής και εισηγητής στην Ελλάδα του αλυτρωτισμού; Μήπως όμως ήταν ένας «ατεκμηρίωτα κατασυκοφαντημένος» πολιτικός, όπως ανέφερε ο ιστορικός Βασίλης Κρεμμυδάς σε μια σχετικά πρόσφατη (2010) βιογραφία του; Ο Κωλέττης υπήρξε κατά τις απόψεις των συγχρόνων του -φίλων και εχθρών- ο δεξιώτερος και νοημενέστερος των πολιτικών ανδρών της Ελλάδος συνενών εν μεγάλη φυσική ευφυΐα και γνώσεις ευρωπαϊκάς και ένας πολιτικός τολμηρός, πλήρης προσόντων και λίαν ραδιούργος.
Γεννημένος στο Συρράκο το 1773, υπήρξε μαθητής του Αθανάσιου Ψαλίδα στην περίφημη Καπλάνειο Σχολή των Ιωαννίνων. Σπούδασε Ιατρική στην Ιταλία και εκεί για πρώτη φορά ήρθε σε επαφή με τις επαναστατικές μυστικές εταιρείες που φιλοδοξούσαν να ανατρέψουν τις απολυταρχίες της Ευρώπης. Προσωπικός γιατρός του Μουχτάρ, γιου του Αλή Πασά, υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές της αυλής του βεζίρη των Ιωαννίνων. Μέλος της Φιλικής Εταιρείας από τους πρώτους μήνες της Επανάστασης, οργάνωσε την αποτυχημένη εξέγερση στη γενέτειρά του το καλοκαίρι του 1821. Ο Κωλέττης στη συνέχεια έλαβε ενεργό ρόλο στην συγκρότηση της πολιτικής διοίκησης των επαναστατών και εκλέχθηκε πληρεξούσιος των Ηπειρωτών στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Βασικό στέλεχος του Εκτελεστικού Σώματος πρωταγωνίστησε στις εμφύλιες συγκρούσεις του 1824. Κατά την καποδιστριακή περίοδο, η στάση του υπήρξε καίρια αν και διφορούμενη. Μέλος του υπουργικού συμβουλίου και γερουσιαστής αρχικά, ο Κωλέττης μεταπήδησε στην αντιπολίτευση, ενώ κατά την περίοδο μετά τη δολοφονία του κυβερνήτη, χρημάτισε μέλος της τριμελούς Διοικητικής Επιτροπής μαζί με τον αδερφό του Καποδίστρια Αυγουστίνο και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Περνώντας ξανά στην αντιπολίτευση, κατάφερε να επιβληθεί ως βασική ηγετική μορφή της αντικαποδιστριακής μερίδας και κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της χώρας ως την περίοδο της Αντιβασιλείας, όταν και τοποθετήθηκε πρεσβευτής στο Παρίσι. Κατά την περίοδο της παραμονής του στη Γαλλία μεταστράφηκε σε έναν σταθερό υποστηριχτή της θέσπισης Συντάγματος και της ισχυρής μοναρχίας ως βασικών προϋποθέσεων για την υλοποίηση της εθνικής ενότητας και της εθνικής ολοκλήρωσης. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα και ως ηγέτης του νεοπαγούς γαλλικού κόμματος έλαβε ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του νέου πολιτειακού και συνταγματικού πλαισίου, αναδείχθηκε ως ο πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός της χώρας (ως το θάνατό του το 1847) και διατύπωσε το αλυτρωτικό όραμα της Μεγάλης Ιδέας ως τον βασικό άξονα συγκρότησης και ανάπτυξης του Έθνους.
Μια αρχική προσπάθεια να ιχνηλατηθούν —μέσα από νέες επιστημονικές προσεγγίσεις— οι πολυποίκιλες διαδρομές του Κωλέττη υπήρξε το συνέδριο «Ο Ιωάννης Κωλέττης και η εποχή του» που πραγματοποιήθηκε στις 15 και 16 Οκτωβρίου 2021 στην Πρέβεζα. Στο συνέδριο αυτό που διοργανώθηκε από τον Σύνδεσμο Συρρακιωτών Πρέβεζας, την Ακαδημία Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, τους Δήμους Βορείων Τζουμέρκων και Πρέβεζας, με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821, έγκριτοι επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων πρότειναν νέες προσεγγίσεις τόσο για τον άνθρωπο Κωλέττη, υπό τις διάφορες ιδιότητές του, όσο και για την εποχή του. Ο παρών τόμος, χωρίς να αποτελεί έκδοση των πρακτικών εκείνης της επιστημονικής συνάντησης, βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στις συμβολές των περισσοτέρων συμμετεχόντων/ουσών. Στόχος των επιμελητών του τόμου δεν ήταν η δημοσίευση των ανακοινώσεων του συνεδρίου. Κάτι τέτοιο, αν και θα ήταν καθόλα θεμιτό και αναμενόμενο, ωστόσο δεν θα επέτρεπε να ενσωματωθεί στα αρχικά κείμενα ο γόνιμος επιστημονικός προβληματισμός που ακολούθησε τις εργασίες του συνεδρίου και κράτησε ένα σημαντικό χρονικό διάστημα με διαδοχικές και τακτικές ανταλλαγές απόψεων τόσο ανάμεσα στους συνέδρους όσο και εντός της ευρύτερης ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας. Υπό την έννοια αυτή, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε στην συγκρότηση ενός αυτόνομου τόμου για τον Κωλέττη και την εποχή του με πρωτότυπες και ολοκληρωμένες μελέτες, οι οποίες καλύπτουν μια ευρύτητα θεματικών.
Οι μελέτες της πρώτης θεματικής ενότητας προσπαθούν να σκιαγραφήσουν τις διαδικασίες μεταμόρφωσης του Κωλέττη από έναν πολιτικό-στρατιωτικό παράγοντα και αγωνιστή των επαναστατικών χρόνων σε έναν σύγχρονο πολιτικό άνδρα μετά την συγκρότηση του ελληνικού Κράτους. Η συμβολή του Συρρακιώτη πολιτικού στην διαμόρφωση των ελληνικών συνταγματικών κανόνων, στη θεραπεία των στρατιωτικών και ναυτικών αναγκών του νέου κρατικού μορφώματος και η παρουσία του στην πρώτη βασιλική Αυλή φωτίζονται μέσα από ανέκδοτο αρχειακό υλικό (ελληνικό και ξένο). Η έρευνα θέτει στο επίκεντρο την προσωπικότητα εκείνη που κλήθηκε να συμφιλιώσει την παραδοσιακή δομή της κοινωνίας και τις αλληλοεξαρτήσεις των πολιτικών δικτύων με την αναγκαιότητα διαμόρφωσης θεσμών ευρωπαϊκών και πλαισίου ευνομίας. Παρά τις αδυναμίες- ηθελημένες ή μη- να χαράξει μια άλλη πορεία στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας και να ανταποκριθεί έτσι στις ουσιαστικές ανάγκες ενός λαού που ήταν πλέον υπεύθυνος για τις τύχες του, ο Κωλέττης υπήρξε ίσως η πιο ξεχωριστή πολιτική προσωπικότητα της εποχής του. Και για τον λόγο αυτό η ζωή αλλά και ο θάνατός του μόνο αδιάφορα δεν αντιμετωπίστηκαν από τους ανθρώπους της περιόδου.
Η δεύτερη θεματική ενότητα επιχειρεί να ανασυγκροτήσει το ιδεολογικό πλαίσιο διαμόρφωσης του ελληνικού εθνικισμού κατά τα μέσα του 19ου αι.. Σε μια εποχή ανάδειξης της «Μεγάλης Ιδέας» ως βασικού άξονα συγκρότησης της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της χώρας, ο Κωλέττης αναγνωρίζεται ως ο πνευματικός «πατέρας» μιας νέας κοινής προσπάθειας για την εθνική ολοκλήρωση. Οι μελέτες που προτείνονται στον παρόντα τόμο προσεγγίζουν τον Κωλέττη όχι μόνο ως εκείνον που επέβαλε τον όρο «Μεγάλη Ιδέα» στο κοινό φαντασιακό των συμπατριωτών του αλλά και ως έναν πολιτικό που επηρεάστηκε πολυποίκιλα από την δυναμική που ενείχε η σύλληψη αυτής της ιδέας. Τέλος, η στάση του Κωλέττη συνεξετάζεται στα πλαίσια ανάπτυξης παρόμοιων θεωρητικών σχημάτων τόσο στο εσωτερικό της Ελλάδας όσο και στην ευρύτερη βαλκανική περιφέρεια και την οθωμανική Ανατολή.
Τοπικός, εθνικός αλλά και Ευρωπαίος, ο Κωλέττης ήταν αναμφισβήτητα ένας άνθρωπος που ξεχώριζε στην εποχή του. Υπήρξε ένας από εκείνους τους Έλληνες που προσπαθούσαν να ισορροπήσουν ανάμεσα στην πραγματικότητα της αδρανούς Ανατολής και τη γοητεία της δυναμικής Δύσης. Η προεπαναστατική παρουσία του στην πολυπολιτισμική αυλή του Αλή πασά των Ιωαννίνων και οι διπλωματικές επαφές και αποστολές του κατά την Επανάσταση πρόσφεραν στον Κωλέττη σημαντικές εμπειρίες που υπήρξαν ιδιαίτερα χρήσιμες και σημαντικές κατά την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας.
Η τρίτη θεματική ενότητα καλύπτει ακριβώς αυτή την σχέση που ανέπτυξε ο πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας με τον ξένο παράγοντα. Μαζί με την γνωστή -αλλά όχι ως τώρα επαρκώς αναλυμένη- σχέση του με τη Γαλλία, οι μελέτες του τόμου συμβάλλουν στη συγκρότηση της γενικότερης πρόσληψης της παρουσίας του και της δράσης του είτε από τους γειτονικούς «άλλους» όπως λ.χ. οι Αλβανοί ή οι Οθωμανοί είτε από τους εσωτερικούς «αόρατους» συμπατριώτες όπως ήταν η περίπτωση των τεκτόνων.
Η μνήμη του ανδρός φανερώνει -λένε- και την αξία της εν ζωή δράσης του. Η τέταρτη ενότητα ασχολείται με τη θέση που κατέχει στη συλλογική μνήμη ως τις μέρες μας η προσωπικότητα και ο βίος του Κωλέττη. Οι αναπαραστάσεις της εικόνας του φουστανελά πρωθυπουργού ως μια εξωτική και άκρως οριενταλιστική πρόταση της τέχνης του 19ου αι., η φιλοτέχνηση της προσωπικότητάς του από τις λογοτεχνικές και δημοσιογραφικές πένες της εποχής αλλά και η θέση του στο πάνθεο των προσωπικοτήτων της χώρας, όπως αυτές «φιλοξενούνται» στα σχολικά εγχειρίδια της Ιστορίας, απασχολούν μια κατηγορία επιστημονικών μελετών που χαρακτηρίζονται από ξεχωριστό ενδιαφέρον και διεπιστημονικότητα.
Η μελέτη της προεπαναστατικής επιχειρηματικής δραστηριότητας του Κωλέττη, που του επέτρεψε να δημιουργήσει μεγάλη κτηματική περιουσία αλλά και να εξελιχθεί πνευματικά και επιστημονικά, είναι μια επιστροφή εκεί απ’ όπου όλα ξεκίνησαν. Στο προεπαναστατικό Συρράκο της ιδιαίτερης οικονομικής δραστηριότητας, στο Συρράκο της εμπορικής πρωτοπορίας. Ο ρόλος του στην υποκίνηση του επαναστατικού κινήματος στο Συρράκο και τους Καλαρρύτες στις αρχές Ιουλίου του 1821, τη μοναδική ουσιαστικά εξέγερση στην Ήπειρο, συγκροτεί το βασικό αντικείμενο της τελευταίας ενότητας και ταυτόχρονα αποτελεί έναν ξεχωριστό φόρο τιμής από τους συμπατριώτες του προς τον Ιωάννη Κωλέττη.
Ευελπιστούμε ότι ο ανά χείρας τόμος θα συμβάλει δημιουργικά τόσο στην ανασυγκρότηση της ιστορίας των κοινοβουλευτικών ανδρών που σημάδεψαν με την πολιτική τους πορεία τη σύγχρονη Ελλάδα όσο και στην κατανόηση όλων εκείνων των στοιχείων που συνέβαλαν στη διαμόρφωση των πολιτικών ηθών στο νεότερο ελληνικό κράτος. Παράλληλα, πιστεύουμε ότι οι μελέτες που συμπεριλαμβάνονται στην παρούσα έκδοση επιτρέπουν την ανατροφοδότηση του προβληματισμού και του ερευνητικού ενδιαφέροντος για μια προσωπικότητα που, αν και θεωρητικά η δράση του μας είναι γνωστή, ωστόσο πολλές και σημαντικές πτυχές του βίου του παραμένουν άγνωστες ή δεν έχουν φωτιστεί επαρκώς. Τέλος, θεωρούμε ότι η διεπιστημονική προσέγγιση που προτείνεται ανανεώνει επιστημολογικά και μεθοδολογικά τη συνολικότερη σχέση μας, με την περίοδο. Επιτρέπει δε σε κάθε αναγνώστη/τρια να κατανοήσει καλύτερα και σε βάθος τη μετάβαση της ελληνικής κοινωνίας από την οθωμανική και επαναστατική περίοδο στην πραγματικότητα δημιουργίας ενός -αν και πολλαπλά- ατελούς ανεξάρτητου κράτους, στη γέννηση και τη θεμελίωση του οποίου ο Ιωάννης Κωλέττης υπήρξε ένας από τους κύριους πρωταγωνιστές.
Γιάννινα – Πρέβεζα,
14 Ιουνίου 2023
Οι επιμελητές του τόμου Ε.Αυδίκος, Λ. Φλιτούρης, Σπ. Νταλαούτης
Ιωάννης Κωλέττης , Πολιτική Δράση και Απεικονίσεις
Σύνδεσμος Συρρακιωτών Πρέβεζας
Εκδοτικος Οικος Κ. & Μ. Σταμουλη
ISBN13 9789606561818
Θεσσαλονικη, 2023
Πολιτεία, Ιανός
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγικές επισημάνσεις
Μέρος πρώτο
Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΠΡΩΤΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ
Παναγιώτης Νούτσος / Ιωάννης Κωλέττης: "Στιγμές" πολιτικής αλληλογραφίας για το "Εικοσιένα" και τη σύσταση του ελληνικού κράτους
Robert Bertsch, "Αν ζούσε, θα ήταν ο σωτήρας της Ελλάδας". Άντον Πρόκες φον Όστεν και Ιωάννης Κωλέττης. Ιχνηλάτηση μέσα από ανέκδοτο αρχειακό υλικό
Στέργιος Λαΐτσος, Πολύτροπος νους, ευέλικτος πραγματιστής. Ιωάννης Κωλέττης κι αυστριακή πολιτική (1843-47). Συμβολή στην έρευνα μέσα από το ανέκδοτο αρχειακό υλικό του Οίκου, της Αυλής και του Κράτους της Αυστρίας
Γρηγόριος Ε. Αυδίκος, Τα ελληνικά Συντάγματα και ο Ιωάννης Κωλέττης
Άννα Μανδυλαρά, "Η κοινωνία της οθωνικής αυλής": ο Κωλέττης μέσα από τις επιστολές της βασίλισσας Αμαλίας
Ευστάθιος Πουλιάσης, Ο Ιωάννης Βαπτιστής Θεοτόκης στο στενό περιβάλλον του Ιωάννη Κωλέττη
Δημήτριος Κατηνιώτης, Λεωνίδας Παλάσκας και Ιωάννης Κωλέττης. Η συμβολή τους στην αναμόρφωση του Πολεμικού Ναυτικού της Ελλάδας
Ευάγγελος Σήτος, "Ο νεκρός δεδικαίωται;" Ο θάνατος του Ιωάννη Κωλέττη μέσα από τον Τύπο της εποχής
Μέρος δεύτερο
Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ Η "ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ"
Ελπίδα Κ. Βόγλη, Ο "πατέρας" της Μεγάλης Ιδέας: Τα "πρόσωπα" του πολιτικού στην Ελλάδα του Όθωνα
Γιάννης Κουμπουρλής - Μυρτώ Λάμπρου, Ο Κωλέττης και οι "μεγάλες" ιδέες
Μέρος τρίτο
Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ "ΑΛΛΟΙ"
Ηλίας Σκουλίδας, "Ενδοβαλκανισμοί" ή λόγοι για τον "άλλον" ο Κωλέττης και οι Αλβανοί, Μερικές Σκέψεις
Λεωνίδας Μοίρας, Από "ληστής" οραματιστής της "Μεγάλης Ελλάδας": Η προσωπικότητα και η πολιτική δράση του Κωλέττη μέσα από τις οθωμανικές πηγές
Λίνα Λούβη, Ο Ιωάννης Κωλέττης και το Εθνικό ή Γαλλικό κόμμα
Στέφανος Καβαλλιεράκης, Ιωάννης Κωλέττης - ο Γαλλικός σύνδεσμος
Λάμπρος Λ. Φλιτούρης, Ο Ιωάννης Κωλέττης και η ίδρυση της Γαλλικής Σχολής Αθηνών
Δημήτρης Τσιλιβερδής, Ο Ιωάννης Κωλέττης και οι σχέσεις του με τεκτονικά και παρατεκτονικά δίκτυα
Μέρος τέταρτο
Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΩΡΟ
Ευάγγελος Γρ. Αυδίκος, "Εδώ τελειώνει ο μύθος κι αρχίζει η Ζωή". Απεικονίσεις I. Κωλέττη
Ελένη Μάργαρη, Από ήρωας πρωθυπουργός. Τα πρόσωπα του Ιωάννη Κωλέττη στην τέχνη του 19ου αιώνα
Χάρης Αθανασιάδης, ΚΩΛΕΤΤΗΣ. Η Μετωνυμία του Καραϊσκάκη
Μέρος πέμπτο
ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ: ΦΩΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΡΡΑΚΟ
Γιώργος Βαΐτσης, Επιχειρηματικές Δραστηριότητες του Ιωάννη Κωλέττη κατά την Προεπαναστατική Περίοδο. Επιρροή στην κοινωνία και την οικονομία του Συρράκου
Σπύρος Νταλαούτης, Η Επανάσταση του 1821 στο Συρράκο: Μια ανάγνωση μέσα από το Αρχείο του Ιωάννη Κωλέττη και τη Συρρακιώτικη μνήμη
Επιμέλεια έκδοσης: Ευάγγελος Γρ. Αυδίκος, Λάμπρος Α. Φλιτούρης, Σπύρος Χ. Νταλαούτης
