Αξιότιμες Κυρίες, αξιότιμοι Κύριοι, 884 σελίδες γεμάτες μνήμες, αγάπη, μεράκι και νοσταλγία. Έτσι θα τιτλοφορούσα την σημερινή μου εισήγηση, πέραν της τυπικής επικεφαλίδας «Παρουσίαση του Λεξικού Προκόβα».
Διότι από κάθε σελίδα, από ένα σύνολο 884 σελίδων του ογκώδους λεξικού, αναβλύζουν ακριβώς αυτές οι χαρακτηριστικές ιδιότητες του όλου πονήματος.
Περιποιεί μεγάλη τιμή για μένα, ο κύριος Κώστας Προκόβας, αυτός ο υπέροχος Πατριώτης, ο Επίτιμος Δημότης Λιβαδίου, ο πρώην Διευθυντής του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη του Α.Π.Θ., ο πολυγραφότατος συγγραφέας, ο Μέγας δωρητής του Συλλόγου μας της Θεσσαλονίκης, να μου επιτρέψει να πω κάποιες σκέψεις μου στην παρουσίαση της επανέκδοσης (δεδομένου ότι η 1η έκδοση εξαντλήθηκε) του Λεξικού της Κουτσοβλαχικής του Λιβαδίου Ολύμπου και μάλιστα στο πάτριον έδαφος της γενέτειράς του.
Η έγκριτη συγγραφέας και εκπαιδευτικός Γλυκερία Γκρέκου, είμαι σίγουρος ότι θα εμβαθύνει ουσιαστικά και με μεγάλη φιλολογική επάρκεια στην δομή και στο περιεχόμενο του λεξικού. Εμένα, θα μου επιτρέψετε, ως αρχιτέκτονα-πολεοδόμο, αφυπηρετήσαντα μετά από 39 χρόνια από την Πολυτεχνική Σχολή του Α.Π.Θ., να προσδώσω αρχικά μία άλλη διάσταση στο θέμα, δεδομένου ότι η Αρχιτεκτονική, πέραν του τεχνικού της σκέλους, έχει μία μεγάλη συνάφεια με τις κοινωνικές επιστήμες. Διότι όπως το κάθε κτίσμα, ανεξαρτήτως της λειτουργίας του και της χρήσης του, είναι ένα δοχείο ζωής, κοινωνικής ζωής, έτσι και ένα βιβλίο, πόσω μάλλον ένα λεξικό όπως αυτό του Κώστα Προκόβα, είναι ένα Δοχείο γνώσης, μόρφωσης και γενικά παιδείας.
Το γιατί της έκδοσης ενός λεξικού και μάλιστα της Κουτσοβλαχικής και μάλιστα επανέκδοσης;
Γενικά ως λεξικό, εννοείται το σύνολο των λέξεων που βρίσκουμε στη γραμματεία κάποιας γλώσσας -συνηθέστερα αλφαβητικά ταξινομημένωνμε σχετική πραγματεία επί της σημασίας τους, στηριζόμενη σε λεξικογραφικούς κανόνες.
Ο συστηματικός κατάλογος λέξεων ενός λεξικού στοχεύει συνήθως να προσδώσει στον αναγνώστη ένα συγκεκριμένο είδος γνώσης και για αυτό συντάσσεται εξαρχής ακολουθώντας έναν σκοπό. Ο σκοπός τις περισσότερες φορές είναι η ερμηνεία των λέξεων, είτε μίας γλώσσας, είτε των γλωσσικών ιδιωμάτων των όρων ενός κλάδου σε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.
Η ανάλυση της γλώσσας χαρακτηρίζει κυρίως τα γλωσσικά λεξικά. Η ανάλυση της ετυμολογίας των λέξεων χαρακτηρίζει τα ετυμολογικά λεξικά, η περιγραφή της σημασίας των λέξεων τα εγκυκλοπαιδικά λεξικά , ενώ η ορθή γραφή τα ορθογραφικά λεξικά. Υπάρχουν επίσης και διάφορα άλλα λεξικά, π.χ, λεξικά ανωμάλων ρημάτων, λεξικά εννοιών καθ' ομάδας, λεξικά εννοιών, λεξικά παραγώγων, ετυμολογικά λεξικά, λεξικά συνωνύμων, λεξικά ιστορικά κ.λπ.
Επίσης, κάθε επιστήμη, έχει την δική της γλώσσα ή καλύτερα τον δικό της γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας. Η Αρχιτεκτονική έχει την δική της γλώσσα, όπως και οι άλλες επιστήμες.
Η γλωσσική επικοινωνία καθίσταται εφικτή, διότι η κοινωνία έχει αφομοιώσει ένα σύστημα κανόνων. Δεν είναι μόνον ένα εκφραστικό μέσο, αλλά ένα όργανο επικοινωνίας μεταξύ των μελών μια κοινότητας. Η κάθε λέξη δεν είναι τίποτε άλλο παρά η δημόσια μεταφορά, ακουστική και οπτική, μίας έννοιας του ανθρώπινου νου. Μία έννοια είναι το λεγόμενο «Σημαίνον» και κάθε λέξη που αντιστοιχεί στην έννοια αυτή είναι το λεγόμενο «Σημαινόμενον», κατά τους μελετητές της επιστήμης της σημειολογίας. Κατά τον φιλόσοφο Wittgenstein μάλιστα, τα όρια του κόσμου ταυτίζονται με τα όρια της γλώσσας. Κάθε γλώσσα είναι μία σύλληψη του κόσμου και τακτοποίηση του κόσμου από την κοινωνία των ομόγλωσσων ατόμων. Και φυσικά η γλώσσα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στον σχηματισμό των εννοιών.
Επιτρέψτε μου εδώ να αναφέρω, ότι ο Κώστας Προκόβας, πριν κάποια χρόνια σε μία διάλεξή του για την ελληνική γλώσσα, στην λέσχη μας του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης, είχε πει μία κατ’ εμέ συγκλονιστική φράση«Δεν κατοικούμε χώρα, κατοικούμε γλώσσα».
Ο Κώστας Προκόβας, κατάφερε να συμπτύξει με άκρως αρμονικό τρόπο στο πόνημά του αυτό, το οποίο θα χαρακτήριζα πολυδιάστατο Λεξικό ή «Πολυλεξικό», δεδομένου ότι κατάφερε να εκπονήσει ένα λεξικό που να είναι ταυτόχρονα και πέραν της καταγραφής των λέξεων, ένα λεξικό ιστορίας της παράδοσης, του λαϊκού πολιτισμού, των παραγώγων, των συνωνύμων και της ετυμολογίας των λέξεων.
Η επανέκδοσή του επίσης, δεν έγινε μόνον διότι η 1η έκδοση του 2006 έχει εξαντληθεί, αλλά επειδή ο ακάματος ερευνητής Κώστας Προκόβας, συνέλεξε από τότε και άλλες εκατοντάδες επιπλέον λέξεις και τις καταχώρισε, για να μην πεθάνουν, όπως του είχε πει ένας σεβάσμιος γέρων Λιβαδιώτης. Και μεγάλα εύσημα πρέπει να αποδοθούν στον Αλέξη και στην Πηνελόπη Κουτσιάη, που με την δωρεά τους, μέσα στους χαλεπούς καιρούς της πανδημίας και της καραντίνας, κατέστησαν εφικτή αυτή την επανέκδοση.
Ειδικότερα τώρα για την Κουτσοβλαχική γλώσσα, όπως έγραφε ο αείμνηστος Νίκος Κατσάνης, η τύχη της έχει κριθεί αμετάκλητα όπως και εκατοντάδων άλλων γλωσσών και ιδιωμάτων σε όλο τον πλανήτη. Καθημερινά συρρικνώνεται. Η γνώση της από τις νεότερες γενιές είναι παθητική και ελάχιστα είναι τα άτομα που μπορούν να παράγουν κουτσοβλαχικό λόγο. Επομένως, η καταγραφή της αποτελεί ένα μεγάλο ιστορικό τεκμήριο, που εντάσσεται στα πολιτισμικά και πολιτιστικά τιμαλφή ενός τόπου. το πόνημα του Κώστα Προκόβα που επιτελεί ένα σωστικό έργο με τη συλλογή και ανάδειξη ενός πλήθους γλωσσικών και πολιτιστικών ψηγμάτων από τα κοιτάσματα του γλωσσικού και πολιτιστικού θησαυρού κατά τον καλύτερο τρόπο. Εκτός από τις γλωσσικές πληροφορίες και την πλούσια φρασεολογία που παραθέτει, αναφέρεται στην κοινωνική, οικονομική και εθιμική ζωή της γενέθλιας γης, που είναι το Λιβάδι του Ολύμπου.
Με τη γλαφυρότητα που τον διακρίνει και από άλλα του έργα, η ανάγνωση του έργου του γίνεται ευχάριστη και απολαυστική, μολονότι το θέμα δεν προσφέρεται απόλυτα. Μια δεύτερη ανάγνωση
αυτού του βιβλίου μας οδηγεί σε χρήσιμα συμπεράσματα και διαπιστώσεις, που σχετίζονται με τις σχέσεις ελληνικής και κουτσοβλαχικής σε σημασιολογικό επίπεδο και την ανάδειξη αρχαιοελληνικών λέξεων στο ιδίωμα του Λιβαδίου.
Στην επιστήμη της Αρχιτεκτονικής, χρησιμοποιούμε τον όρο «Τοπόσημο» για να χαρακτηρίσουμε ένα στοιχείο που καθορίζει έναν χώρο. Τα τοπόσημα είναι σημεία προσανατολισμού, αναγνωρίσιμα και πολλές φορές με συμβολικό ή μνημειακό χαρακτήρα.
Η έννοια είναι συναφής με τον όρο «Τοπωνύμιο», που τόσο εύστοχα οι συγγραφείς Κώστας Προκόβας και Νίκος Κατσάνης στο βιβλίο τους «Τα τοπωνύμια του Λιβαδίου Ολύμπου», τα αναφέρουν ως «Επιγραφαί γεγλυμέναι επί εδάφους». Η σχέση μεταξύ των δύο όρων είναι συναφής, διότι ενώ τα Τοπωνύμια προσδιορίζουν έναν χώρο, τα Τοπόσημα τον καθορίζουν.
Επεκτείνοντας διασταλτικά την έννοια του τοπόσημου, η γνώμη μου είναι ότι το Λεξικό του Κώστα Προκόβα αποτελεί ένα ανάλογο «Τοπόσημο» στην σφαίρα της γνώσης, ένα «Γνωσιόσημο».
Όπως ένας τόπος, (πχ. το Άλσος Γκουτζαμάνη, το Κιόσκι μας), είναι μία ολότητα μνήμης, ιστορίας, μύθου, λόγου και χώρος αποτύπωσης κοινωνικών συμπεριφορών και δομών, δημιουργώντας παράλληλα νοηματικούς πυρήνες, οι οποίοι εκπέμπουν πολιτισμικά μηνύματα, έτσι και το Λεξικό Προκόβα, ως «Γνωσιόσημο» αντίστοιχα, αποτελεί ένα τιμαλφές μνήμης, ιστορίας, μύθου, λόγου, καταγράφοντας μία γλώσσα που ψυχορραγεί και κινδυνεύει να χαθεί, δεδομένου ότι σήμερα η γλώσσα έχει πάρει αμιγώς μόνον χρηστικές διαστάσεις αλληλοσυνεννόησης και όχι ψυχικής επικοινωνίας μεταξύ των μελών μια κοινωνίας.
Ο Κώστας Προκόβας, ο σεμνός διανοούμενος, ο ακούραστος ερευνητής, ο εξαίρετος συγγραφέας, ο τρυφερός άνθρωπος, με το έργο του αυτό και φυσικά μαζί με τα άλλα βιβλία του, μπόρεσε κι αυτός «να ανταποδώσει τα τροφεία στην πατρίδα του», όπως ο ίδιος λέει.
Ο Κώστας Προκόβας, με το λεξικό αυτό, προσθέτει μία ακόμη πανέμορφη ψηφίδα στο απέραντο ψηφιδωτό της ανεκτίμητης υπηρεσίας του στην ιστορία, τη γλώσσα, την παιδεία και το λαϊκό πολιτισμό του Λιβαδίου, «στους ‘επώνυμους και ανώνυμους ανθρώπους του που έζησαν, έδρασαν και κράτησαν με καρτερία και αξιοπρέπεια το ήθος της ορεινής κοινότητάς μας» , όπως ο ίδιος αναφέρει.
Ο Κώστας Προκόβας, ο άοκνος αυτός τρυφερός μάστορας του πνεύματος, ο ανήσυχος πολίτης, καταθέτει στις παλιές γενιές το ανεξίτηλο αποτύπωμα μίας γλώσσας, που τους πρωτοχάϊδεψε τα αυτιά μόλις γεννήθηκαν, που την χρησιμοποίησαν ως πρώτο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας στη ζωή τους και που ορμέμφυτα ακόμη την χειρίζονται και την μεταχειρίζονται ως ένα άθραυστο νήμα, για να πλέξουν και να τυλίξουν με ένα κουκούλι θαλπωρής και οικειότητας την καθημερινότητά τους. Κυρίως όμως, ο Κώστας Προκόβας καταθέτει σε ρευστό στη βιβλιογραφική τράπεζα της πατρίδας μας, ένα μεγάλο και πολύτιμο κεφάλαιο από λέξεις, «φορείς πραγμάτων και νοημάτων, λέξεις σηματωρούς σημάτων παιδείας, παράδοσης και λαϊκού πολιτισμού», όπως ο ίδιος λέει, «λέξεις άγνωστες που μοιάζουν πικρές και δυνατές σαν αγριόχορτα», όπως λέει ο Ελύτης, «λέξεις που κουβαλούν φορτία ιστορίας», όπως τολμώ ασεβώς να πω εγώ, αφήνοντας ταυτόχρονα ως παρακαταθήκη στις νέες γενιές το πολύτιμο και ογκώδες αυτό εργαλείο μελέτης και έρευνας, για μία γλώσσα που συρρικνώνεται συνεχώς με δραματικό τρόπο.
Ο Κώστας Προκόβας με το λεξικό αυτό, καταθέτει χρυσούν οβολόν ήθους στο ταμείο των υποχρεώσεων όλων μας, απέναντι στη μεγάλη και πολύχρονη παράδοση του τόπου μας. Ο Κώστας Προκόβας, με το έργο του αυτό, προσθέτει ανιδιοτελώς στα πνευματικά τιμαλφή της ιστορίας μας ένα ανεκτίμητο κόσμημα, έναν πνευματικό και μορφωτικό γλωσσικό θησαυρό. Ο Κώστας Προκόβας, με την προσφορά του αυτή, ποτίζει με γάργαρο μορφωτικό νερό το υδρόφιλο, βαθύρριζο και αειθαλές δένδρο της γνώσης και της ιστορίας του τόπου, του δικού του και όλων μας.
Κλείνοντας, η άποψή μου είναι ότι αυτό το λεξικό, αυτό το Γνωσιόμετρο, αποτελεί την ναυαρχίδα του μεγάλου συγγραφικού στόλου του πολυγραφότατου Κώστα Προκόβα. Αποτελεί την πολύτεκνη Μάνα των παιδιών του, των Παιδιών της Μνημοσύνης, του Τόπου, των Καιρών και των Ανθρώπων, των Παιγνιδιών των παιδιών του Λιβαδίου, των Τοπωνυμίων και όλων όσα άλλα άρθρα, δημοσιεύσεις κλπ., βγήκαν από την γόνιμη μήτρα της.
Πιστεύοντας ότι εκφράζω το σύνολο των συμπατριωτών μας, υποκλίνομαι μπροστά στην τεράστια Πνευματική Προσφορά του Κώστα Προκόβα, του Πατριώτη, του Πολίτη, με όλα τα Π Κεφαλαία και αναφωνώ τρις: Άξιος, Άξιος, Άξιος.
Παρουσίαση της επανέκδοσης του Λεξικού της Κουτσοβλαχικής του Λιβαδίου Ολύμπου του συγγραφέα Κώστα Προκόβα
(λέξεις, ιστορία, παράδοση και λαϊκός πολιτισμός – παράγωγα, συνώνυμα, ετυμολογία) (Έκδοση του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης «Ο Γεωργάκης Ολύμπιος)
Γιώργος Ι. Συνεφάκης
Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος, αφυπηρετήσας από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ.,
τέως Πρόεδρος του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης «Ο Γεωργάκης Ολύμπιος»
Λιβάδι Ελασσόνας, 14 Αυγούστου 2022
884 σελίδες γεμάτες μνήμες, αγάπη, μεράκι και νοσταλγία
Η φωτογραφία του άρθρου είναι απο το οπισθόφυλλο του λεξικού:
Η διγλωσσία δεν στάθηκε εμπόδιο, ήταν κίνητρο. Η κουτσοβλαχική είναι μια προφορική νεολατινική γλώσσα που έχει την ιστορία της, την παράδοση και την αλήθεια της. Δεν είναι πλούσια, εξυπηρέτησε όμως ανάγκες επικοινωνίας των απλών ανθρώπων, εξέφρασε έναν
ολάκερο κόσμο. Σήμερα φθίνει συνέχεια. Όπως και κάθε γλώσσα είναι ένας θησαυρός, ένα πολιτιστικό αγαθό πολύτιμο.
Το λέξικό είναι μια προσπάθεια καταγραφής και διάσωσης ενός μέρους τουλάχιστον της κουτσοβλαχικής γλώσσας του Λιβαδίου.
Ένα λεξικό κρύβει πολλές ιστορίες, όσες και οι λέξεις. Οι λέξεις που χάνονται ζητούν σωτηρία.
