Η παρούσα εργασία εξετάζει το λαϊκό κλαρίνο στην Θεσσαλία, στην ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων και ειδικότερα στον Ασπροπόταµο, µέσα από την περίπτωση του Σωτήρη Σγούρου.
Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται στοιχεία και πληροφορίες γεωγραφικού και κοινωνικοπολιτισµικού ενδιαφέροντος. Το δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται µε τον Σωτήρη Σγούρο. Εκεί παρουσιάζεται η βιογραφία του, η δισκογραφία του, οι ταινίες και η επιθεώρηση στις οποίες έλαβε µέρος ως µουσικός. Το τρίτο κεφάλαιο αφορά τα µουσικά του δίκτυα, ενώ το τέταρτο κεφάλαιο ασχολείται µε το ρεπερτόριο το οποίο διαχειρίστηκε. Τέλος, το πέµπτο κεφάλαιο εµπεριέχει την γνώµη και τις πληροφορίες των συνεντευξιαζόµενων µουσικών.
Για την περιοχή των Τρικάλων, ο Ασπροπόταµος ως περιοχή είναι συνυφασµένος στην συνείδηση του κόσµου µε την κατοικία των Βλάχων. Η γλώσσα, οι χοροί και τα τραγούδια ταυτίζονται µε την βλάχικη καταγωγή. Οι κάτοικοι του βέβαια, είναι δίγλωσσοι στο σύνολό τους. Εκτός της ελληνικής γλώσσας µιλούν και το βλάχικο γλωσσικό ιδίωµα της περιοχής.
Η περιοχή αυτή αποτελεί ενδιαφέρον, καθώς επικρατεί µία ιδιαίτερη µουσική ταυτότητα και ύφος. Παρατηρώντας τα τραγούδια που εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή του Ασπροποτάµου, εκτός από τα τοπικά, εντοπίζονται και τραγούδια από διάφορες µουσικές παραδόσεις. Εξετάζοντας κάποιες ηχογραφήσεις και µαρτυρίες, διαπιστώνεται πως στο σύµπλεγµα αυτό των διαφορετικών τραγουδιών εντοπίζονται επιρροές από την περιοχή της Ηπείρου και πιο συγκεκριµένα από το Πωγώνι και το Μέτσοβο, τραγούδια της µουσικής παράδοσης των Σαρακατσαναίων, τραγούδια της Θεσσαλίας, και της Ανατολικής Ρούµελης.
Παρόλα αυτά στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρξε φωνητική παράδοση στον Ασπροπόταµο µε λιγοστά τραγούδια βλάχικα, χωρίς συγκεκριµένη µελωδία. Τα γλέντια στην πλειοψηφία ήταν φωνητικά, µέχρι την είσοδο των οργάνων σε αυτού του τύπου γλεντιού στις αρχές του 20ου αιώνα. Όπως θα δούµε και στη συνέχεια το ρεπερτόριο ήταν µικρό µέχρι και την εµφάνιση των πρώτων τοπικών µουσικών. Μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη του ρεπερτορίου και των δικτύων του Ασπροποτάµου, θα διαπιστώσουµε στη συνέχεια της εργασίας ότι έπαιξε το Γαρδίκι όταν αρχίζει πλέον και εδραιώνει τη θέση του στην περιοχή µε τους µουσικούς του.
Ωστόσο, εξετάζοντας την περιοχή καλύτερα θα εντοπίσουµε πως στον Ασπροπόταµο, στην εθνοτική οµάδα των Βλάχων, υπάρχουν πολλές διαφορές στα µουσικά τους δρώµενα, στο ρεπερτόριο και στο ύφος. Διαφορές που εντοπίζονται προφανώς λόγω σχέσεων γειτνίασης και ίσως σχετίζονται και µε τους µουσικούς που εξυπηρετούσαν τον Ασπροπόταµο.
Τα µουσικά κέντρα του Ασπροποτάµου ήταν το Γαρδίκι και η Μηλιά. Πριν όµως από τους Γαρδικιώτες και Μηλιώτες µουσικούς, την περιοχή εξυπηρετούσαν κοµπανίες από το Μαλακάσι και την Καστανιά. Η Καστανιά ήταν το κύριο κέντρο και εξυπηρετούσε για σχεδόν ένα αιώνα πολλές περιοχές, όπως τον Ασπροπόταµο και την περιοχή του Κόζιακα. Το Μαλακάσι τροφοδοτούσε και αυτό την περιοχή κατά καιρούς, ωστόσο ο Στέργιος Δηµητρούλας ήταν ο µοναδικός που ήταν βασικός οργανοπαίκτης στο Γαρδίκι µέχρι και τη δεκαετία του 40’. Εκτός από το Γαρδίκι εξυπηρετούσε και τα δρώµενα των της Τζούρτζιας όπου εκεί δρούσε και ο Μπαζίµας. Άλλες µεγάλες µουσικές οικογένειες που έδρασαν στην περιοχή ήταν οι Βαλαχαίοι, οι Ντοκαίοι και οι Λαβιδαίοι. Αυτοί οι µουσικοί έδρασαν περισσότερο στον βόρειο Ασπροπόταµο όπου εντοπίζεται στο ρεπερτόριο παρόµοιο ύφος µε το Μαλακασιώτικο και Μετσοβίτικο ιδίωµα, αφού αυτά τα χωριά γεωγραφικά είναι πιο κοντά στην Ήπειρο.
Η αλλαγή έρχεται, όπως προαναφέρθηκε, από το Γαρδίκι και συγκεκριµένα από τον ηµιεπαγγελµατία µουσικό Χρήστο Μπανιάκα. Ο Δηµητρούλας τον παίρνει µαζί του σαν δεύτερο κλαρίνο για να τον ξεκουράζει. Ενώ πολύ αργότερα, αρχίζει κάνει το ίδιο και στο δίκτυο της Μηλιάς µε τον Σπύρο Αναστασίου ως δεύτερο κλαριντζή. Η ιδέα αυτή, µέσω του Μπανιάκα προωθείται και στον Γιώργο Βούκια και αυτός µε τη σειρά του στον Σωτήρη Σγούρο, όπως θα αναλύσουµε παρακάτω. Αυτοί οι δύο αλλάζουν τα µουσικά δρώµενα του χωριού τους, ενώ ο Σγούρος καταφέρνει να εξελίξει και να µεγαλώσει το ρεπερτόριο της περιοχής του Ασπροποτάµου. Έτσι αρχίζουν και αλλάζουν τα δίκτυα των περιοχών αυτών.
Στην παρούσα εργασία, επιχειρείται µία µελέτη του κλαρίνου στην περιοχή του Ασπροποτάµου, χρησιµοποιώντας ως µελέτη περίπτωσης των Σωτήρη Σγούρο, που το όνοµα του συνδέθηκε µε την µουσική του Ασπροποτάµου. Ο ίδιος αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα λαϊκού καλλιτέχνη που αναδείχθηκε την εποχή της δισκογραφίας και των τηλεοπτικών εκποµπών.
Ο Σωτήρης Σγούρος επιλέχθηκε ως µελέτη περίπτωσης διότι αναδείχθηκε σε µία περίοδο όπου τα ηνία της µουσικής παράδοσης τα κρατούσαν για πολλά χρόνια οι Γύφτοι. Όπως θα δούµε παρακάτω ο ίδιο κατάφερε να αλλάξει τα στερεότυπα αυτά και να αποβάλει την «ρετσινιά» του επαγγέλµατος και να ταυτίσει το όνοµα του µε την µουσική µιας ολόκληρης περιοχής.
Οι δυσκολίες που συναντήσαµε κατά την έρευνα ήταν πολλές και σηµαντικές. Σηµαντικότερο αποτελεί το γεγονός ότι υπάρχει έλλειψη γραπτών πηγών και ειδικής βιβλιογραφίας. Οπότε θεωρήσαµε σηµαντικό εργαλείο την χρησιµοποίηση συνεντεύξεων από λαϊκούς µουσικούς και συνεργάτες του Σγούρου, οι οποίοι γνωρίζουν τόσο την µουσική ζωή των Τρικάλων όσο και άγνωστες πτυχές της προσωπικότητας του Σγούρου. Να σηµειωθεί σε αυτό το σηµείο πως οι συνεντεύξεις δεν αποτελούν πάντοτε έγκυρη πληροφορία. Όσες πληροφορίες αντλήσαµε, έπρεπε να φιλτραριστούν και να ελεγχθούν πολλές φορές.
Στόχος µου είναι αρχικά, να µελετηθεί η πορεία του Σγούρου και να απαντηθούν ορισµένα ερωτήµατα:
1. Αναλύοντας την βιογραφία του και την δισκογραφία του, τι πληροφορίες µπορούµε να αντλήσουµε;
2. Μελετώντας τα δίκτυα του και το ρεπερτόριο το οποίο διαχειρίστηκε σε ποια συµπεράσµατα µπορούµε να καταλήξουµε;
3. Ποια στοιχεία της προσωπικότητας του Σγούρου τον βοήθησαν να καθιερωθεί και πως αυτά συνδέονται µε τη µουσική του πορεία;
4. Πως µπορεί µία περιοχή να δεχθεί ρεπερτοριακές αλλαγές και να ταυτιστεί στην συνείδηση του κόσµου µε ένα πρόσωπο;
Το κλαρίνο στον Ασπροπόταμο: η περίπτωση του Σωτήρη Σγούρου
Τζερεμές Ηλίας
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Σχολή Μουσικών Σπουδών, Τμήμα Μουσικών Σπουδών
Πτυχιακή εργασία, Άρτα, 2019
Διαβάστε online την εργασία ή κατεβάστε την
Τη φωτογραφία τη βρήκαμε στο αφιέρωμα του Γαρδικι Fans για τον Σωτήρη Σγούρο