Τέσσερις μόλις μήνες μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης στην Πελοπόννησο ακολούθησαν επαναστατικές κινήσεις και στη Δυτική Ελλάδα και ειδικότερα στην ευρύτερη περιοχή των βλαχοχωριών του Ασπροποτάμου.
Τα γεγονότα της άγνωστης αυτής πτυχής της τοπικής μας ιστορίας έχουν ως εξής:
Το επαναστατικό σχέδιο
Το πρώτο «γενικού χαρακτήρα» επαναστατικό σχέδιο, στο οποίο είχαν μυηθεί οι ασπροποταμίτες ηγήτορες λίγο μετά την έναρξη της επανάστασης του 1821, αποτελούσε μέρος του αδρομερούς σχεδίου ανάφλεξης στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ελλάδας. Το σχέδιο, το οποίο δεν είχε αναλυτική στρατιωτική τεκμηρίωση και καταγραφή, συνάγεται από τη μοναδική ισχυρή ιστορική μαρτυρία του αγωνιστή του 1821 Νικόλαου Κασομούλη και καταγράφεται στα «Στρατιωτικά Ενθυμήματά» του. Ο αρχικός σκοπός των πρώτων επαναστατικών κινήσεων στον Ασπροπόταμο ήταν η αποκοπή της επικοινωνίας των στρατευμάτων του Χουρσίτ, ο οποίος αγωνιζόταν να υποτάξει τον εξεγερμένο Αλή Πασά στην Ήπειρο, με τα αντίστοιχα ισχυρά στρατεύματα του Μαχμούτ Δράμαλη, που είχαν εγκατασταθεί στη Λάρισα. Η αποκοπή της επικοινωνίας θα επιτυγχανόταν μέσω της ισχυρής στρατιωτικής παρουσίας σε όλες τις διόδους που οδηγούσαν στην Πίνδο. Επακόλουθο του αποκλεισμού των διόδων θα ήταν η αμφισβήτηση της τουρκικής διοίκησης στη Δυτική Ελλάδα και η ενθάρρυνση ανάλογων επαναστατικών κινήσεων σε όλη την Ήπειρο. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι περισσότεροι από τους αρματολούς της Πίνδου, όπως και οι πρόκριτοι των χωριών του Ασπροποτάμου, στάθηκαν ουδέτεροι ή ενίσχυσαν τα σουλτανικά στρατεύματα στην αρχή της Επανάστασης. Άλλοι, διότι ήταν ισχυρά προσκολλημένοι στην τουρκική ηγεσία και άλλοι διότι γνώριζαν για την παρουσία ισχυρής στρατιωτικής δύναμης που διατηρούσαν οι Τούρκοι στα Τρίκαλα και η οποία με τον υπάρχοντα συσχετισμό δυνάμεων δεν ήταν δυνατό να αποκοπεί σε καμία από τις δύο «εισόδους» της Πίνδου, ούτε δηλαδή στη στενή κοιλάδα που σχηματίζεται δυτικά της Καλαμπάκας με κατεύθυνση την Καστανιά και τον Ασπροπόταμο, αλλά ούτε και στα στενά της Πόρτας. Η κρίση όμως που επέφερε η πολεμική σύρραξη στις περιοχές τους και οι πιέσεις που δέχονταν από ανταγωνιστές ενόπλους ή από τις ήδη επαναστατημένες περιφέρειες συνέβαλε στο να ξεπεράσουν και αυτοί τους αρχικούς δισταγμούς και να προσπαθήσουν να ηγηθούν της Επανάστασης στις περιοχές που ήλεγχαν.
Οι πρώτες επαναστατικές κινήσεις
Λίγες μέρες μετά την επιστροφή του από τα επαναστατημένα χωριά του Βλαχοτζουμέρκου (Συρράκο, Καλαρύτες), στις 5 Ιουλίου του 1821, ο Νικόλαος Στορνάρης (φωτογραφία), ως επίσημος στρατιωτικός ηγέτης της περιοχής του Ασπροποτάμου, κήρυξε την έναρξη του πολέμου κατά της οθωμανικής διοίκησης μέσα στο πλαίσιο του Αγώνα για την Ελληνική Ανεξαρτησία. Συμπαραστάτες του στον ξεσηκωμό των κοινοτήτων του Ασπροποτάμου ήταν οι καπετάνιοι Νάσος Μάνταλος, Γρηγόρης Λιακατάς και ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος. Η πρώτη τους επαναστατική ενέργεια ήταν η εξόντωση 70 Τούρκων στρατιωτών, οι οποίοι βρέθηκαν τυχαία στα χωριά του Ασπροποτάμου. Η πράξη όμως αυτή εξέθεσε όλους τους Ασπροποταμίτες στις επίσημες αρχές των Τρικάλων. Συγκεντρώνοντας στη συνέχεια 3000 περίπου ενόπλους, οι επαναστάτες αποφάσισαν να κινηθούν για την κατάληψη της πόλης των Τρικάλων. Η εξέγερση επεκτάθηκε γρήγορα τις επόμενες εβδομάδες σε όλο τον Ασπροποτάμου. Οι πρώτες στρατιωτικές επιτυχίες καταγράφηκαν με την απόκτηση του στρατιωτικού ελέγχου στις δύο κύριες εισόδους της επαρχίας, στην Πύλη και στην Καστανιά, στόχοι που αρχικά έδειχναν πολύ δύσκολοι. Αμέσως οι Έλληνες ετοιμάστηκαν να επιτεθούν εναντίον της τουρκικής δύναμης των Τρικάλων. Οι προ μηνών συνεννοήσεις μεταξύ των Ελλήνων πολιτικών και στρατιωτικών αρχηγών προέβλεπαν ότι όταν οι Έλληνες του Ασπροποτάμου ήταν έτοιμοι να προσβάλουν τους Τούρκους στα Τρίκαλα, θα δέχονταν και την υποστήριξη των Ελλήνων των Αγράφων. Όμως, η εξέγερση στα Άγραφα είχε κατασταλεί αμέσως από τον Δράμαλη. Έτσι, ο συνεργαζόμενος πλέον με τους Τούρκους οπλαρχηγός των Αγράφων Γάτσος, όχι μόνο δεν συνέδραμε στην υπό τον Στορνάρη επιχείρηση κατά των Τρικάλων αλλά ετοιμάστηκε να του επιτεθεί από τα νώτα του. Ήταν προφανές ότι οι εξελίξεις όπως διαμορφώθηκαν μέσα σε ένα μόνο μήνα, καθιστούσαν το εγχείρημα του επαναστατικού κινήματος στον Ασπροπόταμο στρατιωτικά ανέφικτο.
Όταν δε οι Τούρκοι ανέλαβαν την επιθετική πρωτοβουλία προσβάλλοντας τις δυνάμεις του Λιακατά στον Κλεινοβό, του Χατζηπέτρου στον Πρόδρομο και του Στορνάρη στην Πύλη, η τύχη της επανάστασης είχε κριθεί. Αρχικά οι εισβολείς αναχαιτίστηκαν από τους Έλληνες αλλά στις 29 Ιουλίου, δεχόμενοι τις ενισχύσεις των Αλβανών από το Συρράκο και τους Καλαρρύτες και 2.000 συμπατριωτών τους από τις στρατιωτικές μονάδες των Τρικάλων, έκαμψαν την αντίσταση του Στορνάρη. Ο ηγέτης της Επανάστασης του Ασπροποτάμου πολέμησε γενναία επί μία ημέρα στην Πύλη αλλά αναγκάστηκε να υποχωρήσει στα ορεινά κρησφύγετα της περιοχής του και έπειτα να συνθηκολογήσει έναντι καταβολής φόρου υποτέλειας στην οθωμανική διοίκηση. Στις αρχές του Αυγούστου του 1821 η Επανάσταση στον Ασπροπόταμο είχε σβήσει.
Στον χάρτη του 1822 καταγράφονται τα όρια του σαντζακίου των Τρικάλων και χωροθετούνται οι γνωστότεροι τότε οικισμοί του
Δημήτρης Ι. Κωνσταντινίδης
Οι Ασπροποταμίτες Βλάχοι σελ.159