Πολλές φορές στη ζωή μου, ζώντας μακριά από το Μέτσοβο, αναπολούσα τις ευτυχισμένες περιόδους της ζωής μου σ' αυτό.
Πρέπει όμως να ομολογήσω ότι δεν ξέχασα ποτέ, ούτε και τις τραγικές στιγμές που περάσαμε εξ αιτίας του πολέμου και της εμφύλιας διαμάχης αλλά ούτε και τις ευτυχισμένες μέρες των ειρηνικών περιόδων με την καθημερινή εργασία και ζωή μας. Τήρησα σ' όλη μου τη ζωή τα ήθη και τα έθιμα του Μετσόβου και διέδιδα την αγωγή, την παίδευση και την υπερηφάνεια των Μετσοβιτών. Στα παιδιά μου ιστορούσα όταν ήταν μικρά, μαζί με τους μύθους και τις ιστορίες για το Μέτσοβο.
Με παρότρυνση του υιού μου Χρίστου τα τελευταία χρόνια διηγήθηκα όλα αυτά που περιέχονται στα κείμενα του Βιβλίου με ένα βασικό σκοπό, να συμβάλλουμε στην διατήρηση της παράδοσής μας και να εμπνεόμαστε απ' αυτή στη ζωή μας τόσο εμείς όσο και η επομένη γενιά.
Θεωρώ ότι δεν έκανα λάθος, αλλά ότι έπραξα το καθήκον μου.
ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΤΟΠΗ ΛΑΔΙΑ
Τρίκαλα 3 Νοεμβρίου 1999
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Χρυσούλα Λαδιά το γένος Βασιλείου Τόπη (μητέρα μας) γεννήθηκε στο Μέτσοβο τό 1916 από γονείς μετσοβίτες και έζησε μέχρι το γάμο της το 1949 σ' αυτό. Τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της σχεδόν τα πέρασε στα Τρίκαλα και μετά από τον γάμο της με τον Απόστολο Λαδιά, εστιάτορα, απέκτησε 4 παιδιά, τον Χρίστο, καθηγητή Ανωτάτης Σχολής και πρώην Νομάρχη του Κράτους, τον Αθανάσιο, Αξιωματικό της Ελληνικής Αστυνομίας, την Μαρία, Νηπιαγωγό και τον Ηλία, στέλεχος του Ο.Τ.Ε. Ευτύχησε στην ζωή της να έχει διαρκή την αγάπη των ανθρώπων και τον μεγάλο σεβασμό των παιδιών της και των εγγονών της. Υπήρξε πιστή σύζυγος, βαθύτατα θρησκευόμενη γυναίκα, φίλεργος και φιλόστοργος μητέρα με Ιώβιο υπομονή, θυσιαστική με βλάχικο φιλότιμο, φιλομαθής μέχρι το τέλος της ζωής της. Ήταν φιλόπατρις και είχε συμμετάσχει στις ομάδες βοηθείας των Γυναικών της Πίνδου για τον Ελληνικό Στρατό στον Πόλεμο και τιμήθηκε από το Κράτος για την συμμετοχή της στην Εθνική
Αντίσταση κατά των κατακτητών ναζί. Δίδασκε με τον γλυκύτατο λόγο της την σπουδαιότητα της μόρφωσης και την δύναμη της αγάπης για τους ανθρώπους.
Αναχώρησε από τούτο τον κόσμο στις 27 Νοεμβρίου των 1999.
Χ. Α. ΛΑΔΙΑΣ
Αθήνα, Ιούλιος 2005
ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ
Η συγγραφέας του παρόντος βιβλίου αφηγήθηκε όλα τα αναφερόμενα σ' αυτό γεγονότα ή πληροφορίες για πρόσωπα καθώς και για τα ήθη και έθιμα του Μετσόβου της εποχής του Μεσοπολέμου στον επιμελητή του Βιβλίου και υιό αυτής Χρίστο Λαδιά. Η καταγραφή της ύλης των αφηγήσεων διήρκησε μία τετραετία, μέχρι και 25 ημέρες πριν η συγγραφέας αφήσει τούτον τον γήϊνο κόσμο, την 27.11.1999.
Οι αφηγήσεις της συγγραφέως αποδόθηκαν στο γραπτό λόγο της καθομιλουμένης, από τον επιμεληθέντα την ύλη και καταβλήθηκε κάθε προσπάθεια να διατηρηθεί ο αφηγηματικός χαρακτήρας αυτής. Επίσης όλα τα στοιχεία και οι πληροφορίες για πρόσωπα και για γεγονότα διασταυρώθηκαν ή επαληθεύθηκαν με την βοήθεια των αναφερομένων στην έγγραφη ευχαριστία της οικογένειας της συγγραφέως.
Η επιθυμία της ήταν να δωριθούν τα πνευματικά δικαιώματα στο Δήμο Μετσόβου και η οποία πραγματοποιήθηκε.
Η πρωτότυπος ύλη των κειμένων των αφηγήσεων, των συνεντεύξεων, των ερευνών, των φωτογραφιών, των τεχνικών μέσων βρίσκεται στο Αρχείο της Βιβλιοθήκης ΧΡΙΣΤΟΥ ΑΠ. ΛΑΔΙΑ e.mail:chr.a.ladias[at]mail.gr.
X. Α. ΛΑΔΙΑΣ
Διαβάστε online το βιβλίο ή κατεβάστε το απο την ιστοσελίδα του κ. Λαδιά
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. Η βιογραφία
2. Προλεγόμενα Αχ. Λαζάρου
3. Ευχαριστίες
B. H ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ
1. Η καταγωγή μου
2. Το σπίτι
3. Το δημοτικό μου σχολείο
4. Η μάνα μου η Μαρούσιω και η ζήλια της Βασιλοαρχόντισας
5. Ο θείος μου ο Σπύρος στη Ρουμανία
6. Μια ιστορία με τον παρά την θέλησή του αρραβώνα του πατέρα μου
7. Η εκτέλεση του αδελφού μου Θανασάκη από τους Γερμανούς
Γ. ΘΡΗΣΚΕΙΑ
1. Η ιστορία του νεομάρτυρα της χριστιανικής πίστης Νικολάου του εκ Μετσόβου
2. Το πέρασμα του Αγιοκοσμά του Αιτωλού από το Μέτσοβο
3. Το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου
Δ. ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
1. Οι μεγάλοι ευεργέτες του Μετσόβου
2. Οι μετσοβίτες
3. Η καταστροφή του Μετσόβου από τους Τούρκους
4. Η απελευθέρωση του Μετσόβου το 1912
E. ΑΠΟ ΤΙΣ ΗΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ 40 ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ
1. Οι πρώτες ημέρες του πολέμου του 1940
2. Μεταφορά εφοδίων στρατού, στον πόλεμο του '40, από γυναίκες του Μετσόβου
3. Η επιστροφή από το Μέτωπο και ο πόλεμος με τους Γερμανούς.
4. Οι στιγμές από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών
5. 24 Οκτωβρίου 1943 ο Μόδεστος έσωσε το χωριό από βεβαία καταστροφή
6. Η διέλευση των αιχμαλώτων εβραίων από το Μέτσοβο
7. Οι αντάρτες στην περιοχή του Μετσόβου
8. Η ακύρωση των εκτελέσεων στην πλατεία του Μετσόβου, 1943
9. Ο ερχομός του Ζαραλή στο Μέτσοβο
10. Ενα άγριο έγκλημα σε βάρος αθώων ανθρώπων το 1947
11. Συνήθειες των Ιταλών κατακτητών στο Μέτσοβο
12. Ο άδικος χαμός των κοριτσιών του Φούντη
ΣΤ. ΠΡΟΣΩΠΑ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
1. Ο Αρχιμανδρίτης Μόδεστος Πέρτσαλης
2. Ο κύρ Νικολάκης ο Πίχτος
3. Η δασκάλα Μαρία Μπεκιάρη
4. Ο Επαμεινώνδας Ρουστοπάνης
5. Ο Βασίλης Ζαούσης
6. Ο Αθανάσιος Παλαμιώτης
7. Ο Γιάγκος Παπούτσης
8. Ο Βασίλης Ταλαμπάκος
9. Η Βασιλοαρχόντισσα η Δούκω Τζωαννοπούλου
10. Μία οικογένεια τούρκων του Μετσόβου
11. Ο άδικος χαμός δύο κτηνοτρόφων στην Φοντάνα φούρλι
12. Ο πρόεδρος της κοινότητος Κυριάκος Κουτσιαμάνης
13. Ο Δημήτρης ο Μέρανος
14. Τα παλικάρια που πνίγηκαν στην θάλασσα
15. Οι αδελφοί Κουκουμπάνη
16. Ο Δημήτριος Τσιπούρης
17. Ο Βασίλης Ρέκατας
18. Ο Γιώργης ο Χατζηγιώργης
19. Ο δάσκαλος ο Μιχαλάκης ο Πλατάρης
20. Ο θείος μου ο Μπαρμπαγιώργης ο Τόπης
21. Η οργάνωση της νεολαίας του Μεταξά
22. Ο Γιώργος ο Καϊλης
23. Οι αγωγιάτες του Μετσόβου και η συγκοινωνία μας με τα Γιάννενα τα Τρίκαλα και τον υπόλοιπο κόσμο
24. Αλλά πρόσωπα του χωριού
25. Οι Εβραϊκές οικογένειες του Μετσόβου
26. Η ιστορία ενός Δεσπότη στο Μέτσοβο
Ζ. ΤΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΜΑΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
1. Τα πανηγύρια του χωριού μου προπολεμικώς
2. Τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά στο Μέτσοβο τότε
3. Η πρωτομαγιά
4. Η Καθαρή Δευτέρα
5. Η Μεγάλη Εβδομάδα και η Κυριακή του Πάσχα
6. Ο γάμος στο Μέτσοβο
7. Ενα έθιμο για τους νεόνυμφους
H. ΟΙ ΜΕΤΣΟΒΙΤΙΚΕΣ ΠΙΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΦΑΓΗΤΑ ΕΚΕΙΝΟ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ
1. Πίτα πλαστός η πισπιλίτα
2. Πίτα με λάχανα η πίτα κου βιάρτζεα
3. Πίτα κασιάτα
4. Πίτα ρυζόπιτα η πίτα ντί ρίξου
5. Πίτα κρεατόπιτα η πίτα ντί κάρνε
6. Πίτα τυρόπιτα η πίτα ντί κάσιου
7. Πίτα πρασόπιτα η πίτα ντί πράσιου
8. Πίτα με τραχανά
9. Κολοκυθόπιτα η πίτα ντί κουρκουμπέτα
10. Πίτα μιντίτα
11. Πίτα γαλατόπιτα η πίτα ντί λάπτε
12. Τα φαγητά μας κατά την Μεγάλη Εβδομάδα
13. Το Φαγητό των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς
14. Η βασιλόπιτα του Μετσόβου
15. Το Φαγητό των αρραβώνων
16. Το φαγητό των γάμων
17. Το κρασί που πίναμε
18. Το νερό που πίναμε από τις βρύσες μας
Θ. ΤΑ ΤΡΑΓΟΎΔΙΑ ΜΑΣ
1. Δύο κορίτσια ή ντάου λάι φιάτε
2. Κορίτσι μου κορίτσι ή φιάτε λάι φιάτε
3. Δεν σε θέλω βοσκέ ή νου τι βόι λάι πικουράρε
4. Τι στέκεστε και με κοιτάτε ή τσι σιντέτσουμί μου τρίτσου
5. Μα τώρα κλάψε μάνα μου ή μα τώρα σπλίντζι μωρ'μούμα νί
6. Και απόψε βράδυ δεν κοιμήθηκα ή σα αστασιάρα νου ν ντουρνιοί
7. Τώνει μ'αρματώνει
8. Πρωτομαγιά ή πρώτα ντζούα ντί του Μαΐου
9. Η Μπουντίκα ή Μπουντίκα
10. Δε με παντρεύει η μάνα μου ή νουβά ντάντα σμί μαρίτα
11. Μια βλαχοπούλα νίβονταν ή αρνίνα σε ασπίλα
12. Του Κίτσιου η μάνα ή Μούμα αλ Κίτσιου
13. Που είσαι μάνα μου γλυκιά ή τίνι ου ντόρου ντι τάτα μέα
14. Οι βρύσες του Μετσόβου ή Φοντένε ντι Αμίντσιου
15. Το τραγούδι των μετσοβιτών μαστορων
16. Ο γιατρός
17. Η Διαμάντω
18. Μη με κοιτάς που γέρασα
19. Να ήταν τα νιάτα δύο φορές
20. Ο βλάχος ο Τσίντζιρας
21. Ο Ρόβας
22. Ο χαλασμός του Μετσόβου
23. Ενας πασιάς διαβαίνει
24. Με γέλασε ν'η χαραυγή
25. Σε τούτη ν' τάβλα που 'μαστε
26. Το κορίτσι από τα πέντε μάρμαρα
27. Ο Ζήδρος
28. Τα τραγούδια που παρέμειναν
29. Βασσιλαρχόντισα
30. Νάπαρτε ντι Μάρε α Λάηε
31. Καλώς μας ήρθε η Άνοιξη
32. Λα πάτρσυ τσίνστε μάρμαρε
33. Θάλασσα πλατειά
34. Μα ντι κου νιήκα ν'τι στεπτάμον
35. Πέρδικα πέρδικα
36. Σαράντα πέντε λεμονιές
37. Άειντιβα φιάτε άειντιβα
38. Φλάντζα βιάρντε ντι Σικάρα
39. Φλοάρα γκαλμπινοάρα
40. Καπετάν Βασιλική
Ι. ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΜΑΣ
Οι χοροί που χορεύαμε στο Μέτσοβο
Κ. ΤΑ ΤΑΛΑΜΠΑΚΕΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
1. Οι διαχειριστές των χρημάτων των ευεργετών
2. Ο Τζωαννόπουλος
3. Η Δούκω
4. Ο Κυριάκος
5. Το πάθημα του Πίχτου
6. Ο Γκόγκος ο Σκαμπαρίνας
7. Τα Πατριαρχεία
Λ. ΟΙ ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ ΤΑ ΥΦΑΝΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΥΦΑΣΜΑΤΑ ΜΑΣ
1. Οι γυναικείες δίμτες
2. Η γυναικείες σάρικες
3. Οι αντρική ενδυμασία:
- η δίμτα
- Το τιλιγιανου
- Το τσιαμαντάνου
- Το ταμπάρι
4. Τα ευρωπαϊκά ρούχα
5. Η βελέντζα για στρώσιμο ή αχτερνούτου ντί βελέντζα
6. Τα χιράμια
7. Οι βελέντζες μας
8. Τα μαξιλάρια μας ή καπιτάνι
9. Οι μπερντέδες μας
10. Τα κιλίμια μας
11. Το σκούτινο ύφασμα ή βατάλιου
12. Το Δίμιτο ή Δίμτου
13. Το Κάλτσινο ή Κάλτσινου
14. Το ύφασμα από γίδινο μαλλί ή Καπρίνα
M. ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΜΑΣ
1. Το λάπατο
2. Το λάχανο
3. Το κρεμμύδι
4. Ο μαϊδανός
5. Η ματζουράνα
6. Το μαρούλι
7. Η μολόχα
8. Το τίλιο
9. Το σκόρδο
10. Η τσουκνίδα
11. Το τσάι
12. Το χαμομήλι
13. Η ρίγανη
14. Η αμυγδαλιά
15. Το φραγκοστάφυλο
N. ΦΡΑΣΕΙΣ ΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΥΛΕΣ
1. Φράσεις
2. Αλληγορικές ιστοριούλες
3. Ρήσεις
Ξ. ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ
1. Το μπερατόρε
2. Το κάμπουρε
3. Το κουλτούκι
4. Η οριοθέτηση
5. Η μποιάνου
6. Η Γιενιέτς
7. Το σούρινο
8. Η Πολιτσά και η Πολιτσιουάρε
9. Η βάλια κάλντα