Στα πλαίσια της εκπόνησης της πτυχιακής μου εργασίας ασχολήθηκα με την καταγραφή ενός σπάνιου ηχητικού αρχείου που αφορά τα φωνητικά τραγούδια και τους χορούς ενός βλαχόφωνου χωριού, της Βοβούσας Ιωαννίνων, από όπου κατάγομαι κατά το ήμισυ.
Έναυσμα της προσπάθειας αυτής αποτέλεσαν οι βιωματικές μου εμπειρίες από τις εθιμικές διαδικασίες που πλαισιώνουν την πλούσια παράδοσή της, καθώς και η διαπίστωση ότι πολλά από τα παλιά φωνητικά τραγούδια, που αποδίδονται με έναν ιδιαίτερο βοβουσιώτικο ρυθμό, κινδυνεύουν να σβηστούν από την τραγουδιστική μνήμη των κατοίκων.
Αφετηρία της ενασχόλησής μου με το συγκεκριμένο θέμα υπήρξε ένα πλούσιο ανέκδοτο ηχητικό αρχείο του παππού μου, που ηχογραφήθηκε από τον ίδιο κατά το χρονικό διάστημα 1972 έως 1986, με ένα μαγνητόφωνο Crown. Περιέχονται σε αυτό ζωντανές ηχογραφήσεις τελετουργιών και γλεντιών στο σύνολό τους με τη συμμετοχή παλαιότερων οργανοπαικτών, καθώς και σπάνιες εκτελέσεις ελληνόφωνων και βλαχόφωνων τραγουδιών, όπως αποδόθηκαν από τους τότε υπερήλικες κατοίκους του χωριού κατά τη διάρκεια διαφόρων εθιμικών εκδηλώσεων.
Επειδή έως τώρα δεν έχει γίνει κάποια συστηματική καταγραφή των εν λόγω τραγουδιών που να συνοδεύεται ταυτόχρονα με παλαιότερες σπάνιες ηχογραφημένες εκτελέσεις τους, επιχείρησα να καλύψω κατά ένα μέρος το κενό των λαογραφικών ερευνών που αφορούν τη μουσική παράδοση της Βοβούσας.
Ευχαριστώ θερμά τον παππού μου Αθανάσιο Βραζιτούλη, ηλικίας 81 ετών, για τη διάθεση του προσωπικού του αρχείου. Επίσης τον ευχαριστώ και για τον ατελείωτο χρόνο που αφιέρωσε τόσο αποσαφηνίζοντάς μου τα κείμενα των τραγουδιών γιατί η ιδιαιτερότητα του τρόπου απόδοσής τους δυσχέραινε την ευδιάκριτη ακουστικότητα των λέξεων, όσο και για τις πληροφορίες της παλαιότερης δομής των εθιμικών διαδικασιών και της τοπικής προφορικής ιστορίας. Θα ήθελα να απευθύνω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον επόπτη καθηγητή μου κ. Μάρκο Σκούλιο για την πολύτιμη συμβουλευτική του καθοδήγηση καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της πτυχιακής μου εργασίας. Ευχαριστώ θερμά τον Πολιτιστικό Σύλλογο Βοβούσας για τη διάθεση φωτογραφικού υλικού, καθώς και τους κατοίκους Βάϊο Χατζή, Ζήση Δήμου, Αθανάσιο Σταγκογιάννη, Ελευθερία Δήμου, Αθανάσιο Χατζή, Βασιλική Βραζιτούλη, Ευανθία Μεσσήνη, Ζήση Βασιώτη οι οποίοι βοήθησαν τα μέγιστα στη διασταύρωση ή και συμπλήρωση κειμένων ορισμένων τραγουδιών καθώς και στην προφορική ιστορία της τοπικής κοινότητας. Ευχαριστώ ιδιαίτερα την Πολυξένη Μούσιου για τα κείμενα ορισμένων τραγουδιών που τα κατέγραψε από τη γιαγιά της Αγόρω Χατζή.
Ευχαριστώ πολύ τη Διευθύντρια και το προσωπικό της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης Ιωαννίνων για την αμέριστη βοήθειά τους στην αναζήτηση της σχετικής βιβλιογραφίας ιδιαίτερα των παλαιοτύπων. (απο τον πρόλογο)
Εισαγωγή
Το θέμα της παρούσας εργασίας είναι «Τα τραγούδια και οι χοροί της Βοβούσας. Το Κεφάλαιο 1 αναφέρεται στην ιστορική πορεία της κοινότητας με την παρουσίαση των οικονομικών, κοινωνικών και ιστορικών συνθηκών που συνετέλεσαν στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης μουσικής παράδοσης.
Το Κεφάλαιο 2 περιέχει την καταγραφή στίχων 65 ελληνόφωνων και 11 βλαχόφωνων φωνητικών τραγουδιών της Βοβούσας με την ταυτόχρονη πλαισίωσή της ιστορικότητάς τους, του τρόπου απόδοσής τους και την ένταξη τους στις εθιμικές τελετουργικές και κοινωνικές εκδηλώσεις της κοινότητας.
Στο Κεφάλαιο 3 γίνεται αναφορά στη μουσική και χορευτική παράδοση του χωριού καθώς και στους οργανοπαίκτες των πανηγυριών. Παρουσιάζονται οι μορφές του χορού, οι συμβολισμοί του και ο ρόλος του στη δομή των εθιμικών διαδικασιών, στην οργάνωση, στην ενίσχυση της ταυτότητας και των σχέσεων των μελών της τοπικής κοινωνίας.
Ακολουθεί παράρτημα με φωτογραφικό υλικό, αφού οι φωτογραφίες επιδέχονται πολλαπλές αναγνώσεις και αποτελούν πηγές ιστορίας οι οποίες αποκωδικοποιούν τις κοινωνικές και πολιτισμικές συντεταγμένες ενός παρελθόντα χρόνου.
Η αναφορά των ιδιαιτέρων ιστορικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων που συνετέλεσαν στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης τοπικής παράδοσης στηρίχτηκε στη μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας και εμπλουτίστηκε από την προφορική ιστορία της συλλογικής μνήμης των κατοίκων της κοινότητας.
Η καταγραφή των φωνητικών τραγουδιών και της μουσικοχορευτικής παράδοσης έγινε κυρίως από τα ηχογραφημένα αρχεία του παππού μου ο οποίος είχε πάντα ενεργό ρόλο στα πολιτιστικά δρώμενα του χωριού. Τα τραγούδια που εμπεριέχονται σε αυτά μεταφέρονται από στόμα σε στόμα στις επόμενες γενεές και είναι δύσκολο να τα χρονολογήσει κανείς. Πολλά θεωρούνται ότι τραγουδιούνται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η ιδιαιτερότητα του τραγουδιστικού τρόπου με τον οποίο αποδίδονται τα περισσότερα τραγούδια δυσχέραινε το όλο εγχείρημα. Ορισμένα κείμενα από τις καταγραφές συμπληρώθηκαν ή διασταυρώθηκαν από υπερήλικες κατοίκους του χωριού. Η ταξινόμηση των τραγουδιών έγινε με κριτήριο την περίσταση και τη γλώσσα με την οποία τραγουδιούνται. Τα βλαχόφωνα τραγούδια αποδόθηκαν γραπτά με ελληνικούς χαρακτήρες και με την παράλληλη χρήση διευκρινιστικών σημείων λόγω των φωνητικών ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει η βλάχικη γλώσσα.
Για την παρουσίαση της μουσικοχορευτικής παράδοσης μέσα στο εθιμικό της πλαίσιο, υποστηρικτικό υλικό αποτέλεσαν οι παλαιότερες μουσικές εκτελέσεις των οργανοπαικτών (χρονικής περιόδου1972 έως 1986) καθώς και το εμπειρικό υλικό που προέκυψε από τις αφηγήσεις και τη συλλογική μνήμη των κατοίκων του χωριού. Παράλληλα η βιωματική μου σχέση, λόγω καταγωγής, και η συμμετοχική μου παρατήρηση στις εθιμικές διαδικασίες που εξακολουθούν να υφίστανται στη δυναμική του παρόντος, με βοήθησαν στην καταγραφή της μουσικοχορευτικής παράδοσης όπως αυτή αναπαράγεται και συντηρείται, μέσα από τις τελετουργίες των εθίμων που ακόμη και σήμερα συνεχίζουν να διαδραματίζονται, με αφορμή διάφορες θρησκευτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις στο χωριό.
Κύριο πεδίο συμμετοχικής παρατήρησης και έρευνας αποτέλεσε το πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής και οι εθιμικές εκδηλώσεις που το οργανώνουν, όπως το «κατέβασμα» από το ξωκκλήσι, ο Γενικός Χορός, οι πατινάδες, οι επισκέψεις στα σπίτια των μαχαλάδων, τα γλέντια στα καφενεία και στα σπίτια του χωριού. Επίσης αντικείμενο έρευνας και βιωματικής συμμετοχής αποτέλεσε η γιορτή του Δεκαπενταύγουστου, ο χορός με τα φωνητικά τραγούδια στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας της Παναγίας, τα δρομικά τραγούδια που ακολουθούν στην πορεία των κατοίκων προς το κέντρο του χωριού και τα τραγούδια που ακούγονται αυθόρμητα στα καφενεία από διάφορες παρέες.
Την ανάδειξη και καταγραφή αυτής της πλούσιας τραγουδιστικής και μουσικοχορευτικής παράδοσης της βλαχόφωνης κοινότητας της Βοβούσας έχει ως σκοπό η παρούσα εργασία. Την συνοδεύει DVD Audio που περιέχει επιλογές από το ηχογραφημένο προσωπικό αρχείο του παππού μου, με αυθεντικές σπάνιες αποδόσεις ελληνόφωνων και βλαχόφωνων φωνητικών τραγουδιών καθώς και παλαιότερες μουσικές εκτελέσεις της χορευτικής παράδοσης του χωριού από τους οργανοπαίκτες που επί σειρά ετών συμμετείχαν στις εθιμικές εκδηλώσεις της κοινότητας. Διαβάστε online ή κατεβάστε