Ένα μικρό βιβλίο για την μεγάλη ιστορία της Αγίας Μαρίνας. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας γεννήθηκε από δύο μάλλον συγκρουόμενα μεταξύ τους αισθήματα αλλά εξαιρετικά επιτακτικά.
Πρόκειται για την αναβίωση μιας προσωπικής αίσθησης ενός «τάματος» και μιας υπόσχεσης προς τον εαυτό μου από τα νεανικά μου χρόνια και από την άλλη πλευρά από την επιθυμία για την εκπλήρωση ενός καθήκοντος, προς την νέα γενιά των νεαρών Τζουρτζιωτών, που αγαπούν αλλά δεν γνωρίζουν αρκετά τον γενέθλιο τόπο της καταγωγής τους.
Κατά συνέπεια το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας έχει τόσο συναισθηματικές όσο και «πρακτικές» αιτίες γέννησης.
Η Αγία Μαρίνα είναι μια ταπεινή εκκλησία που ανεγέρθηκε στην ανατολή του 20ου αιώνα. Η δύναμή της πηγάζει από το ρόλο της ως προστάτιδας Αγίας όχι μόνο του χωριού αλλά και όλων των ξενιτεμένων παιδιών του.
Στις μέρες μας, δυστυχώς, μια κουλτούρα των βουνών κι ένας πολιτισμός ελευθερίας και πρωτοχριστιανικού ήθους που γεννήθηκε στα βουνά μας, απειλείται. Η Αγία Μαρίνα προβάλλει ως κιβωτός μνήμης για την ιστορική πορεία του τόπου μας θυμίζοντας το χρέος μας να μεταλαμπαδεύσουμε αυτόν τον πολιτισμό και αυτό το ήθος στην νέα γενιά που έρχεται.
Η αναφορά μας σε αυτή (οικολογικά – πολιτιστικά – κοινωνικά και εκκλησιαστικά) έρχεται επίσης σαν απότιση φόρου τιμής σε όλους τους κτηνοτρόφους, τους γαλατάδες, τους κυρατζήδες και τους εμπόρους που ξενιτεύτηκαν στα πέρατα της γης και μεγαλούργησαν, όσο και στις γυναίκες τους που κρατήθηκαν όρθιες μπροστά σε όλες τις αντιξοότητες. Ως εκ τούτου η αναφορά μας αυτή στην ζωντανή μέχρι σήμερα ιστορία της Αγίας Μαρίνας δεν έχει καμιά μεγαλύτερη φιλοδοξία παρά να αποτελέσει αφετηρία μιας βαθύτερης γνωριμίας των νεαρών Τζουρτζιωτών με την πατρίδα τους, την ιστορίας της και την προοπτική στο μέλλον.
Το έργο αυτό δεν θα είχε πραγματοποιηθεί αν οι φίλοι μου Στέργιος Λαΐτσος, υποψ. Δρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης και Ευάγγελος Κ. Μουστάκας, αντιπρόεδρος της Φ.Α.Τ.Α. δεν με παρότρυναν να ασχοληθώ με την ιστορία της Αγίας Μαρίνας, η οποία είναι η προστάτιδα της Φ.Α.Τ.Α. και ο ναός της αποτελεί ιδιοκτησία της Αδελφότητας. Με την ιδιότητα του μακροβιότερου προέδρου της Φ.Α.Τ.Α. μετά από την παρότρυνσή τους αποφάσισα να συγκεντρώσω όσο σχετικό υλικό κατάφερα και να το καταγράψω στο παρόν βιβλίο. Πιστεύω ότι έχουν έτσι διασωθεί πληροφορίες που ίσως να χάνονταν με το πέρασμα των χρόνων. Γι’ αυτό θέλω από καρδιάς να μνημονεύσω και να ευχαριστήσω όλους όσους μου συμπαραστάθηκαν σε αυτό το έργο μου αυτής της έκδοσης και κυρίως τους κ.κ. Γιώργο Στέφ. Λεπενιώτη, Καθηγητή Κοινωνιολογίας και Ιστορίας Δικαίου, Ευάγγελο Καραμανέ, Διευθυντή Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Παρασκευά Ποτηρόπουλο, Ερευνητή του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Ηλία Προβόπουλο, δημοσιογράφο-συγγραφέα, Λυδία Τάντου-Μπεμπέ εγγονή της Αικατερίνης Στραγάλη εκ Ματσουκίου Ιωαννίνων.
Επίσης ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω για την υλική προσφορά του τον συμπατριώτη Γιώργο Σωτ. Μουστάκα που επαναπατρίστηκε από το Χιούστον της πολιτείας του Τέξας των Η.Π.Α.
Χωρίς την πολύμορφη ηθική-υλική και επιστημονική υποστήριξή τους αυτό το βιβλίο δεν θα είχε πάρει σάρκα και οστά.
Αθανάσιος Ηλ. Μουστάκας
Το παρόν βιβλίο του κ. Αθανασίου Μουστάκα, αφιερωμένο στον Ιερό Ναό της Αγίας Μαρίνας του χωριού Τζούρτζια (Αγία Παρασκευή) Ασπροποτάμου Τρικάλων αποτελεί μία αποτίμηση της σημασίας της εκκλησίας για την τοπική κοινωνία και της θέσης της λατρείας της Αγίας στην θρησκευτική συνείδηση των κατοίκων της περιοχής. Το ευσύνοπτο πόνημα του κ. Μουστάκα έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά επιστημονικών ερευνητικών έργων που αναφέρονται στην Τζούρτζια, στον ιστορικό σύλλογο της Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Τζούρτζιας της Αθαμανίας (Φ.Α.Τ.Α.) και ευρύτερα στην περιοχή του Ασπροποτάμου την εκπόνηση των οποίων ο κ. Μουστάκας υποστήριξε ενεργά με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο. Τον κ. Μουστάκα γνωρίσαμε όταν, πριν από δεκαπέντε περίπου έτη, επικοινώνησε με την Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, διευθύντρια τότε του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών ζητώντας επιστημονική υποστήριξη για την λαογραφική έρευνα της περιοχής Ασπροποτάμου. Τέσσερεις ερευνητές του Κέντρου που είχαν πραγματοποιήσει ειδικές μακρόχρονες επιτόπιες έρευνες στην περιοχή, (συγκεκριμένα η κυρία Καμηλάκη, ο παλαιός συνάδελφος Παν. Καμηλάκης, ο Παρασκευάς Ποτηρόπουλος και ο γράφων), συμμετείχαν με ανακοινώσεις στο Συμπόσιο Ιστορίας – Λαογραφίας και Βλάχικης Παραδοσιακής Μουσικής και Χορού με θέμα «Ο Ασπροπόταμος στον τόπο και στον χρόνο» που πραγματοποιήθηκε στα Τρία Ποτάμια Ασπροποτάμου τον Μάιο του 2007 και του οποίου ο κ. Μουστάκας είχε την οργανωτική ευθύνη ως πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής και της Φ.Α.Τ.Α. αλλά και μέλος του Δ.Σ. της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων (Π.Ο.Π.Σ.Β.). Τα Πρακτικά του αξιόλογου συνεδρίου εκδόθηκαν το 2009 από την Φ.Α.Τ.Α. με την επιστημονική επιμέλεια του καθηγητού Ευάγγελου Αυδίκου. Κατά τα έτη 2007-2008 το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, σε στενή και αγαστή συνεργασία με το τότε Διοικητικό Συμβούλιο της Φ.Α.Τ.Α. με πρόεδρο τον κ. Μουστάκα, ανέλαβε και ολοκλήρωσε την ψηφιοποίηση του αξιόλογου Αρχείου της και την προβολή του στο διαδίκτυο μέσω της δικτυακής του πύλης kentrolaografias.gr. Το εν λόγω έργο παρουσιάστηκε σε ειδική εκδήλωση στην Ακαδημία Αθηνών και σε επιστημονική ημερίδα στα Τρίκαλα το 2008. Δημοσιεύτηκαν Πρακτικά της ημερίδας σε έναν ογκώδη τόμο από την Φ.Α.Τ.Α. με την επιμέλεια του γράφοντος και του συναδέλφου ερευνητή του Κέντρου Λαογραφίας κ. Παρασκευά Ποτηρόπουλου, το 2010. Κατά τις διήμερες εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στις 27 και 28 Ιουλίου 2013 στο πλαίσιο του εορτασμού των 120 χρόνων ζωής της Αδελφότητας στη Τζούρτζια, στις οποίες συμμετείχε με ανακοίνωση ο ερευνητής κ. Ποτηρόπουλος εκ μέρους του Κέντρου Λαογραφίας, ο κ. Μουστάκας ομίλησε με θέμα «Η ευρεία απήχηση της ΦΑΤΑ». Η ανακοίνωση του δημοσιεύτηκε σε πιο αναλυτική και τεκμηριωμένη μορφή σε ένα ευσύνοπτο πόνημα υπό τον τίτλο «Η ευρεία απήχηση της Φ.Α.Τ.Α, μέλη της αδελφότητας ανεξαρτήτου καταγωγής» το 2017. Το έργο παρουσιάστηκε στο κατάμεστο από κόσμο αίθριο της Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά, τον Οκτώβριο του ίδιου έτους με την συμμετοχή του κ. Ποτηρόπουλου και του γράφοντος και άλλων εκλεκτών ομιλητών. Στο εν λόγω βιβλίο παρουσιάζεται η μεγάλη απήχηση της Φ.Α.Τ.Α. στα βλαχόφωνα χωριά του Ασπροποτάμου ενώ γίνεται ειδικότερη αναφορά στους ιδρυτές και τους πρωτεργάτες της Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας στη βάση αρχειακών κυρίως πηγών. Στο παρόν βιβλίο ο κ. Μουστάκας αναφέρεται, όπως επισημάνθηκε και παραπάνω στην σημασία του ναού της Αγίας Μαρίνας της Τζούρτζιας για την τοπική κοινωνία και την θέσης της λατρείας της Αγίας στην θρησκευτική συνείδηση των κατοίκων της περιοχής. Καταγράφονται οι εργώδεις προσπάθειες των κατοίκων του χωριού και της ευρύτερης περιοχής (αλλά και του ιδίου του συγγραφέα) για την ανακαίνιση, αγιογράφηση, στολισμό του ναού και του περιβάλλοντος χώρου αναδεικνύοντας έτσι την κομβική σημασία του θρησκευτικού αισθήματος και της τέλεσης του πανηγυριού στις 17 Ιουλίου κάθε έτους για τους μετακινούμενους προς την πεδιάδα της Θεσσαλίας κατοίκους της περιοχής αλλά και τους αποδήμους. Ο συγγραφέας αναφέρεται στην πραγματικότητα σε προσωπικά του βιώματα, από τις θέσεις που υπηρέτησε κατά καιρούς, παρότι στηρίζεται κυρίως σε παράθεση τεκμηρίων και στοιχείων. Όπως ανέφερα ήδη, είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ μαζί του, από κοινού με εκλεκτούς συναδέλφους μου, και να γνωρίσω καλύτερα τον αγαπητό Θανάση. Είναι γνωστό ότι η τοπική Ιστορία και η Λαογραφία στηρίχτηκαν πολύ στον τόπο μας στην προσπάθεια των ερασιτεχνών τοπικών λογίων, εκπαιδευτικών, ιερέων αλλά και απλών ανθρώπων, στους οποίους ανή- κει ο Θανάσης Μουστάκας, οι οποίοι εργάστηκαν με πάθος για να διασώσουν και να παραδώσουν στις επόμενες γενιές στοιχεία για την ιστορία, τη λαογραφία, την παραδοσιακή γενικά ζωή της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Ευτυχώς για τον τόπο υπάρ- χουν και σήμερα – όπως και κατά το παρελθόν – πολλοί που εξακολουθούν να ασχολούνται με τα θέματα αυτά και με τις πράξεις τους προσφέρουν μεγάλες υπηρεσίες στον τόπο. Ο Αθανάσιος Μουστάκας παράλληλα με τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις και την δημιουργία οικογένειας εργάστηκε εθελοντικά και αφιλοκερδώς για την διάσωση των στοιχείων του παραδοσιακού πολιτισμού της Τζούρτζιας με την συμπαράσταση της συζύγου του και των τέκνων του. Άνθρωπος εξαιρετικά κοινωνικός και φίλος του διαλόγου αναδεικνύει και προβάλλει σε κάθε ευκαιρία τα πλούσια στοιχεία και τις εκδηλώσεις της τοπικής πολιτισμικής ταυτότητας του Ασπροποτάμου και ευρύτερα των Βλάχων ως ισχυρού πυλώνα του Ελληνισμού. Εύχομαι να είναι καλοτάξιδο το βιβλίο του.
Ευάγγελος Καραμανές
Διευθυντής Ερευνών, Διευθύνων το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών
Χαιρετίζω με ιδιαίτερη χαρά την έκδοση του βιβλίου του Θανάση Μουστάκα «Ο Ιερός Κτητορικός Ναός της Αγίας Μαρίνας Τζούρτζιας (το ιερό πετράδι της Τζούρτζιας στον χώρο, τον χρόνο και στις ψυχές των ανθρώπων)». Το βιβλίο αποτελεί προϊόν και συνέχεια της ενασχόλησης του συγγραφέα, για πολλά χρόνια, με τα κοινά της κοινότητας της Αγίας Παρα- σκευής (Τζούρτζιας), του Ασπροποτάμου καθώς και με τα θέματα του βλαχόφωνου Ελληνισμού. Η έκδοση του βιβλίου έρχεται να συμβάλει, μαζί με άλλες παλαιότερες, στην μελέτη και προβολή της ιστορίας και του πολιτισμού μιας Βλαχικής κοινότητας του Ασπροποτάμου με πλούσιο ιστορικό παρελθόν κυρίως μέσα από την δράση της Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Τζούρτζιας της Αθαμανίας (Φ.Α.Τ.Α.) αλλά και μέσα από την καθημερινή ζωή των κατοίκων, είτε ήταν μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι, είτε εξασκούσαν αστικά επαγγέλματα στις πόλεις της Θεσσαλίας, την Αθήνα, τον Πειραιά κ.α. Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων (Π.Ο.Π.Σ.Β.) συμμετέχει και στηρίζει διαχρονικά το πολιτιστικό έργο της Φ.Α.Τ.Α. Εργαζόμαστε για την πραγμάτωση των καταστατικών στόχων της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων έχοντας ως κεντρικό άξονα των δράσεών μας την ανάδειξη και προαγωγή της Βλαχικής πολιτιστικής κληρονομιάς ως αναπόσπαστου και συστατικού στοιχεί- ου της Ρωμιοσύνης και του νέου Ελληνισμού στην Ελλάδα και στη Διασπορά. Εύχομαι ολόψυχα επιτυχία στο βιβλίο και γενικότερα στο έργο του Θανάση Μουστάκα.
Μιχάλης Μαγειρίας
Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων (Π.Ο.Π.Σ.Β.)
και Πρόεδρος της Παγκόσμιας Βλαχικής Αμφικτυονίας
Ιερός Ναός Αγίας Μαρίνας Τζούρτζιας Ασπροποτάμου
Αθανάσιος Μουστάκας
Διαβάστε online ή κατεβάστε το βιβλίο μέσα από τη σελίδα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΚΑΡΑΜΑΝΕ
ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΜΙΧΑΛΗ ΜΑΓΕΙΡΙΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Η Αγία Μαρίνα στον χώρο (Το τοπίο, ο τόπος και το οικοσύστημα ως περιβαλλοντικός πρόναος της Αγίας Μαρίνας)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’
Η Αγία Μαρίνα στο χρόνο (Οι προσκυνητές, οι γιορτές και τα λατρευτικά δρώμενα στη διαδρομή του χρόνου)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’
Η Αγία Μαρίνα στην ψυχή των ανθρώπων (Η Αγία Μαρίνα ως σύμβολο μνήμης, νοσταλγίας και αναφοράς για τους απόδημους Τζουρτζιώτες)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
