Στόχος της παρούσης εργασίας είναι η διερεύνηση ενός μέρους της πλούσιας βιολιστικής παράδοσης της περιοχής των Γρεβενών και ιδιαίτερα των ορεινών οικισμών της βόρειας Πίνδου, μέσα από την περίπτωση του τραγουδιού «Λεβέντης είσαι μάτια μου», ηχογραφημένο από τον Νίκο «Σιούλη» Γκιουλέκα.
Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος η έρευνα κινήθηκε γύρω από τρεις άξονες. Ο πρώτος άξονας ήταν η τοποθέτηση της έρευνας στο χώρο και στο χρόνο καθώς και η μελέτη της βιβλιογραφίας σχετικά με την περιοχή και το Ελληνικό Παραδοσιακό Βιολί.
Ο δεύτερος, ήταν η ανάλυση των δεδομένων που προέκυψαν από την επιτόπια έρευνα και τις ημιδομημένες συνεντεύξεις με ντόπιους μουσικούς, απόγονους παλιών μουσικών οικογενειών της περιοχής.
Ο τρίτος, αφορά την κατάθεση των προσωπικών εμπειριών του συγγραφέα ως ενεργού επαγγελματία μουσικού που ειδικεύεται στο Ελληνικό Παραδοσιακό Βιολί. Η ανάλυση της ηχογράφησης πραγματοποιήθηκε με τη χρήση διττής προσέγγισης. Αφενός, από την οπτική του λαϊκού μουσικού κι αφετέρου μέσω των κλασσικών μεθόδων μουσικολογικής ανάλυσης που αφορούν στην καταγραφή της μουσικής με χρήση δυτικής σημειογραφίας, την ανάλυση του
ρυθμού, τη μοτιβική και τροπική ανάλυση. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν διαφοροποίηση μεταξύ των τραγουδιστικών και βιολιστικών μερών και πιο συγκεκριμένα, το ρυθμικό και τροπικό εμπλουτισμό της φωνητικής μελωδίας από το βιολί. Παρουσιάζονται τέλος, συμπερασματικά σχόλια σχετικά με τους μουσικούς της περιοχής, τη μορφολογία του Συγκαθιστού καθώς και το βιολιστικό στυλ του Νίκου Γκιουλέκα.
Η Ελλάδα είναι μια χώρα με ιδιαίτερα πλούσια βιολιστική παράδοση. Το Ελληνικό Παραδοσιακό Βιολί (από εδώ και στο εξής θα αναφέρεται ως ΕΠΒ) μετράει τουλάχιστον 4 αιώνες ζωής όπως αναφέρεται σε γραπτές πηγές που εντόπισε ο Ανωγιαννάκης (1991, σ. 293) και ενώ συναντάται στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας έχει συνδεθεί στο μυαλό των περισσότερων Ελλήνων με τα νησιά του Αιγαίου και ειδικά των Κυκλάδων μιας και στις νησιώτικες «ζυγιές» που αποτελούνται από βιολί, λαούτο και μερικές φορές σαντούρι, το βιολί έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Τον ίδιο ρόλο κατείχε και σε πολλά μέρη της Ηπειρωτικής Ελλάδας πριν την εμφάνιση του κλαρίνου (Σαρρής, 2014, σ. 298). Όπως αναφέρει η Μαζαράκη (1984, σ. 24) :
Στη Δυτική Μακεδονία, η ανάγκη ψιλής φωνής δημιουργήθηκε πολύ νωρίς. Δημιουργήθηκε σ’εποχή που το ευρωπαϊκό κλαρίνο δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί καλά-καλά σαν όργανο. Γι’αυτό, το πρώτο ευρωπαϊκό όργανο που εμφανίστηκε στην περιοχή ήταν το βιολί, που σε ηλικία είναι πολύ μεγαλύτερο από το κλαρίνο. Στο συγκρότημα από βιολί, φλογέρα και στάμνα ή νταϊρέ, προστέθηκε το κλαρίνο αντικαθιστώντας τη φλογέρα.
Από τη στιγμή που το κλαρίνο έφτασε στην περιοχή το βιολί άρχισε σταδιακά να παίζει δεύτερο ρόλο στην τοπική κομπανία, όχι αδιαμαρτύρητα από τους βιολιτζήδες όπως φαίνεται από το παρακάτω σχόλιο του Λάμπρου Τσιοτίκα, ντόπιου κλαριτζή των Γρεβενών και γόνο της μεγάλης μουσικής οικογένειας των Τσιοτικαίων:
Μέχρι τον πατέρα μου δεν είχαμε κλαρίνα στα Γρεβενά ικανά να σταθούν. Ένας λόγος ήταν δεν ήταν δυναμικοί και δεύτερος λόγος ήταν, είχαν να κάνουν οι βιολτζήδες. Δεν τους έπαιρνε κιόλας να βγουν μπροστά.
Παρόλο που παρέδωσε σταδιακά τα σκήπτρα του πρωταγωνιστή, το βιολί εξακολούθησε να κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στις καρδιές των κατοίκων της οροσειράς της Πίνδου και ειδικότερα στους πληθυσμούς των σημαντικών Βλάχικων κοινοτήτων της βόρειας Πίνδου όπως η Τούργια Κρανιά, το Περιβόλι, η Σμίξη και η Αβδέλλα (Σπύρου, 2009). Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι ακόμη κι αφού επικράτησε το κλαρίνο υπάρχουν περιπτώσεις όπου η δεξιοτεχνία του βιολιστή (π.χ Νίκος “Σιούλης” Γκιουλέκας) το επέβαλε ως πρώτο σολιστικό όργανο σε χωριά όπως η Σμίξη (Μπαρμπάκη, 2016) .
Η περιοχή της Βόρειας Πίνδου ή αλλιώς των Δυτικών Γρεβενών χαρακτηρίζεται μουσικά από ένα παίξιμο ρυθμικά πολύπλοκο και δυναμικό στο βιολί. Το γεγονός αυτό σχετίζεται με την ιδιαιτερότητα των ρυθμών που χρησιμοποιούνται στην περιοχή, καθώς και με τη χρήση ιδιαίτερων ρυθμικών σχημάτων όπως χτυπήματα των κρουστών και τονισμοί της μελωδίας σε contra tempo, καθώς και αλλαγές ρυθμού μέσα στην ίδια μουσική ενότητα οι οποίες κεντρίζουν το ενδιαφέρων του ακροατή. Αυτή η ιδιόμορφη τεχνική παιξίματος η οποία είναι καθαρά διακριτή σε σχέση με άλλα στυλ παιξίματος στο ΕΠΒ, σε συνδυασμό με τις εξαιρετικές μελωδίες της περιοχής, γνώριμες στα αυτιά μας από μικρή ηλικία και στη συνέχεια μέρος της ζωής μας ως επαγγελματία λαϊκού μουσικού, ήταν τα στοιχεία που μας ώθησαν στην εκπόνηση αυτής της έρευνας. Μιας μελέτης γύρω από μια περιοχή, σχεδόν ολότελα, άγνωστη στο κοινό που ασχολείται με την παραδοσιακή μουσική και το χορό στην Αθήνα. Στόχος της παρούσης εργασίας είναι η περιγραφή και διερεύνηση των χαρακτηριστικών της τεχνικής αυτής μέσω της ανάλυσης του κομματιού «Λεβέντης είσαι μάτια μου» που θεωρείται από τους ντόπιους πληροφορητές μας ως απόλυτα χαρακτηριστικό για το συγκεκριμένο ύφος παιξίματος και αναπόσπαστο κομμάτι του τοπικού ρεπερτορίου.
Ο ΣΥΓΚΑΘΙΣΤΟΣ “ΛΕΒΕΝΤΗΣ ΕΙΣΑΙ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ” ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΩΤΣΙΚΑΣ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Αθήνα 2020
Διαβάστε online την εργασία παρακάτω ή κατεβάστε τη
Περιεχόμενα
Ευχαριστίες
Περίληψη
Abstract
Ευρετήριο εικόνων
1. Εισαγωγή
2. Τοποθέτηση της έρευνας στο χώρο και το χρόνο
2.1. Τα βλαχοχώρια των δυτικών Γρεβενών
2.2. Η μουσική και οι μουσικοί των δυτικών Γρεβενών
2.3. Ο Νίκος «Σιούλης» Γκιουλέκας (1925-2010)
2.4. Η κομπανία
3. Μεθοδολογία
3.1. Μεθοδολογική προσέγγιση
3.2. Παρουσίαση ερευνητικών μεθόδων
3.3. Μεθοδολογία μουσικολογικής ανάλυσης
3.4. Η επιλογή του κομματιού
3.5. Ο Συγκαθιστός
3.6. Ο Συγκαθιστός στα βλαχοχώρια των Γρεβενών
3.7. Επιλογή ηχογράφησης
4. Επισκόπηση βιβλιογραφίας
5. Ανάλυση
5.1. Μορφολογική ανάλυση
5.2. Μέτρο και ρυθμική αγωγή (τέμπο)
5.3. Κούρδισμα
5.4. Μοτιβικό υλικό και ανάλυση τροπικής συμπεριφοράς
6. Συμπερασματικά σχόλια
Παράρτημα καταγραφής ηχογράφησης
Οι πληροφορητές μας
Βιβλιογραφία