Όσοι δεν ηυτύχησαν να παρευρεθούν την 15ην Αυγούστου (εάν συμπίπτη Κυριακή) ή την πρώτην μετά ταύτην Κυριακήν εις τον Μετζητιέ του Πωγωνίου, εστερήθησαν, τη αληθεία, μοναδικού θεάματος.
Πυροβολισμοί συνεχείς και αδιάκοποι κροτούντες απ' άκρου εις άκρον αντηχούσιν εις τας παρακειμένας χαράδρας μαζύ με τας βροντώδεις και διαπεραστικάς φωνάς των Βλαχοποιμένων ωσεί πρόκειται περί παντελούς καταστροφής του χωρίου τούτου εν μέσω οιμωγών και θρήνων υπό ληστρικής επιθέσεως. Τοιαύτην χροιάν δύναται να δώση εις το φαινόμενον ο μη γνωρίζων το αίτιον του θορύβου και της απειλητικής εκείνης ταραχής. Και εν τούτοις ο Μετζητιές τότε κατ' εξοχήν διασκεδάζει. Είναι η καθιερωθείσα υπο του συνοικισμού εις την ΒΑ. άκραν της Νεμέρτσκας των Βλάχων τούτων ήμερα, καθ' ην τελούνται τα συνοικέσια, διότι η τελετή γάμων και μάλιστα εν τοιαύτη επισημότητι ικανοποιούση την Βλαχικήν καλαισθησίαν, καθ' οιανδήποτε άλλην ώραν του ενιαυτού διά τους πλάνητας τούτους αναγκαζομένους τον χειμώνα να σκηνώσιν οικογενειακώς εις τας παραθαλασσίους πεδιάδας του Δελβίνου μετά των ποιμνίων των δεν ήτο εύκολος. Κατά την ημέραν λοιπόν ταύτην τελούνται δέκα ή είκοσιν ή και πλείονες γάμοι εν μέσω πυροβολισμών και των ασμάτων της νεαράς Βλαχοποιμενίδος, άτινα ομοιάζουσι μάλλον προς θρηνωδίας ή γαμήλια άσματα.
Είναι περίεργα τα ήθη και τα έθιμα της ορεσιβίου ταύτης φυλής.
Τους αρραβώνας τελούσι την εορτήν της Αγίας Παρασκευής. Ολίγας δ' ημέρας προ του γάμου θέτουν επί της στέγης του οίκου ή μάλλον της καλύβης δέσμην εκ διαφόρων χρωματιστών κλωστών (Σημείων διακριτικόν της προσεχούς τελετής των γάμων). Το προικείον της νύμφης συνίσταται από ενδυμασίας, ας μόνη εξυφαίνει. Η τελετή των αρραβώνων η ανεπίσημος, καθ' ην δηλαδή ανταλλάσσονται υπό των ενδιαφερομένων τυπικώς οι δακτύλιοι άνευ της νενομισμένης ιερατικής ευχής, γίνεται ως εξής:
Εν συνοδεία των συγγενών και φίλων του ο γαμβρός μεταβαίνει εις τον οίκον της μελλονύμφου. Θέτουν τότε τους δακτυλίους εντός μανδηλίου, όπερ έκαστος των παρευρισκομένων θα λάβη διαδοχικώς δια της δεξιάς και αφού κάμη κυκλικόν τι σημείον εις το πρόσωπον θα ευχηθή «Προκοψιάστε, κερδεσιάστε» τουτέστι να προκόψουν και να κερδίσουν και ουδέν πλείον.
Την Κυριακήν ημέραν των γάμων στολίζουν την νύμφην από πρωίας, οπότε άρχονται οι πυροβολισμοί, βοβμβούσι τα τύμπανα και εξελίσσεται όλον εκείνο το πανδαιμόνιον, όπερ απασχολεί τα ώτα και το βλέμμα του θεατού. Απαραίτητον στόλισμα της νύμφης είναι η σκούφια με τα φλωριά, η τραχηλαία και τα τσιαπράκια ένδυμα δε το σύνηθες μαύρο πολύπτυχον τσιπούνι. Του δε γαμβρού η φλωκάτα (επανωφόριον) η φουστανέλλα το σιλάχι (δερμάτινη ζώνη) και το χαρμπί (μικρά εκ χάλυβος ράβδος δι' ης ακονίζουν τα μαχαίρια). Το χαρμπί τίθεται εις το σιλιάχι, ο δε γαμβρός κατά την ημέραν των γάμων των κρεμά εις την λαβήν αυτού χρωματιστόν μανδήλιον.
Η γαμήλιος συνοδεία ταξιθετείται ως εξής! Προηγούνται έφιπποι ο γαμβρός και οι Βλάμηδες (ιδιαίτεροι αυτού φίλοι εις τους οποίους χορηγείται ο τιμητικός ούτος τίτλος) και έπονται οι άλλοι συγγενείς και οι κεκλημένοι πεζοί. Καθ' ην στιγμήν πρόκειται να κινήση η συνοδεία προς παραλαβήν της νύμφης σφάζουν αμνόν, άνωθεν του οποίου θα διέλθη ο γαμβρός έφιππος. Οι παραμένοντες εις τον οίκον του γαμβρού υποχρεούνται μέχρι της επιστροφής της γαμηλίου πομπής να ψήσουν και να φάγουν τελείως τον θυσιασθέντα αμνόν, διότι θεωρείται απαίσιος δια τους νεονύμφους οιωνός να μείνη και το ελάχιστον ίχνος κρέατος. Δια τούτο το κρέας αυτό μόλις το αντικρύση η πυρά αναγκάζονται να το καταβροχθίσουν δια να μη μείνη τι κατά την υποδοχήν της νύμφης. Οι γονείς και λοιποί συγγενείς της νύμφης δωρούνται τω γαμβρώ εισεσχομένω μανδήλια. Η νύμφη δε υποκλινομένη ασπάζεται τας χείρας όλων. Κατά την έξοδον της νύμφης εκ του οίκου της ίστανται κατά σειράν οι αποτελούντες την γαμήλιον συνοδείαν. Παιδίον τότε θα χύση ύδωρ εις το δεξιόν άκρον του επενδύτου των παρευρισκομένων, το οποίον έκαστον κρατεί δια των δύο χειρών, η δε νύμφη κύπτουσα πίνει εξ αυτού. Ακολούθως διευθύνεται η συνοδεία εν άσμασι και πυροβολισμούς εις τον οίκον του γαμβρού όπου επαναλαμβάνεται το ίδιον. Η νύμφη υποχρεούται κατά την είσοδον να ροφήση νερόν από το τσιπούνι των συγγενών του γαμβρού. Είτα δε ουχί η νύμφη κατά το ημέτερον έθιμον, αλλ' εις εκ των αρρένων θα ρίψη προς τα άνω την κουλούραν συγχρόνως δε θα κενώση και δοχείον πλήρες ύδατος. Πάλη τότε φοβερά συνάπτεται μεταξύ των Βλάχων συνωθουμένων βανδαλικώς τις ν' αρπάξη την κουλούραν και ανακηρυχθή νικητής εν τω αγροίκω εκείνω συνωστισμώ προ του οποίου και αυτός ο Σαμψων τη βοηθεία του Ηρακλεους και του Κουταλιανού θα ευρίσκετο αληθώς εν προφανεί αμηχανία. Ακολούθως η νύμφη εισέρχεται πατώσα επί του εστρωμένου πρό της εισόδου μάλλινου υφάσματος και αμέσως τελείται η στέψις, κατά την διάρκειαν της οποίας τινές κρατούσι δια ξύλων επί της στέγης της καλύβης. Καθ' ην δε στιγμήν αλλάσουν τα στέφανα η νούνα σπείρει το ορύζιον, δια να ριζώσι η νύμφη· αι δε γυναίκες τραγωδούν:
«Σπείρε νούνα το κριθάρι
να φυτρώση μαργαριτάρι». κ.τ.λ.
Δύο των συγγενών του γαμβρού κρατούντες ρόπαλα ίστανται παρά την είσοδον. Μετά την στέψιν κατα την έξοδον των παρευρισκομένων θα φιλοδωρήσουν εις ένα έκαστον ανα εν δια του ροπάλου κτύπημα επί της ράχεως μηδ' αυτού του ιερέως εξαιρουμένου· τον δε γαμβρόν επιεικώς ίσως φερόμενοι (!) γρονθοκοπούν. Μετά ταύτα γίνεται χορός εις το προαύλιον, εις τα τρεις πρώτας στροφάς του οποίου η νύμφη λαμβάνει μέρος και τραγωδούν:
Κερδεσιάστε προκοψιάστε
κισμέτε μπούνε
Τουτέστι: Να προκόψουν και να κερδίσουν· καλή τύχη!.
και έπειτα
Να κάμη η νύφη εννέα παιδιά
το εν να γείνη τσιέλεγκας
τ' άλλο να γείνη σκουτέρης (1)
τ' άλλο να φέρη το τυρί
τ' άλλο να φέρη το βούτυρο
τ' άλλο να φέρη το μαλλί
Ένα να γείνη καρβανιάρης
ένα να γείνη φοραδιάρης
ένα να γείνη γκίζαρης
κι ένα να παίζη τη φλογέρα
Παραλείψαμεν ανωτέρω να σημειώσωμεν ότι, οι γονείς της νύμφης δεν παρευρίσκονται εις την τελετήν του γάμου.
Την Δευτέραν στέλλεται εκ μέρους της πενθεράς τω γαμβρώ γλύκημα!!!!!. Την Δευτέραν επίσης η νύμφη κρατούσα ανα χείρας δύο δοχεία κενά εν συνοδεία όλων των κεκλημένων οδηγείται με άσματα εις μακράν πολλάκις απο του οίκου απόστασιν μέχρις ου συναντήση ρύακα ή άλλο απόκεντρον κατωφερές μέρος. Αποσύρεται δε πρός στιγμήν της συνοδείας και αφού προσθέση τι εν κρυπτώ εις τα δοχεία επανέρχεται περιστοιχουμένη υπό των συνοδών της μετά της αυτής παρατάξεως εις τον οίκον ένθα εκ του περιεχομένου των δύο δοχείων τη προσθήκη ύδατος θα πιή αυτή και ο γαμβρός. Τούτο συμβολίζει την αμοιβαίαν αγάπην, ην δέον να τηρήσουν οι νεόνυμφοι. Τί όμως εις τα δοχεία θέτει η νύμφη, ότε απομακρύνεται της συνοδείας; Άγνωστον. Τινές φαντάζονται ότι πτύει(!) εντός των δοχείων. Άλλοι μαντεύουν κάτι σουδαιότερον.... Αλλά το αληθές δεν είναι γνωστόν, του εθίμου τούτου τηρουμένου μυστικού. Τούτο δε συντελεί και εις υπόνοιαν περί γελοίας τινος πράξεως ακατονομάστου.
Αι οικίαι του Μετζητιέ είναι ισόγαιοι με ενα μόνον διαμέρισμα. Καταχρηστικώς λέγονται οικίαι, διότι είναι καλύβαι. Ιδιαίτερος λοιπόν θάλαμος εις διάθεσιν των νεονύμφων δεν υπάρχει. Τινές οι ευπορώτεροι κατασκευάζουν σπανίως παρά την οικίαν μικράν καλύβην εκ ξύλων και η καλύβη αύτη εγκαταλείπεται εις την διάθεσιν των νεονύμφων. Χρησιμεύει δηλαδή ως νυμφικός θάλαμος. Ο νυμφικός αυτός θάλαμος, ο τόσον πενιχρός είναι απαραβίαστος. Εις ουδένα άλλον επιτρέπεται η είσοδος εν αυτώ και οι νεόνυμφοι εισέρχονται εκεί υπό περιέργους συνθήκας. Την πρώτην μετά την τελετήν τω γάμων εσπέραν υποχρεωτικώς οι νεόνυμφοι, εν οις και οι οικείοι, κατακλίνονται κατά σειράν εντός του οίκου. Και η μεν νύμφη τίθεται παρά την θύραν, ο δε γαμβρός εις την άλλην άκραν, χωρίζονται δε εν τω μέσω υπό των άλλων οικογενειακών μελών. Ο γαμβρός δικαιούται να παραλάβη την νύμφην και διευθυνθή εις τον παρακείμενον νυμφικόν θάλαμον, άμα πεισθή ότι οι άλλοι απεκοιμήθησαν. Διότι εν εναντία περιπτώσει ο μή κοιμώμενος με εν βήξιμον δύναται να του ματαιώση την απόπειραν. Βλάχος τις μοι διηγείτο εν όλη του τη αφελεία ότι πατήρ γαμβρού τινός κατά την τελετήν των γάμων κρυολογήσας σοβαρώς ησθένησε. Το νόσημα εξεδηλώθη απο της πρώτης μετά τους γάμους εσπέρας· έβηχεν ο Βλάχος ακαταπαύστως και ο δυστυχής γαμβρός διήλθεν ολόκληρον μήνα χωρίς να κατορθώση να διευθυνθή εις τον νυμφικόν θάλαμον. Ο μήν του μέλιτος δια τον ταλαίπωρον εκείνον ήτο μήν αγρυπνίας και οδύνης. Την έλλειψιν νυμφικού θαλάμου αναπληροί συνήθως το ύπαιθρον ένθα εξακολουθητικώς υπο τον αχανή ορίζοντα και την θωπείαν της νυκτερινής μυροβόλου αύρας ο Βλάχος διέρχεται τας ωραιοτέρας στιγμάς του συζυγικού του βίου. Τι πρακτικώτερον και φυσικώτερον τούτου; Την επιούσαν ο γαμβρός υποχρεωτικώς θα μεταβή εις το ποίμνιον και θα επανέλθη μετά μίαν εβδομάδα, όπως συνεχίση την ποιητικήν ταύτην σκηνογραφίαν.
Λέγεται ότι το έθιμον τούτο έδωκεν ευκαιρίαν εις πολλούς να σκεφθούν επεμβάσεις εις .. αλλότρια δικαιώματα ... Διηγούνται δε και το εξής ανέκδοτον: Εις νεόγαμβρος επιστρέφων νύκτα εκ του ποιμνίου διηυθύνθη αδεξίως εις τον οίκον του, έξωθεν της θύρας του οποίου υπήρχε λέβης πλήρης ύδατος. Ο λέβης εκείνος διέλαθε την προσοχήν του εκ του νυκτερινού σκότους και έπεσεν επ' αυτού, ως εις λουτήρα. Ο κρότος αφύπνισε τους οικείους του και το ζήτημα παρεξηγήθη ... Κλέφταις... φωνάζουν ... Οντέρρα2 ... Μπάμ-Μπούμ δυο τρεις πυροβολισμοί ηκούσθησαν και το χωρίον έγεινεν ανάστατον. Ο γαμβρός υποστάς όλως απροσδοκήτως την ψυχρολουσίαν ταύτην διευθύνεται πρός το όρος και σπεύδουν εις καταδίωξιν αυτού αγρίως φωνάζοντες όλοι οι Βλάχοι του Μετζητιέ. Την πρωΐαν μόλις εγνώσθη ότι ο ήρως της σκηνής ταύτης ήτο ο απρόσεκτος νεόγαμβρος, ο ατυχής Κήτας!..
Η νύμφη μέχρις ου τεκνοποιήση δεν δικαιούται να ομιλή μετά του συζύγου ενώπιον των άλλων. Εκείνου δε εισερχομένου οφείλει να εξέλθη του οίκου πάραυτα.
~~~~~~
Κατά την εκφοράν του νεκρού θεωρούσιν απαίσιον οιωνόν ο ιερεύς να στρέφη την κεφαλήν προς τα όπισθεν διατηρούντες την πρόληψιν ότι ούτως απειλείται όλη η οικογένεια του αποθανόντος.
Ο αποθνήσκων κηδεύεται με τα γαμήλια ενδύματα του3. Αι γυναίκες ωσαύτως. Εις τους αρρένας κατά την ταφήν θέτουν και τον κλίτσον (ξύλον, ου η κορυφή είναι καμπύλη και δι' ου συλλαμβάνουν τα πρόβατα). Ο κλίτσος είναι αχώριστος του ποιμένος σύντροφος καθ' άπαντα τον βίον του.
Η σύζυγος ή η μητήρ του αποθανόντος μετρά κατά μήκος το σώμα αυτού δια μαύρης κλωστής, ην θέτει εντός του φερέτρου. Στρέφουσα δε τον μύστακά του μοιρολογεί και εξυμνεί τα κάλλη του.
Εάν εις ηρραβωνισμένος ως αποθανή, ρίπτουν εντός του φερέτρου τα μανδήλια, άτινα κατά τον επικρατούν έθιμον οι συγγενείς της νύμφης δωρούνται τω γαμβρώ κατά τους γάμους.
~~~~~~
Περί της καταγωγής των Βλάχων της Ηπείρου εν γένει γράφει ιδιαιτέρως εν εκτάσει ο αγαπητός ημών συνεργάτης κ. Θ. Κόντης. Ο Μετζητιές εσχηματίσθη εκ των κατοίκων του χωρίου Μπιτσικοπούλου κειμένου εις το οροπέδιον Βρόνιανης της Νεμέρτσκας, καθά σημειοί ο Bouqueville. Το μέρος, ένθα σώζονται τα ερείπια του χωρίου τούτου λέγεται νην Παληοχώρι. Το Μπιτσικόπουλον ηρίθμει τότε 650 περίπου οικογενείας. Οι δε κάτοικοι αυτού ήσαν ποιμένες. Εν αυτώ υπήρχε και μεγαλοπρεπές θερινόν ανάκτορον του Αλή Πασά. Μετά την τελείαν διάλυσιν του Μπιτσικοπούλου (1840) τινές εγκατεστάθησαν εις Σοροβίλη και Όχθια της Ελλάδος, τινές δε συνωκίσθησαν επί Σουλτάν Μετζήτ εις Μετζητιέν.
Οι κάτοικοι του χωρίου τούτου ομιλούσι προς τη Κουτσοβλαχική και την Αλβανικήν και Ελληνικήν. Δια τούτο καλούνται Αλβανιτόβλαχοι και Μπουρτζόβλαχοι. Ενώ δε ούτοι το θέρος διατηρούσι μόνιμον κατοικίαν, οι Βλάχοι της Κολώνιας (Ερσέκας) απεναντίας είναι τύποι του νομάδος έχοντες κλίσιν ακατάσχετον πρός τον πλάνητα βίον. Βέβαιον ότι τούτοι δεν είναι ομόφυλοι των παρά τον Ίστρον Βλάχων. Ανεξαρτήτως της επικρατούσης κοινής γνώμης και των ιστορικών βεβαιώσεων οι Βλάχοι του Μετζητιέ καίτοι τρίγλωσσοι λέγουν ότι είναι ομόφυλοι πρός τους Σαρακατσιάνους, οίτινες κατάγονται εξ Ελλάδος και ότι οι συγγενείς τούτων υπάρχουσι και σήμερον εν τοις δήμοις Βάλτου και Ξηρομέρου. Παραδέχονται δ' ανεπιφυλάκτως ότι ουδεμίαν συγγένειαν έχουσιν εκ καταγωγής πρός τους Βλάχους της Ρουμανίας. Η δε γλώσσα αυτών ως επί το πλέιστον κράμα Ελληνοαλβανικής ούσα επουσιώδη πρός την γλώσσαν εκείνων σχέσιν έχει. Διά τον λόγον αυτόν σκληρώς απεδίωξαν τον υπό της Ρουμανικής προπαγάνδας σταλέντα προ ετών διδάσκαλον προτιμήσαντες Έλληνα τοιούτον πληρονόμενον τη υποστηρίξει του εν Κων/πόλει Ηπειρωτικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου.
Οι Βλάχοι του Μετζητιέ είναι ποιμένες και κτηνοτρόφοι. Αι γυναίκες τούτων υφαίνουσι στερεά μάλλινα υφάσματα. Κατά το θέρος οι άρρενες σκηνούσι μετά των πημνίων των εις τα παρακείμενα όρη του Πωγωνίου. Η σκληραγωγία και ο ελέυθερος αήρ επροίκισαν τούτους με αντοχήν και ρώμην αξιοθαύμαστον. Είναι όμως σκαιοί, αγροίκοι και οι πλείστοι ρέπουν προς πάσαν εγκληματικήν πράξιν καίτοι διατηρούσι σχέσεις στενάς προς το ημέτερον στοιχείον και δεικνύουσι τάσιν προς απομίμησιν αυτού.
Η συστηματική και επαρκής παίδευσις ηδύνατο, ως εικός, ν' αναδείξη και τούτους χρησίμους κοινωνικούς παράγοντας. Παράδειγμα έχομεν δύο ποιμενόπαιδας του Μετζητιέ, οίτινες σπουδάσαντες εν τω εν Αθήναις Εθνικώ Πανεπιστημίω ο μεν ιατρικήν, ο δε την νομικήν διακρίνονται σήμερον μεταξύ του επιστημονικού κόσμου της Αιγύπτου.
Παρ' όλας όμως τας πεποιθήσεις, ας έχουσιν ότι είναι συγγενείς του Ιθαγενούς Ηπειρωτικού πληθυσμού και ότι ουδόλως σχετίζονται προς τους Βλάχους της Ρουμανίας αποφεύγουσιν αυστηρώς τας επιγαμίας μετά των ημετέρων. Προ τινών ετών νέος ευυπολήπτου και πλουσίας οικογενείας εζήτησε την θυγατέρα Βλάχου εις γάμον, διότι ήτο πράγματι τύπος καλλονής. Εκείνος ού μόνον απέρριψε την πρότασιν αλλά προσέθηκε με προφανή απαρέσκειαν: «Καλλίτερα να το σφάξω παρά να το δίνω στο Γραίκο!»
Εν Βοστίνη
Λεωνίδας Μ. Βασιλειάδης
Εκ του ποιμενικού βίου. Ήθη και έθιμα των Βλάχων του Μετζητιέ
Ηπειρωτικός Αστήρ. Ημερολόγιον Εικονογραφημένον,
Εν Αθήναις 1 (1904), σελ. 277-284
1. Σκουτέρης λέγεται ο ηγέτης της στάνης (ποίμνης) εκ της Βυζαντινής λέξεως Σκουτέριος, αξιωματικός της Αυλής.
2. Λέξις αποτεινομένη προς τους κύνας προκειμένου να τεθούν εις καταδίωξιν τινός.
3. Σημειωτέον ότι τα γαμήλια ενδύματα φυλάττονται μετά προσοχής δια να χρησιμοποιηθώσι κατά την ώραν ταύτην.