Η παράδοση αναφέρει πως το 1713 οι πρόκριτοι του Συρράκου έστειλαν μια ομάδα Συρρακιωτών να κατοικήσει στην Πουσβάλα (Βαθύπεδο), ιδρύοντας και σχολείο για τα παιδιά τους, για δυο λόγους : Πρώτον το Συρράκο δεχόταν επιδρομές για πλιάτσικο (κλέψιμο) απ'ταβόρεια και δεύτερον...
Οι πρόκριτοι ήθελαν να μειώσουν και τον πληθυσμό του χωριού. Έτσι, δεκαεπτά τολμηροί μικροκτηνοτρόφοι, που δε χωρούσαν στα μεγάλα τσελιγκάτα, εγκατέλειψαν το Συρράκο με τις οικογένειές τους και εγκαταστάθηκαν οικειθελώς πάνω απ' το βράχο της Κακάβας έχοντας στη διάθεση, τους το βοσκοτόπι του Συρράκου Κελάρι. Αυτοί στηθήκαν εμπόδιο στους πλιατσικολόγους με αποτέλεσμα οι Συρρακιώτες να νιώσουν σημαντική ανακούφιση απ' τους επιδρομείς. Οι κτηνοτρόφοι αυτοί αποτέλεσαν τον πυρήνα της συγκρότησης της Πουσβάλας (Βαθυπέδου) και ήταν ικανοποιημένοι, γιατί είχαν στη διάθεση των ποιμνίων τους αρκετά βοσκοτόπια.
Ιστορίες - γεγονότα
Της Ιωάννας Συγκούνα, Φιλολόγου
Πολλές φορές όλοι μας έχουμε αναρωτηθεί για την προέλευση του ονόματος «Χρούσιας» του παραπόταμου του Αράχθου που περνάει δίπλα από το Συρράκο δίνοντάς του ζωή, παλμό και μαγευτικούς ήχους στην απέραντη ηρεμία και ησυχία που κυριεύει τον κάθε κάτοικο, περιηγητή, επισκέπτη.
Ανατρέχοντας στο διαδίκτυο καθώς και στο πεντάτομο έργο «Ελληνική Μυθολογία» της Εκδοτικής Αθηνών (της οποίας κύριος συγγραφέας και επιμελητής είναι ο Ιωάννης Κακριδής), θεωρώ ότι ανακαλύπτει κανείς την αλήθεια.
Λέγεται ότι τα χρόνια εκείνα και πριν να παραχωρηθούν κάποια προνόμια από τον Σουλτάνο στους Βλαχόφωνους, στην Κρανιά λειτουργούσε κρυφό σχολειό από έναν ιερομόναχο ασκητή στο βακούφικο δάσος βελανιδιάς του Αγίου Αθανασίου. Εκεί τα Βλαχοελληνόπουλα της περιοχής μάθαιναν τα πρώτα λιγοστά τους γράμματα που ήταν ανάγνωση, γραφή και πατριδογνωσία.
Αν και κρυφό το μικρό σχολειό, με κάποια πονηριά το έμαθε ο πανούργος Αλή Πασάς, ο οποίος είχε στο νου του να κάνει τσιφλίκια τα χωράφια και τα δάση στα κεφαλοχώρια της περιοχής, όπως της Κρανιάς, της Μηλιάς, του Μετσόβου,της Κουτσούφλιανης και άλλων περιοχών. Την πρόθεση αυτή ο Αλή Πασάς την είχε ανακοινώσει στα κεφαλοχώρια της περιοχής και μάλιστα είχε αρχίσει η σχετική απογραφή των εκτάσεων που προόριζε για τσιφλίκια. Όταν ο αδίστακτος Αλής έμαθε για το σχολείο της Κρανιάς, θέλησε να στείλει το γιο του Μουχτάρ Αλή, για να μάθει την ελληνική γλώσσα, όπως το απαιτούσε η θέση του.
Το 1854 ξέσπασε ο Κριμαϊκός Πόλεμος και τα γεγονότα του επηρέασαν το νεοσύστατο ακόμη ελληνικό κράτος. Προσπαθώντας να εκμεταλλευτούν τα πολιτικά και στρατιωτικά σύμβαντα οι ιθύνοντες της Αθήνας ξεσήκωσαν τους χριστιανούς κατοίκους της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Νότιας Μακεδονίας ελπίζοντας πως θα μπορούσαν να επεκτείνουν τα σύνορα της μικρής τότε Ελλάδας που έφτανε από τον Παγασητικό μέχρι τον Αμβρακικό κόλπο.
Η επαναστατική κίνηση χαρακτηριζόταν από έλλειψη κατάλληλης οργάνωσης και υποστήριξης από τις Ευρωπαϊκές δυνάμεις. Έτσι οι Τούρκοι μπόρεσαν να εξουδετερώσουν την κίνηση σχεδόν από την γέννηση της. Ένας από τους υποστηρικτές της επανάστασης ήταν και ο Θεόδωρος Ζιάκας, απόγονος της οικογένειας των αρματολών της περιοχής των Γρεβενών και στενός συνεργάτης των βλάχων της περιοχής. Καθώς οι επαναστατικές κινήσεις φαίνεται πως εκδηλώθηκαν μέσα στην άνοιξη του 1854, τα φαλκάρια από τα διάφορα ημινομαδικά βλαχοχώρια κατά μήκος της Βόρειας Πίνδου βρίσκονταν ακόμη στα θεσσαλικά χειμαδιά.