Το Λαογραφικό & Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας Θράκης σας προσκαλεί στα εγκαίνια της έκθεσης με θέμα: Ελληνόβλαχοι (Τσιντσάροι) στις σερβικές περιοχές κατά τον 18ο - 19ο αιώνα: Ευεργετώντας τη μητέρα πατρίδα και τη νέα πατρίδα.
Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν σε συνεργασία με το Μουσείο της Πόλεως Βελιγραδίου, την Παρασκευή 21 Νοεμβρίου 2025, ώρα 13.00 στο Βελιγράδι, Κονάκι Πριγκίπισσας Λιούμπιτσα, οδός Kneza Sime Markovica 8.
Οι Ελληνόβλαχοι, γνωστοί ως Τσιντσάροι στις σερβικές περιοχές της τότε Οθωμανικής και Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας και αργότερα στην ίδια την ανεξάρτητη Σερβία, όπου μετοίκισαν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα από την Ήπειρο και κυρίως από τη Δυτική Μακεδονία ως μεταφορείς εμπορευμάτων και αργότερα ως έμποροι, άφησαν ισχυρό αποτύπωμα στην τοπική κοινωνία στον οικονομικό, πολιτικό, επιστημονικό και πνευματικό τομέα. Πολλοί από αυτούς εξελίχθηκαν σε σημαντικούς ευεργέτες, ωφελώντας υλικά και πνευματικά τόσο την ιδιαίτερη πατρίδα τους Ελλάδα όσο και τη νέα τους πατρίδα Σερβία. Μάλιστα, οι Ελληνόβλαχοι, ως οι κυριότεροι φορείς της ελληνορθόδοξης παράδοσης και πολιτισμού στην περιοχή, συνέβαλαν στην ενίσχυση των ιστορικών και πολιτιστικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών, οι οποίοι συνεχίζουν να υπάρχουν και να επεκτείνονται μέχρι σήμερα.
Η έκθεση στο Βελιγράδι «Ελληνόβλαχοι (Τσιντσάροι) στις σερβικές περιοχές κατά τον 18ο-19ο αιώνα. Ευεργετώντας τη μητέρα πατρίδα και τη νέα πατρίδα» με διάρκεια από 21 Νοεμβρίου 2025 έως 21 Δεκεμβρίου 2025 αποτελεί μέρος της ευρύτερης περιοδικής έκθεσης του ΛΕΜΜ-Θ στη Θεσσαλονίκη, με τίτλο «Ελληνόβλαχοι και Εθνοευεργεσία: τεκμήρια από το παρελθόν, διδάγματα για το μέλλον. Η συμβολή του παροικιακού βλαχόφωνου ελληνισμού (Βόρεια Βαλκανική-Αυστροουγγαρία, 18ος-19ος αιώνας) στην ανασυγκρότηση του νεότερου ελληνικού κράτους», Θεσσαλονίκη 7/12/2024-7/12/2025.
Το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας Θράκης στα πλαίσια του πολιτιστικού του ρόλου θεωρεί σημαντική τη σύσφιξη, μέσω του πολιτισμού, των πολιτιστικών και ιστορικών δεσμών με αντίστοιχους μουσειακούς φορείς των Βαλκανίων. Η βαλκανική ενδοχώρα υπήρξε διαχρονικά ένα φιλόξενο οικονομικό, θρησκευτικό, και πολιτιστικό πεδίο του βόρειου ελληνισμού με αλληλεπιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες όπου εγκαταστάθηκαν και μεγαλούργησαν οι Έλληνες απόδημοι, σημαντικός αριθμός βλαχοφώνων του βόρειου ελληνικού χώρου, κυρίως από την Μακεδονία. Μια πρώτη πρωτοβουλία αποτέλεσε το Σύμφωνο Συνεργασίας που υπογράφτηκε το περασμένο καλοκαίρι μεταξύ του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας Θράκης και του Μουσείου της Πόλεως του Βελιγραδίου ενός σημαντικού πολιτιστικού φορέα με μεγάλο δίκτυο μουσείων σε όλη την ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή του Βελιγραδίου. Η εγκατάσταση ελληνοβλάχων κατά τον 18ο-19ο αιώνα από τις ορεινές μητροπόλεις τους στις σερβικές περιοχές, πρόβαλε τον ελληνικό πολιτισμό και ελληνορθόδοξη παράδοση στην περιοχή ως αποκλειστικοί της φορείς. Διακρίθηκαν όχι μόνο στον «κερδώο» αλλά και στον «λόγιο Ερμή», καθώς πρωτοστάτησαν στη μεταφορά εμπορικών προϊόντων αλλά και πνευματικού υλικού, ιδεών, νοοτροπιών, νέων επιτευγμάτων της επιστήμης από την προοδευμένη Ευρώπη. Πρότυπα φιλομάθειας συνέδραμαν τις προσπάθειες της ελληνικής λογιοσύνης για την αναγέννηση του υπό σύσταση νεοελληνικού κράτους, χρηματοδοτώντας εκδόσεις ή εγγραφόμενοι ως συνδρομητές. Με τα έργα τους (υλικά και πνευματικά) συνέβαλαν στην καλλιέργεια των γραμμάτων, την ανάπτυξη της παιδείας και τη μεταφορά (μεταλαμπάδευση) των κατακτήσεων των «πεφωτισμένων ευρωπαϊκών εθνών» στον ελληνικό χώρο.
Στις σερβικές περιοχές οργανωμένοι σε κοινότητες με τους συμπατριώτες τους Γραικούς ως Βλάχοι, Γραικοβλάχοι, Μακεδονοβλάχοι, ιδρύουν ονομαστές ελληνικές κοινότητες, ελληνικά σχολεία και ορθόδοξες εκκλησίες με σημαντικότερες αυτών του Νόβισαντ (Εν Νεοφύτω Φιλογενής Αδελφότητα Γραικών και Γραικοβλάχων) και στο Ζέμουν-Σεμλίνο (Εν Ζέμωνι Ρωμαίων και Μακεδονοβλάχων Αδελφότητα»). Στο Βελιγράδι η παρουσία τους δεν πέρασε απαρατήρητη ούτε απ’ τη σερβική λογοτεχνία και ιστοριογραφία. Όπως αυτή των Στέφαν Σρέματς και Ντούσαν Πόποβιτς που περίτεχνα σκιαγραφούν το εμπορικό τους δαιμόνιο, και όχι μόνο, αναδεικνύοντας το ρόλο τους ως ουσιαστικούς φορείς και πρεσβευτές του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνορθόδοξης παράδοσης στα Οθωμανικά Βαλκάνια. Ευεργετούν τους ιδιαίτερους τόπους καταγωγής στη Μακεδονία (Μοσχόπολη, Βλάστη, Κλεισούρα, Σέρρες) αλλά και τη νέα τους πατρίδα Σερβία.
Ειδικότερα στο Βελιγράδι και το Ζέμουν, έχουν αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στην πολιτιστική και κοινωνική ταυτότητα των περιοχών. Μέσα από αρχιτεκτονικά μνημεία, σχολεία, μαυσωλεία και πολυτελείς κατοικίες, αποτυπώνεται η σημαντική συμβολή τους στη διαμόρφωση της τοπικής ιστορίας. Ο Ιπποκράτης Γεωργίου (Βλάνταν Τζόρτζεβιτς) ξεχωρίζει ως πρωθυπουργός και θεμελιωτής της Ιατρικής Σχολής Βελιγραδίου. Οι οικογένειες Σπίρτα, Ανθούλα, Σιόντα και Λέκκου πρωταγωνίστησαν στην οικονομική, επιστημονική και εκπαιδευτική πρόοδο της χώρας, ιδρύοντας σχολεία, τράπεζες, βιομηχανίες, ακόμη και το πρώτο εργοστάσιο σοκολάτας. Ο Νικόλαος Κίκης συνέβαλε στην ανέγερση σχολείων και νοσοκομείων, ενώ ο Δημήτριος Βιάλλου διασφάλισε τη συνέχεια της ελληνικής παιδείας στο Ζέμουν. Σήμερα, απόγονοι αυτών των προσωπικοτήτων συνεχίζουν να τιμούν τις ρίζες τους, διατηρώντας ζωντανή τη μνήμη μιας ακμάζουσας ελληνοβλαχικής παρουσίας που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της σύγχρονης Σερβίας. Η ώσμωσή τους με την τοπική σερβική κοινωνία τους ανέδειξε ως συστατικό στοιχείο της σερβικής αστικής τάξης, και δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι η διαχρονική ελληνοσερβική φιλία βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στους Ελληνόβλαχους-Τσιντσάρους των σερβικών περιοχών
Η Εθνοευεργεσία αποτελεί θεμέλιο λίθο της νεοελληνικής ταυτότητας και συλλογικής μνήμης. Τόσο στην περιοδική έκθεση του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας–Θράκης στη Θεσσαλονίκη όσο και σε αυτή του Βελιγραδίου, η ευεργεσία παρουσιάζεται όχι απλώς ως πράξη φιλανθρωπίας, αλλά ως πολιτισμικό φαινόμενο με ηθικό και κοινωνικό βάθος. Οι ελληνοβλάχοι της διασποράς στις περιοχές της Βόρειας Βαλκανικής και της Αυστροουγγαρίας, γαλουχημένοι με τις αρχές του Διαφωτισμού, ανέπτυξαν ένα ισχυρό αίσθημα κοινωνικής ευθύνης. Η προσφορά τους σε σχολεία, ναούς, νοσοκομεία και ιδρύματα δεν ήταν απλώς εκδήλωση πλούτου, αλλά συνειδητή πράξη ταύτισης με την κοινότητα και τον πολιτισμό.
Και οι δύο εκθέσεις προσεγγίζουν την ευεργεσία ως άυλη κληρονομιά, όπου η δωρεά δεν αποσκοπεί στη φήμη, αλλά στην πολιτισμική «ανταπόδοση». Αντικείμενα όπως προτομές, επιστολές και αφιερωματικές επιγραφές αποκτούν νέο συμβολικό βάρος, λειτουργώντας ως φορείς συλλογικής ταυτότητας. Η Εθνοευεργεσία, έτσι, αναδεικνύεται σε γέφυρα ανάμεσα στο άτομο και το σύνολο, στο παρελθόν και το παρόν, επιβεβαιώνοντας τον διαχρονικό ρόλο της προσφοράς ως θεμελιώδους πολιτισμικής αξίας.
