Στον τρίτο τόμο της ενότητας “Μελέτες για τους Βλάχους” επιχειρείται μια αναλυτικότερη καταγραφή της ιστορικής εξέλιξης των βλάχικων πληθυσμών, των οικισμών και των εγκαταστάσεων στις περιοχές του Ολύμπου και των Μογλενών.
Οι οικισμοί και οι πληθυσμοί αυτών των δυο περιοχών αποτελούν μητροπολιτικές βλάχικες ομάδες που αναπτύχθηκαν όμως σε κάποια απόσταση από τον κύριο όγκο των βλάχικων μητροπόλεων κατά μήκος της Πίνδου.
Υπήρξαν περιοχές συρροής της βλάχικης διασποράς που με τη σειρά τους αποτέλεσαν αφετηρίες νέων εγκαταστάσεων. Ωστόσο, οι δύο αυτές μητροπολιτικές ομάδες, με βεβαιωμένες ρίζες, το αργότερο, στους μεσαιωνικούς χρόνους, παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Ανάμεσά τους συναντούμε όλους τους τύπους των βλάχικων εγκαταστάσεων. Καταγράφονται εγκαταστάσεις εδραίες και νομαδικές, ημινομαδικές και αγροτικές, ημινομαδικές και αστικές, παράλληλα με την εκδήλωση όλων των δυνατών ιδεολογικών προσανατολισμών. Η ταυτόχρονη παρουσία τους στον παρόντα τόμο αποσκοπεί στην έκθεση του πολυσύνθετου βλάχικου μωσαϊκού και της εξέλιξής του.
Η επέκταση μιας ανάλογης αναλυτικής καταγραφής και μελέτης και σε άλλες γεωγραφικές περιφέρειες μπορεί να πρόσφερε περισσότερα στοιχεία για τους διάφορους βλάχικους οικισμούς και τις εγκαταστάσεις, όμως Δε θα άλλαζε κατά πολύ τα συμπεράσματα. Αν μάλιστα η αναλυτικότερη εξέταση των βλάχικων οικισμών και εγκαταστάσεων επεκτεινόταν προς την Ήπειρο και τη Θεσσαλία, τότε θα ενισχύονταν ακόμη περισσότερο η θεμελιώδης άποψη για την ελληνική διάσταση της ταυτότητας των Βλάχων.
Διαβάστε το βιβλίο Οι Ολύμπιοι Βλάχοι και τα Βλαχομογλενά του Αστέριου Κουκούδη σε ψηφιακή μορφή παρακάτω ή μέσα από τη «Μέδουσα», το ψηφιακό αποθετήριο της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Βέροιας.