Η αρχική φάση της έρευνας ξεκίνησε με επισκέψεις σε ανθρώπους οι οποίοι ήταν γνώστες του αντικειμένου και μπορούσαν να μας καθοδηγήσουν στην εκπόνηση της μελέτης που είχαμε αναλάβει.
Αφού ήρθαμε σε επαφή με αυτούς τους ανθρώπους, το επόμενο βήμα ήταν η αναζήτηση και η συλλογή του απαραίτητου υλικού που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε. Ο καθηγητής μας, κ. Νικόλας Βερνίκος, ο καθηγητής Βαλκανολόγος κ. Αχιλλέας Λαζάρου, ο καθηγητής των ΤΕΕΦΑ κ. Γιάννης Δήμας, ήταν μερικοί από εκείνους που μας συνέστησαν την απαραίτητη βιβλιογραφία. Ανατρέξαμε επίσης σε εκδοτικούς οίκους, βιβλιοπωλεία, πολιτιστικούς συλλόγους Βλάχων και εφημερίδες βλάχικων συλλόγων, από όπου αντλήσαμε ενδιαφέρουσες πληροφορίες μέσα από βιβλία και δημοσιεύσεις τα οποία μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Αφού ολοκληρώσαμε τη διαδικασία συγκέντρωσης του πληροφοριακού υλικού (κείμενα), ξεκινήσαμε την επεξεργασία της δομής τους και τη διαμόρφωσή τους σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση που είχαμε επιλέξει να ακολουθήσουμε. Η αναζήτηση συγγραμμάτων σχετικά με την ιστορία, τη διασπορά και την εθιμική λαογραφία των Βλάχων δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς παρατηρήσαμε ένα πλούσιο συγγραφικό έργο από πολλούς ερευνητές. Αντίθετα, πληροφορίες σχετικά με το νομαδισμό και τη βλάχικη μουσική παράδοση υπήρχαν λιγοστές στα βιβλία που αναζητήσαμε. Για τη συμπλήρωση ορισμένων στοιχείων καθώς και για τη διασταύρωση των πληροφοριών μας, πραγματοποιήσαμε διάφορες συνεντεύξεις σε πρόσωπα που μπορούσαν να μας βοηθήσουν. Ιδιαίτερα όσον αφορά το κεφάλαιο της ημινομαδικής ζωής των Βλάχων, όπως και την εθιμική λαογραφία, η συμβολή των συνεντεύξεων υπήρξε πολύτιμη και διαφωτιστική σε αρκετά σημεία.
Στόχος μας ήταν σε κάθε ενότητα να μπορούμε να αναδείξουμε την πραγματικότητα, η οποία αναδυόταν μερικές φορές και μέσα από συγκρούσεις απόψεων. Το επόμενο βήμα μας ύστερα από τη συγκέντρωση των πληροφοριών ήταν η εύρεση του κατάλληλου οπτικοακουστικού υλικού που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, όχι μόνο για τη συμπλήρωση του συγγράμματος, αλλά κυρίως για την κάλυψη του site, που αποτελεί το πιο σημαντικό επιπλέον υποστηρικτικό υλικό της μελέτης μας. Φωτογραφικό υλικό αντλήσαμε κυρίως μέσα από τους τοπικούς βλάχικους πολιτιστικούς συλλόγους και το αρχείο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων. Ιδιαίτερα πολύτιμη υπήρξε και η συμβολή βιβλίων, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, από όπου συλλέξαμε επιπλέον φωτογραφίες. Στις ενότητες της ημινομαδικής ζωής, της μουσικοχορευτικής παράδοσης και της ενδυμασίας είχαμε την ευχέρεια να χρησιμοποιήσουμε και σημαντικό φωτογραφικό υλικό από το προσωπικό μας αρχείο. Για την κάλυψη των αναγκών του site σκεφτήκαμε να χρησιμοποιήσουμε επίσης βλάχικα τραγούδια και videos από Ανταμώματα. Στη συλλογή των videos μας βοήθησε ο κύριος Γιάννης Δήμας με την παραχώρηση οπτικοακουστικού υλικού από το προσωπικό του αρχείο. Ύστερα από την ολοκλήρωση της συλλογής των φωτογραφιών, της μουσικής και του βίντεο, το πλαίσιο της έρευνας ολοκληρώθηκε με την αναζήτηση δημοσιευμάτων και οπτικού υλικού από ιστοσελίδες του διαδικτύου, τα οποία θα μπορούσαν να μας χρησιμεύσουν συμπληρωματικά στην ολοκλήρωση της μελέτης.
Ολοκληρώνοντας κι αυτό το στάδιο, η συγγραφή της εργασίας μας ήταν έτοιμη να ξεκινήσει. Έχοντας καταρχήν πραγματοποιήσει την επεξεργασία και το διαχωρισμό των στοιχείων που θα χρησιμοποιούσαμε σε κάθε κεφάλαιο και κάθε ενότητα χωριστά, η διαδικασία της συρραφής των κειμένων μπήκε σε εφαρμογή. Έπειτα από την ολοκλήρωση του έντυπου της μελέτης μας, κι αφού είχαμε καλύψει κάθε δυνατό κενό που μπορούσαμε, όσον αφορά το υλικό που έπρεπε να χρησιμοποιηθεί στο site, αρχίσαμε τη σχεδίαση και την υλοποίηση του site, οργανώνοντάς το σύμφωνα με το σύγγραμμά μας και τις κατηγοριοποιήσεις που ήδη είχαμε δημιουργήσει και μπορείτε να διαβάσετε στα κεφάλαια που θα ακολουθήσουν.
Στο 1ο κεφάλαιο «Βλάχικη Ιστορία και Πολιτισμός» συγκεντρώσαμε κι αναπτύξαμε μία αλληλουχία από απόψεις και υποθέσεις σχετικά με την ιστορική διαδρομή και την εθνική ταυτότητα των Βλάχων. Μέσα από την πλούσια βιβλιογραφία μας, ιστοσελίδες και δημοσιεύματα του διαδικτύου, καθώς και συνομιλίες μας με πρόσωπα - ενεργά μέλη θεσμών που υποστηρίζουν σήμερα τη διατήρηση της βλάχικης πολιτισμικής παράδοσης, προσπαθήσαμε να προβάλλουμε την πραγματικότητα της εθνικής βλάχικης ταυτότητας, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από τα ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα. Επιπλέον, παραθέτουμε έναν πίνακα προσωπικοτήτων και ευεργετημάτων ως απόδειξη της διεκδικούμενης αυτής ταυτότητας. Οι άνθρωποι αυτοί, που έμειναν αθάνατοι στην ιστορία ως ευεργέτες, αγωνιστές, πνευματικοί και έντονες προσωπικότητες, βλάχοι στην καταγωγή, αναδεικνύουν μέσα από το έργο τους το εθνικό τους φρόνημα. Η στάση αυτών των προσώπων είναι αντιπροσωπευτική του συνόλου του βλάχικου στοιχείου και επιβραβεύει το γεγονός του γενικότερου βλάχικου εθνικού φρονήματος.
Στο 2ο κεφάλαιο «Οι Μητροπόλεις και η Βλάχικη Διασπορά» επιχειρήσαμε να περιγράψουμε την γεωγραφική κατανομή της πολιτισμικής κοινότητας των Βλάχων και την βλάχικη καταγωγή κοινοτήτων και ομάδων που βρίσκονται στον ευρύτερο ελληνικό και όμορο χώρο. Για την καταγραφή των βλάχικων μητροπολιτικών εστιών και της διασποράς τους βασιστήκαμε κυρίως σε βιβλιογραφία, από συγγράμματα διακεκριμένων ερευνητών της βλάχικης καταγωγής, δημοσιεύματα των τοπικών πολιτιστικών συλλόγων και συγγράμματα ανθρώπων βλάχικης καταγωγής, σχετικά με την ιστορία των τόπων τους. Υποστηρίξαμε τις περιγραφές μας συγκεντρώνοντας εικονικό υλικό (παλιές φωτογραφίες βλάχων σε διάφορες περιοχές που περιλαμβάνουν οι περιγραφές μας), καθώς και με χάρτες στους οποίους αποτυπώνουμε τις ομάδες των Βλάχων και τις εγκαταστάσεις τους. Για τη δημιουργία των χαρτών βασιστήκαμε σε βιβλία και αναφορές ανθρώπων με τους οποίους συνομιλήσαμε.
Στο 3ο κεφάλαιο «Η Ημινομαδική ζωή των Βλαχόφωνων Ελλήνων» στόχος μας είναι να τονίσουμε την αξία των ετήσιων μετακινήσεων ενός σημαντικού τμήματος του βλάχικου πληθυσμού, επιτακτικής ανάγκης για την επιβίωση. Αφού αναλύουμε, μέσω της βιβλιογραφίας μας, τις αιτίες που οδήγησαν τη βλάχικη κοινότητα σ’ αυτό τον τρόπο ζωής, στη συνέχεια διενεργούμε μία περιγραφική προσέγγιση μίας αντιπροσωπευτικής πορείας, εντοπίζοντας το διάγραμμα της διαδρομής, τους σταθμούς και το χρονικό ορίζοντά της, με αναφορές σε γεγονότα που συνέβαιναν κατά τη πραγματοποίησή της. Η αναφορά μας στην πορεία στηρίχθηκε κατά κόρον σε μαρτυρίες βλάχων που διατηρούν ζωντανές προσωπικές εμπειρίες από το παρελθόν τους. Πιστεύουμε ότι η συγκεκριμένη έρευνα που πραγματοποιήσαμε διαθέτει μία πρωτοτυπία. Φιλοδοξία μας είναι να κινήσουμε μελλοντικά το ενδιαφέρον για περαιτέρω έρευνα από ανθρωπολογική και εθνογραφική οπτική γωνία. Επιχειρούμε ταυτόχρονα να αναδείξουμε το βαθύτερο ενδιαφέρον που λαμβάνει η πορεία στις προσπάθειες αναβίωσης, διατήρησης και ανάπτυξης τοπικών πολιτισμών της Ελλάδας.
Στο 4ο κεφάλαιο «Η Μουσικοχορευτική Παράδοση των Βλάχων & η Παραδοσιακή Βλάχικη Ενδυμασία» συγκεντρώσαμε οπτικό και πληροφοριακό υλικό σχετικό με τους βλάχικους χορούς και την παραδοσιακή φορεσιά. Μέσα από τις σελίδες μας, καταρχήν τονίζουμε τη σημασία του χορού στην κοινωνική ζωή των Βλάχων, την εκφραστικότητα των χορών, τη ξεχωριστή θέση που λάμβαναν σε κάθε κοινωνική εκδήλωση των Βλάχων. Όσον αφορά την ενδυμασία δίνουμε μεγαλύτερη έμφαση στην εξέλιξή της, την επιρροή της από τις διαφορετικές περιόδους, αλλά και τη μοναδικότητά της. Ο χορός και η ενδυμασία μπορούν να χαρακτηριστούν κάλλιστα στοιχεία της λαογραφίας και εθνογραφίας, ωστόσο τα εξετάζουμε χωριστά γιατί μπορούν μόνα τους να προσδιορίζουν μία ολόκληρη πολιτισμική οντότητα, όπως είναι αυτή των Βλάχων.
Στο 5ο κεφάλαιο «Οι Βλάχοι σήμερα» κλείνουμε τη μελέτη μας με έναν προσδιορισμό της σύγχρονης βλάχικης ταυτότητας, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από τους θεσμούς που την καθιερώνουν. Με την έμπρακτη συμπαράσταση ανθρώπων που απαρτίζουν την Πανελλήνια Ομοσπονδία των βλάχικων Πολιτιστικών Συλλόγων και άλλους τοπικούς βλάχικους συλλόγους και αδελφότητες, καταφέραμε να αναπτύξουμε μέσα στις σελίδες μας τη σύγχρονη βλάχικη πραγματικότητα, όπως αυτή αποτυπώνεται στους ρυθμούς της καθημερινότητάς μας. Δραστηριότητες, όπως τα Ανταμώματα, αποτελούν φορείς διατήρησης της βλάχικης πολιτισμικής κληρονομιάς και των δεσμών μεταξύ των Βλάχων από διαφορετικές περιοχές. Ο απώτερος σκοπός μας εδώ είναι να τονίσουμε την ανάγκη να συνεχιστεί η προσπάθεια από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στη διασφάλιση της βλάχικης πολιτισμικής κληρονομιάς ενάντια στην απειλή της συνεχούς αφομοίωσης που κυριαρχεί στη σύγχρονη καθημερινότητα.
Στο παράρτημα παραθέτουμε μια ενδεικτική συλλογή βλάχικων δημοτικών τραγουδιών, τα οποία συγκεντρώσαμε οι ίδιοι, από συγγραφικές πηγές, αλλά κυρίως μέσα από την προφορική παράδοση μερικών σύγχρονων Βλάχων. Η κατηγοριοποίησή μας έχει ως βάση της την λαογραφικά προσέγγιση. (Οικογενειακή ζωή, κύκλος ζωής, ιστορικά γεγονότα, κοινωνικά φαινόμενα, όπως ο ξενιτεμός και οι μετακινήσεις, κτλ).
Πτυχιακή διατριβή των φοιτητών Δρούκα Ευάγγελου και Μπέζα Σοφοκλή,
4ετεις Φοιτητές του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας & Επικοινωνίας του Πανεπιστήμιο Αιγαίου,
με θέμα Μελέτη σχετικά με την ιστορία, τη ζωή και τον πολιτισμό των Βλάχων
Επιβλέπων Καθηγητής: κ. Νικόλας Βερνίκος
Μυτιλήνη, Σεπτέμβριος 2004
Διαβάστε τη διατριβή ή κατεβάστε τη
Η μελέτη ψηφιοποιήθηκε υπό μορφή ιστοσελίδας και τα αρχεία της είναι διαθέσιμα εδώ (165mb)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Βλάχικη Ιστορία και Πολιτισμός
Ιστορική αναδρομή & πολιτισμική παράδοση
Οι Βλάχοι μέχρι το τέλος της Βυζαντινής περιόδου
Η περίοδος της Τουρκοκρατίας
Από το 1821 έως σήμερα
Η εθνική ταυτότητα των Βλάχων
Βλάχικες προσωπικότητες και ευεργετήματα
1. Επώνυμοι Βλάχοι εθνικοί ευεργέτες – αγωνιστές – διανοούμενοι – άνθρωποι του πνεύματος
α) Βλάχοι αγωνιστές – λόγιοι και διανοούμενοι
β) Βλάχοι ευεργέτες – δωρητές του έθνους
2. Βλάχικα ιδρύματα - ευεργετήματα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Οι Μητροπόλεις και η Βλάχικη Διασπορά
Εισαγωγή
Οι Βλάχοι της Νότιας Πίνδου
Τα βλαχοχώρια του Ασπροποτάμου
Τα βλαχοχώρια του Μαλακασίου
Οι Βλάχοι των Γρεβενών
Τα ημινομαδικά βλαχοχώρια
Τα εδραία βλαχοχώρια
Οι Κουπατσαραίοι
Οι Βλάχοι του Ζαγορίου και της Κόνιτσας
Οι Γραμμουστιάνοι
Οι Βλάχοι της Μοσχόπολης και των γύρω περιοχών
Οι Αρβανιτόβλαχοι
Οι Αρβανιτόβλαχοι στην Ήπειρο και την Αλβανία
Οι Αρβανιτόβλαχοι στη Θεσσαλία
Οι Αρβανιτόβλαχοι στη Ρούμελη
Οι Αρβανιτόβλαχοι στη Μακεδονία
Οι Βλάχοι του Ολύμπου
Οι Βλάχοι της Βορειοδυτικής Μακεδονίας
Οι Βλάχοι της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας
Οι Βεργιάνοι Βλάχοι
Οι Μογλενιώτες Βλάχοι
Οι Βλάχοι των Σερρών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο Η Ημινομαδική ζωή των Βλαχόφωνων Ελλήνων
Ο κτηνοτροφικός νομαδισμός, τρόπος ζωής για τη βλάχικη κοινότητα
Άλλες ημινομαδικές και απόλυτα νομαδικές φυλές του ελλαδικού χώρου
Η πορεία των Βλάχων από τα χειμαδιά στα ορεινά
Η πορεία των Βλάχων από τα χειμαδιά του Τυρνάβου στα ορεινά βλαχοχώρια των Γρεβενών, την Αβδέλλα, τη Σμίξη,
τη Σαμαρίνα και το Περιβόλι
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο Η Μουσικοχορευτική Παράδοση των Βλαχόφωνων
Ελλήνων και η Παραδοσιακή Βλάχικη Ενδυμασία.
Ο βλάχικος χορός
Η σημασία του χορού στη κοινωνική ζωή των Βλάχων
Σύντομη περιγραφή των βλάχικων χορών
Ο Τρανός Χορός (Κόρλου Μάρι)
Ο «Τσιάτσιος της Σαμαρίνας»
Ο «Κίνικ του Περιβολίου»
Η ορχήστρα
Η παραδοσιακή βλάχικη φορεσιά
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο Οι Βλάχοι σήμερα
Εισαγωγή
Πολιτιστικοί & Λαογραφικοί Σύλλογοι & Αδελφότητες Βλάχων
Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων
Τα Βλάχικα Ανταμώματα
Η αφομοίωση και η εγκατάλειψη της βλάχικης γλώσσας
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Τα βλάχικα τραγούδια
Βλάχικα δημοτικά τραγούδια σχετικά με την καθημερινή ζωή
Ερωτικά τραγούδια
Τραγούδια των αρραβώνων και του γάμου
Τραγούδια της ξενιτιάς
Τραγούδια της στράτας
Μοιρολόγια
Βλάχικα τραγούδια σχετικά με ιστορικά γεγονότα
Ιστορικά βλάχικα τραγούδια
Κλεφτικα βλάχικα τραγούδια
Ηρωικά βλάχικα τραγούδια
Συμπεράσματα
Βιβλιογραφία