Α) Ἡ ζωή, καὶ τὸ μαρτύριο τοῦ Νεομάρτυρος Νικολάου.
Ὁ Νεομάρτυς Νικόλαος Μπασδάνης ἢ Βλαχονικόλας[1] ἢ Ἑξηντατρίχης[2], ὅπως ἀλλιῶς ὀνομάζεται, γεννήθηκε στὸ Μέτσοβο[3] τῆς Ἠπείρου ἀπὸ φτωχούς, ἀλλὰ πολὺ πιστοὺς γονεῖς.
Ἔζησε σὲ μιὰ περίοδο δύσκολη καὶ ταραγμένη, ἀφοῦ μετὰ τὴν ἀποτυχία τῶν ἐπαναστατικῶν κινημάτων τοῦ Μητροπολίτου Τρίκκης Διονυσίου τοῦ Φιλοσόφου, οἱ διώξεις καὶ οἱ πιέσεις τῶν Μουσουλμάνων κατὰ τῶν χριστιανῶν, εἶχαν φτάσει στὸ ἀποκορύφωμά τους[4].
Σὲ νεαρὴ ἡλικία πῆγε στὰ Τρίκαλα τῆς Θεσσαλίας, ὅπου ἐργαζόταν σὲ τοῦρκικο ἀρτοποιεῖο[5]. Ὕστερα ἀπὸ λίγο χρονικὸ διάστημα, οἱ Τοῦρκοι, χρησιμοποιώντας τρομοκρατικὲς μεθόδους, τὸν ἀνάγκασαν νὰ ἐξισλαμιστεῖ[6]. Ὅταν ὅμως ὁ Νικόλαος συνειδητοποίησε τὸ μεγάλο χριστιανικὸ καὶ ἐθνικό του ὀλίσθημα, ἐπέστρεψε στὸ Μέτσοβο, ὅπου ζοῦσε χριστιανικά[7].
Ἡ φτώχεια ὅμως, καὶ οἱ δύσκολες συνθῆκες διαβιώσεως, ποὺ ἐπικρατοῦν αὐτὴ τὴν περίοδο στὸ Μέτσοβο, ἀναγκάζουν τὸν Νικόλαο νὰ ξαναπάει στὰ Τρίκαλα, γιὰ νὰ πουλήσει δαδί[8]. Ἐκεῖ, ἔγινε ἀντιληπτὸς ἀπὸ κάποιον Τοῦρκο κουρέα, ποὺ γειτόνευε μὲ τὸν ἀρτοποιό, στὸν ὁποῖο ἐργαζόταν ὁ Ἅγιος. Ὁ Τοῦρκος κουρέας συλλαμβάνει τὸν Νικόλαο, τὸν σέρνει βίαια στὸν δρόμο, καὶ τὸν βρίζει δημόσια, γιατὶ πρόδωσε τὸ Ἰσλάμ, καὶ ἔγινε πάλι χριστιανός. Ὁ Νικόλαος, ἐπειδὴ φοβήθηκε τὶς συνέπειες, ἔδωσε στὸν Τοῦρκο κουρέα τὸ φόρτωμα τοῦ δαδιοῦ καὶ δεσμεύτηκε μαζί του νὰ τοῦ φέρνει κάθε χρόνο ἀπὸ ἕνα φόρτωμα δαδί[9]. Μετὰ τὴν συμφωνία αὐτή, ὁ Τοῦρκος ἄφησε ἐλεύθερα τὸν Νικόλαο.
Ἐπιστρέφοντας στὸ Μέτσοβο ὁ Νικόλαος, ἔκανε αὐστηρὴ αὐτοκριτική, καὶ συνειδητοποίησε ὅτι οἱ συνεχεῖς αὐτὲς πνευματικὲς πτώσεις, καὶ οἱ ἔνοχοι συμβιβασμοί, δὲν ἀποτελοῦν γνωρίσματα τῶν γνησίων μαθητῶν τοῦ Ἰησοῦ. Τότε, πῆρε τὴν μεγάλη ἀπόφαση νὰ μὴν ξανασυμβιβαστεῖ σὲ θέματα πίστεως, καὶ ἂν χρειαστεῖ, νὰ θυσιάσει καὶ αὐτὴν ἀκόμη τὴν ζωή του στὸν βωμὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ[10]. Αὐτὲς οἱ μεταπτώσεις, ὅσο ἁπλὲς καὶ ἂν φαίνονται, εἶναι ὡστόσο ἀρκετὰ δραματικές, καὶ παρουσιάζουν τὸν ψυχογραφικὸ πίνακα ἑνὸς ἀνθρώπου, ποὺ πορεύεται ἀπὸ τὴν ὁμιχλώδη ἀτμόσφαιρα πρὸς τὸ φῶς. Στὴν περίπτωση τοῦ Νικολάου, παρακολουθοῦμε τὴν διαλεκτικὴ πορεία μιᾶς ψυχῆς, ποὺ ἀνακαλύπτει κλιμακωτὰ τὸν ἑαυτό της. Γι᾿ αὐτὸ καὶ συγκινεῖ ἰδιαίτερα τὶς ἀδύνατες, ἀσθενικὲς ψυχές μας. Εἶναι μιὰ μορφή, ποὺ ζητάει τὸν Εὐριπίδη τῆς Ὀρθοδοξίας[11].
Μὲ αὐτοπεποίθηση ὁ Νικόλαος πηγαίνει στὸν πνευματικό του γιὰ νὰ ἐξομολογηθεῖ τὰ κρίματά του καὶ νὰ φανερώσει σ᾿ αὐτόν τοὺς μελλοντικούς του στόχους. Ὁ ἔμπειρος ὅμως πνευματικός, ἔχοντας ὑπόψη του τὴν συναισθηματικὴ ἀστάθεια τοῦ Νικολάου, τὸν συμβουλεύει νὰ ἀφήσει πρὸς τὸ παρὸν τοὺς ὑψηλοὺς αὐτοὺς στόχους, ἐπειδὴ φοβόταν μὴν ὑποπέσει σὲ δεύτερη ἄρνηση τῆς πίστεως[12]. Ὁ Νικόλαος ὅμως μένει σταθερὸς στὴν μεγάλη του ἀπόφαση. Ὁ πνευματικός, βλέποντας τὸ σταθερὸ καὶ ἀμετακίνητο φρόνημα τοῦ Νικολάου, τὸν εὐλόγησε καὶ τὸν ἄφησε νὰ πορευτεῖ στὸ μαρτύριο[13].
Μὲ τὴν εὐχὴ τοῦ πνευματικοῦ του, ὁ Νικόλαος μεταβαίνει γιὰ ἄλλη μιὰ φορὰ στὰ Τρίκαλα μὲ τὴν ἀπόφαση νὰ δώσει αὐτὴ τὴν φορά, τὴν καλὴν μαρτυρίαν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖ τὸν ἀντιλαμβάνεται ὁ Τοῦρκος κουρέας, ὁ ὁποῖος ἐκνευρισμένος τὸν ῥωτάει γιὰ τὸ δαδί, ποὺ τοῦ εἶχε ὑποσχεθεῖ. Στὴν ἀρνητικὴ ἀπάντηση τοῦ Νικολάου, ὁ κουρέας τὸν καταγγέλλει στοὺς Τούρκους τῆς γειτονιᾶς, οἱ ὁποῖοι μὲ βίαιο τρόπο τὸν φέρνουν στὸ τούρκικο κριτήριο μὲ βασικὴ κατηγορία τὴν ἀλλαξοπιστία. Στὶς ἐρωτήσεις καὶ ἀπειλὲς τῶν Τούρκων δικαστῶν, ὁ Νικόλαος ἀπαντάει: Χριστιανὸς ἐγεννήθην καὶ Χριστιανὸς εἶμαι καὶ Χριστιανὸς θέλω νὰ ἀποθάνω[14]. Μὴ μπορώντας νὰ τὸν μεταπείσουν μὲ τὴν πειθώ, χρησιμοποιοῦν τὴν βία, ἡ ὁποία μεταφράζεται σὲ ἄγριους ξυλοδαρμούς, σκόπιμη στέρηση τῆς τροφῆς καὶ τοῦ νεροῦ, σαδιστικὲς καὶ ἀπάνθρωπες ἐνέργειες[15]. Τέλος, τὸν ῥίχνουν σὲ σκοτεινὴ φυλακή, ὅπου γιὰ πολλὲς μέρες τὸν ταλαιπωροῦν μὲ πείνα, δίψα καὶ διάφορα βασανιστήρια. Ἀλλὰ ὁ Νικόλαος τὰ ὑποφέρει ὅλα μὲ θαυμαστὴ πίστη καὶ ὐπομονή.
Γιὰ δεύτερη φορά, τὸν παρουσιάζουν στὸ ἄνομο κριτήριο, ὅπου καὶ πάλι ὁ Νικόλαος, ἐκήρυξε μεγαλοφώνως τὸν Χριστόν, πὼς εἶναι Θεὸς ἀληθινὸς καὶ Αὐτὸν πιστεύει καὶ δὲν τὸν ἀρνεῖται πώποτε[16].
Οἱ Τοῦρκοι δικαστές, βλέποντας τὴν ἀμετάκλητη γνώμη τοῦ Νικολάου, παίρνουν τὴν ἀπόφαση νὰ τὸν ῥίξουν στὴν φωτιά. Μὲ ἐντολή τους ἀνάβεται μεγάλη πυρκαΐα στὴν κεντρικὴ ἀγορα τῶν Τρικάλων, πάνω στὴν ὁποία μὲ μανία καὶ πάθος ῥίχνουν τὸν Νικόλαο[17]. Ὁ Ἅγιος, μὲ θαυμαστὴ γαλήνη καὶ ἡρεμία ἀντιμετώπισε τὸ μαρτύριο, δοξολογώντας μάλιστα τὸν Χριστό, γιατὶ ἀξιώθηκε νὰ ἀτιμαστεῖ καὶ νὰ θανατωθεῖ γιὰ χάρη Του. Ἔτσι τὴν 17η Μαΐου 1617[18] ὁ Νεομάρτυς Νικόλαος παρέδωσε τὴν ἁγιασμένη του ψυχή, στὸν Ἀρχηγὸ τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου.
Τὸ βράδυ τῆς μαρτυρικῆς αὐτῆς ἡμέρας, κάποιος πιστὸς κεραμοποιός, ἀπὸ εὐλάβεια κινούμενος, ἀφοῦ ἔδωσε ἀρκετὰ χρἠματα στοὺς Τούρκους φύλακες, ποὺ ἀγρυπνοῦσαν στὸν τόπο τοῦ μαρτυρίου, ἀγόρασε τὴν κάρα τοῦ Νεομάρτυρος, ποὺ εἶχε μερικὲς βλάβες στὸ σημεῖο τῶν κροτάφων ἀπὸ τὴν φωτιά. Ἐπειδὴ ὅμως φοβόταν τοὺς Τούρκους, ἔκρυψε τὴν κάρα σὲ τοῖχο τοῦ σπιτιοῦ του, χωρὶς κανένας νὰ γνωρίζει αὐτή του τὴν ἐνέργεια[19].
Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ κεραμοποιοῦ, τὸ σπίτι ἀγοράστηκε ἀπὸ κάποιον ποὺ ὀνομαζόταν Μέλανδρος. Αὐτός, δὲν γνώριζε ἀπολύτως τίποτε γιὰ τον μεγάλο θησαυρὸ ποὺ κρυβόταν στὸν τοῖχο τοῦ σπιτιοῦ του. Τὶς βραδυνὲς ὥρες τῆς 17ης Μαΐου 1618 εἶδε νὰ λάμπει φῶς στὸ σημεῖο ἐκεῖνο τοῦ τοίχου καὶ κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ ὕπνου, δέχτηκε τὴν πληροφορία ὅτι στὸ σημεῖο αὐτό, βρίσκεται κρυμμένη ἡ Κάρα τοῦ Νεομάρτυρος Νικολάου. Τὸ πρωΐ, ἄνοιξε τὸ μέρος ἐκεῖνο τοῦ τοίχου καὶ βρῆκε τὴν Ἁγία Κάρα. Ὅμως, ἐπειδὴ ἔκρινε τὸν ἕαυτό του ἀνάξιο νὰ κρατάει ἕναν τόσο μεγάλο θησαυρό, τὴν δώρησε στὴν Ἱερὰ Μονὴ Βαρλαὰμ τῶν Μετεώρων[20], ὅπου εἶχε ἀδελφὸ μοναχό, γιὰ μνημόσυνο αἰώνιο δικό του καὶ τῶν γονέων του.
Ἐκεῖ φυλάγεται μέχρι σήμερα μὲ ἐξαίρετη εὐλάβεια σὲ ὀκτάπλευρο ἀσημένιο κουτί, ἡ κάρα τοῦ Ἁγίου, καὶ γεμίζει τὸν τόπο μὲ ξεχωριστὴ εὐωδία διαρκείας, ποὺ τὴν αἰσθάνεται ἔντονα ὁ κάθε προσκυνητής. Ἡ ἀργυρὰ θήκη τῆς Ἁγίας Κάρας ἔχει τὴν ἑξῆς ἐπιγραφή: ΚΑΤΕΣΚΕΥΑΣΘΗ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΟΥΤΙΟΝ ΤΗΣ ΣΕΒΑΣΜΙΑΣ ΚΑΡΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΤΟΥ ΕΚ ΜΕΤΣΟΒΟΥ, ΔΙΑ ΕΞΟΔΩΝ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΑΥΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΟΙΠΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΔΕΣΚΑΤΑΣ ΕΙΣ ΨΥΧΙΚΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑΝ, ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣΙΩΤΑΤΟΥ (ΕΝ) ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΕΥΟΝΤΟΣ ΠΑΠΑ-ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΠΑ-ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΤΩΝ ΕΚ ΤΗΣ ΣΕΒΑΣΜΙΑΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΕΝ ΜΕΤΕΩΡΟΙΣ. ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ... ΕΚ ΚΩΜΗΣ ΚΑΛΑΡΡΥ(ΤΩΝ) 1819 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΠΡΩΤΗ[21].
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἁγία Κάρα, σώζονται τεμάχια τῶν χεριῶν τοῦ Ἁγίου στὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἐλεούσης Ἰωαννίνων[22], καὶ στὸν Ναὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου Σκαμνελίου Ἰωαννίνων[23], καθὼς καὶ δόντι τοῦ Ἁγίου στὴν Ἱερὰ Μονὴ Κοιμήσεως Θεοτόκου Μετσόβου[24].
Το μαρτύριο του Αγίου Νικολάου του εκ Μετσόβου
Β) Τὰ θαύματα τοῦ Ἁγίου
Ἡ Κάρα τοῦ Νεομάρτυρος, τόσο παλιότερα ὅσο καὶ σημερα θαυματουργεῖ. Δέκτες τῆς θαυματουργικῆς δυνάμεως, εἶναι ὅλοι οἱ χριστιανοί, ποὺ προσέρχονται μὲ πίστη.
α) Τὰ Τρίκαλα, μὲ μόνη τὴν παρουσία τῆς Ἁγίας Κάρας σώθηκαν κάποτε ἀπὸ βαρὺ θανατικό, ποὺ μάστιζε τὴν περιοχή.
β) Τὸ ἴδιο ἔγινε καὶ στὸ χωριὸ Δεσκάτη Γρεβενῶν.
γ) Τὸ ἱστορικὸ χωριὸ Καλαῤῥύτες Ἰωαννίνων, μὲ μόνη τὴν παρουσία τῆς Κάρας τοῦ Νεομάρτυρος, λυτρώθηκε ἀπὸ βασανιστικὴ λοιμικὴ ἀῤῥώστια[25].
* * *
δ) Κυρίως ὅμως ἠ Κάρα τοῦ Νεομάρτυρος Νικολάου καταδιώκει καὶ ἐξοντώνει τὶς ἀκρίδες. Στὶς ἀγροτικὲς περιοχὲς τῆς Θεσσαλίας, ὅπου οἱ ἀκρίδες καταστρέφουν τοὺς καρπούς, μεταφέρεται ἡ Ἁγία Κάρα, καὶ μὲ ἕναν τρόπο θαυμαστό, οἱ ἀκρίδες καταστρέφονται καὶ οἱ καρποὶ διατηροῦνται ἀβλαβεῖς[26]. Καὶ αὐτοὶ ἀκόμα οἱ Τοῦρκοι, ἔμειναν ἐκστατικοὶ μπροστὰ σὲ αὐτὸ τὸ θαῦμα, ποὺ ἐπαναλαμβάνεται καὶ σήμερα πολλὲς φορές, παρόλο τὸν ὀρθολογισμὸ καὶ τὴν δυσπιστία τῆς ἐποχῆς μας.
* * *
ε) Στὸ χωριὸ Ὀξύνεια Τρικάλων, εἶναι ἀκόμη ζωντανὴ ἠ παράδοση γιὰ θαύματα τοῦ Ἁγίου. Ὁ Δημήτριος Καλούσιος καταγράφει ὠς ἐξῆς τὴν ζωντανὴ αὐτὴ παράδοση τοῦ χωριοῦ: ... Στὸ μέρος αὐτὸ ἀκουγόταν βουή, ἦταν ἕνα στοιχειό· ἔσκουζε ἡ Μπαλάτσα καὶ πέθαιναν νύμφες καὶ μικρὰ παιδιά, δὲν σωζόταν ἡ νεολαία στὸ χωριό. Ἄκουγαν τὸ βουνό, σὰν νὰ μούγγριζε ἕνα βόδι· ὅταν βούϊζε πρὸς τὸ χωριὸ Ὀρθοβούνι, πέθαινε ἀπὸ ἐκεῖ ὁ κόσμος. Βρῆκαν ἐκεῖ την εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ἀλλὰ ἤθελαν νὰ κτίσουν τὸ ἐκκλησάκι λίγο πιὸ κάτω, γιὰ κοντά, νὰ ἐδῶ στὰ Λιβάδια, ὅπου φαίνεται ἀκόμα τὸ σκάψιμο. Ἀλλὰ τὸ καντηλάκι τοῦ Ἁγίου πήγαινε πιὸ πάνω, στὸ βουνό. Πάαιναν οἱ μάστοροι νὰ χτίσουν τὸ πρωΐ, κι εὕρισκαν καὶ τὰ ὑλικὰ φευγάτα κεῖ πάνω. Ἐδῶ ἤθελε ὁ Ἅι-Νικόλας νὰ τοῦ χτίσουν τὸ ἐκκλησάκι. Κι ἀπὸ τότε ποὺ χτίσαμε τὴν ἐκκλησία, σταμάτησε τὸ φονικό, καὶ αὐγατήθηκε τὸ χωριό μας.
στ) ...Πολὺ θαυματουργὸς στὸ χωριό μας ὁ Ἅι-Νικόλας, παρατηρεῖ κάποια ἄλλη, ἡ Ὀξύνεια τὸν τιμᾶ πολύ. Πήγαμε στὰ ξένα, στὴν Γερμανία, σκοτωμένο δὲν φέραμε πίσω. Ὅ,τι ἐπιθυμεῖ ὁ καθένας προσεύχεται καὶ τὸ παίρνει. Σάπιζαν κάποτε στὴν περιοχή μας τὰ κρέατα τῶν ζώων· τὸ χωριό μας ἔκαμε λιτανεία τοῦ Ἁγίου καὶ δὲν ἔπαθε τίποτα.
ζ) Μιὰ ἄλλη φορά, εἶχαμε πολλὴ ἀκρίδα· πήραμε πάλι τὴν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου μὲ τὸ ἄλογο, ἔγινε λιτανεία καὶ τὴν ἄλλη μέρα, ὅλη ἡ ἀκρίδα ἔφυγε ἀπὸ τὶς πλαγιές, καὶ τὰ χωράφια, κι ἔπεσε στὸ ποτάμι.
η) Μᾶς ἦρθε καὶ ξηρασία· λιτανεία, καὶ τὴν ἑπομένη ἔβρεξε.
θ) Ἕνα μουγγὸ κορίτσι μίλησε.
ι) Μιὰ κοπέλα, τὴν εἶχαν στὸ Δαφνί, στὸ τρελλοκομεῖο, τὴν ἔφεραν ἐδῶ κι ἔγινε καλά.
ια) Ἕνας πατέρας ἀπὸ τὸ Τσούγκουρο, ποὺ ἔφερε τὸ παιδί του ἐδῶ καὶ τὸ γιάτρεψε ὁ Ἅγιος, ἔκανε τάμα κι ἔδωσε καὶ στὸ παιδί του παραγγελία: Ὅσο βελάζει κι ἕνα κατσίκι ἀκόμα στὸ κοπάδι, θὰ τὸ πᾶς στὸν Ἅι-Νικόλα.
ιβ) Ἕνας ἄλλος ἀπὸ τὴν Ὀξύνεια, ἔταξε καὶ εἶπε καὶ στὸ παιδί του: Ὅσο θἄχεις τὰ πρόβατα, θὰ στέλνεις κάθε χρόνο ἕνα ἀρνὶ στὸν Ἅγιο. Ἅμα τάξεις τὸ σφαχτό, καὶ δὲν τὸ δώσεις, τότε ἢ θὰ ψοφήσει, ἢ θὰ τὸ φάει ὁ λύκος![27]
* * *
ιγ) Ὁ τοπικός μας Ἅγιος, Νικόλαος ὁ ἐκ Μετσόβου ὁ Νεομάρτυς, κατὰ καιροὺς μᾶς ἐκπλήσσει μὲ τὴν θαυματουργική του χάριν. Τὴν 8ην Αὐγούστου 1968, μᾶς ἐχάρισε ἕνα ἀκόμη θαῦμά του. Ἀποκατέστησε τὴν ἐκ χρονίας ἀγκυλώσεως πάσχουσα χεῖρα μιᾶς μοναχῆς, ἀδελφῆς τῆς Ἱ. Μονῆς τοῦ Ἀγίου Στεφάνου, πρᾶγμα ποὺ δὲν ἐπέτυχον ἐπὶ ἔτη αἱ ὑπὸ τῶν ἰατρῶν θεραπευτικαὶ ἀγωγαὶ καὶ ἐγχειρήσεις, καθὼς καὶ τὰ ἰαματικὰ λουτρά.
Ἡ ἐν λόγῳ μοναχῇ, κατὰ τὴν εἰς τὰ λουτρὰ Σμοκόβου παραμονήν της διὰ λουτροθεραπείαν, εἶδεν ἐν ὀνείρῳ κάποιον μὲ Μετσοβίτικην ἐνδυμασία νὰ τῆς λέγῃ: Καλὰ εἶναι καὶ τὰ λουτρά. Ἐγὼ ὅμως θὰ σὲ κάμω καλά. Νὰ ἔλθῃς εἰς ἐμἐνα. Εἶμαι ἐκεῖ κοντά σου. Ὅταν ἐπέστρεψεν εἰς τὸ Ἡσυχαστήριόν της διηγήθη εἰς τὴν Ἡγουμένη τὸ ὅραμα καὶ ὅτι τῆς ἦταν ἄγνωστος ὁ νέος. Ἡ Ἠγουμένη ἀντελήφθη ὅτι μὲ στολὴν Μετσοβίτικην θὰ ἦτο ὁ Ἅγιος Νικόλαος, ὅπου εἰς τὴν Ἱ. Μονὴν Βαρλαὰμ φυλάσσεται ἡ Τιμία Κάρα τοῦ Ἁγίου. Τὴν 8η Αὐγούστου ἡ Ἡγουμένη μετὰ δύο ἀκόμη ἀδελφῶν καὶ τῆς πασχούσης μοναχῆς μετέβησαν εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν Βαρλαάμ. Ἐκεὶ ἀνεγνώρισε τὸν Ἅγιον ἐκ μιᾶς τοιχογραφίας. Κατὰ τὴν στιγμὴν ποὺ ἡ μοναχὴ ἐπλησίασε νὰ προσκυνήσῃ τὴν Ἁγίαν Κάραν καὶ μόλις ἐπέθεσε τὴν ἀγκυλωμένη χεῖρα τῆς ἐπ᾿ αὐτῆς ἀντελήφθη τὴν Τιμίαν Κάραν τοῦ Ἁγίου νὰ κινῆται, νὰ τρέμῃ, καὶ ἐν συνεχείᾳ ᾐσθάνθῃ ἕνα τίναγμα εἰς τὴν χεῖρά της, ὡσὰν νὰ ἤγγισε ἐπὶ ἠλεκτροφόρου σύρματος. Μετὰ ταῦτα διεπίστωσεν ὅτι εἶχε θεραπευθῆ. Τὸ θαῦμα εἶχε συντελεσθῆ. Θαυμαστὸς λοιπὸν ὁ Θεὸς ἐν τοῖς Ἁγίοις Αὐτοῦ. Ἔκτοτε, αὕτη εἶναι ὑγιεστάτη καὶ μονάζει σήμερον (1988) εις τὴν Μονὴν Φυλῆς Ἀττικής, ἥτις καὶ διηγεῖται τὸ θαῦμα τὸ ὁποῖον ἔγινεν διὰ πρεσβειῶν τοῦ Μάρτυρος[28].
ιδ) Ἕτερο θαῦμα στὴν δεκαετία τοῦ 1980, ἔγινε στὴν Ἱ. Μ. Βαρλαάμ. Ἕνα κορίτσι ἀπὸ τὸ χωριὸ Μηλιὰ Μετσόβου, ἔπασχε ἀπὸ ἐπιληψία βαρειᾶς μορφῆς. Οἱ γονεῖς τῆς τὴν πῆγαν σὲ πολλοὺς γιατρούς, ἀλλὰ πουθενὰ δὲν βρέθηκε θεραπεία. Τελικά, τὴν πῆγαν στὴν Ἱερὰ Μονὴ Βαρλαάμ, ὅπου ἀσπάσθηκε τὴν Κάρα τοῦ Ἁγίου. Ἔκτοτε τὸ κορίτσι αὐτὸ εἶναι ὑγιέστατο καὶ ζεῖ καὶ κινεῖται σὲ φυσιολογικὰ πλαίσια.
***
ιε) Τέλος, ἀναφέρουμε ἀντιπροσωπευτικὰ ἕνα ἀπὸ τὰ πολλὰ θαύματα, ποὺ γίνονται συχνά, στὸν Ναό του στὴν Κατοχὴ Αἰτωλοακαρνανίας.
Τὸ θαῦμα ποὺ εἶναι γνωστὸ σὲ ὅλους τοὺς κατοίκους τοῦ χωριοῦ, ἔχει σχέση μὲ τὴν παρεμπόδιση τοῦ γκρεμίσματος τοῦ Ναοῦ, ὅταν γίνονταν τὰ ἀρδευτικὰ ἔργα ἀπὸ τὶς ἐταιρείες ΕΔΟΚ-ΕΤΕΡ. Ὅταν χαράσσονταν οἱ γραμμὲς γιὰ τοὺς δρόμους καὶ τὰ αὐλάκια (κανάλια), ἔφτασαν σιγὰ-σιγὰ καὶ στὸν λόφο τοῦ Ἅη-Νικόλα. Ὀ ἐπικεφαλῆς μηχανικός, ἀφοῦ τοποθέτησε τὰ μηχανήματα (διόπτρες σκοπεύσεως κλπ), ἀποφάσισε πὼς γιὰ νὰ γίνει καλὸ τὸ ἀντλιοστάσιο καὶ στὴν σωστὴ θέση, ἔπρεπε νὰ κτισθεῖ στὴν θέση τῆς ἐκκλησίας καὶ φυσικὰ ἡ ἐκκλησία θὰ γκρεμιζόταν. Οἱ ἄλλοι ἐργαζόμενοι (ἀνάμεσά τους καὶ πολλοὶ Κατοχιανοί), προσπάθησαν νὰ τὸν μεταπείσουν, ἀλλὰ ἐκεῖνος δὲν ἄκουγε τίποτε. Ὅταν ὅμως ξανακοίταξε μὲ τὶς διόπτρες, γιὰ νὰ χαράξει τὴν τελικὴ γραμμή, εἶδε μέσα τὴν μορφὴ ἑνὸς νέου μοναχοῦ. Αὐτὸ ἔγινε πολλὲς φορές, καὶ τὸ εἶδαν πολλοὶ ἄνθρωποι στὴν συνέχεια, ἐνῷ ὅταν μετακινοῦσε τὴν διόπτρα, ἡ μορφὴ τοῦ μοναχοῦ γινόταν ἄφαντη. Ὅταν δόθηκε ἐντολή, σὲ χειριστὴ μπουλντόζας νὰ προχωρήσει στὸ γκρέμισμα τοῦ ναοῦ, τὸ μηχάνημα ἔπαθε ζημιά. Ὅσες φορὲς καὶ ἂν προσπάθησαν δὲν πέτυχαν τὸν σκοπόν τους. Νὰ σημειωθεῖ ὅτι πρὸς ἄλλλη, ἀντίθετη κατεύθυνση, τὸ μηχάνημα κινοῦνταν κανονικά, ἐνῷ πρὸς τὸν Ναὸ ὄχι. Ἀφοῦ λοιπὸν ὁ μηχανικὸς πείστηκε πὼς ἡ θαυμαστὴ αὐτὴ ἐπέμβαση τοῦ Ἁγίου γινόταν γιὰ νὰ διασωθεῖ τὸ ξωκλήσι, ἀποφάσισε τὴν τροποποίηση τῶν σχεδίων καὶ τελικὰ ἔγινε τὸ ἀντλιοστάσιο λίγο πιὸ βόρεια, στὴν θέση ποὺ εἶναι σήμερα[29].
Γ) Οἱ Ναοὶ τοῦ Ἁγίου.
α) Μεγαλοπρεπὴς Ναὸς βυζαντινοῦ ῥυθμοῦ ἀνεγέρθηκε πρὶν λίγα χρόνια στὰ Τρίκαλα, στὴν θέση παλιοῦ ναοῦ τοῦ Νεομάρτυρος, ποὺ χτίστηκε τὸ 1957, ἐπὶ Μητροπολίτου Δωροθέου. Ἐφυλάσσετο δὲ τὸ ἄσπρο καὶ τριμμένο πουκάμισο τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ ποὺ δωρήθηκε τὸ 1972 στὸν ὁμώνυμο Ἱερὸ Ναὸ τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ στὰ Τρίκαλα. Τὸ ἅγιο τοῦτο πουκάμισο δωρήθηκε στὸν Ναὸ ἀπὸ τὴν εὐσεβὴ οἰκογένεια τοῦ Γεωργίου Γκαναβάρα, στὸ σπίτι τῆς ὁποίας παλιότερα στὴν Κρανιὰ Ἀσπροποτάμου εἶχε ξεντυθεῖ σὲ μιὰ περιοδεία του ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς.
β) Στὴν πόλη τοῦ Τυρνάβου ὑπάρχει παλιὰ βασιλική, ἀφιερωμένη στὸν Ἅγιο Νικόλαο τὸν ἐκ Μετσόβου, καθὼς καὶ ὁλόκληρος συνοικισμὸς ποὺ φέρει τὸ ὄνομά του. Ὁ ναὸς αὐτὸς χτίστηκε ἀπὸ τοὺς Μετσοβίτες τοῦ Τυρνάβου ὕστερα ἀπὸ προτροπὴ τοῦ μεγάλου Μετσοβίτη Διδασκάλου τοῦ Γένους Νικολάου Τζαρτζούλη, ὁ ὁποῖος δίδαξε στὸν Τύρναβο τὸ 1765. Ὁ ναὸς αὐτὸς πανηγυρίζει τὴν Κυριακὴ τοῦ Θωμᾶ.
γ) Ναὸς τοῦ Νεομάρτυρος ὑπάρχει καὶ στὸ χωριὸ Ὀξύνεια Τρικάλων, στὸ σημεῖο ὅπου κατὰ τὴν παράδοση ὁ Ἅγιος ξεπέζευε μὲ τὰ ζῶά του ὅταν πήγαινε στὰ Τρίκαλα γιὰ πουλήσει δαδί. Ὁ Ναὸς ἀνακαινίστηκε τὸ 1973.
δ) Στὸ Μέτσοβο, ὑπάρχει πρὸς τιμὴν τοῦ Νεομάρτυρος γραφικὸ παρεκκλήσι ποὺ χτίστηκε τὸ 1800 καὶ εἶναι προσκολλημένο στὸ ἰστορικὸ μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Νικολάου ἐπισκόπου Μύρων τῆς Λυκίας. Στὴν δυτικὴ ἐσωτερικὴ πλευρὰ τοῦ Ναοῦ, ὑπάρχει μιὰ θαυμαστὴ ἁπλοϊκὴ ὑδατογράφης, ποὺ ἔγινε τὸ 1800 ἀπὸ τὸν λαϊκὸ ζωγράφο Διονύσιο Μαρέσο, καὶ παριστάνει τὸ Μέτσοβο μὲ ἁπλοϊκὰ διακοσμήματα.
Ἐπίσης στὸ Μέτσοβο καὶ ἀκριβῶς στὸ χῶρο ὅπου βρισκόταν τὸ σπίτι τοῦ Ἁγίου, χτίστηκε μικρὸ προσκύνημα.
ε) Στὴν Κατοχὴ Αἰτωλοακαρνανίας, οἱ κάτοικοι ἔκτισαν στὸν ὁμώνυμο λόφο ἀρχικὰ ἕναν μικρὸ ναό, καὶ τὰ τελευταία ἕναν μεγαλύτερο. Ἡ παράδοση ἀναφέρει γιὰ τὸν θαυματουργικὸ τρόπο ἀνευρέσεως τῆς εἰκόνας τοῦ Ἁγίου στὴν κουφάλα πουρναριοῦ. Κατὰ πᾶσαν πιθανότητα, ἡ τιμὴ τοῦ Ἁγίου μεταφέρθηκε ἐκεῖ ἀπὸ τοὺς Βλάχους τῆς Πίνδου, οἱ ὁποῖοι τοὺς χειμερινοὺς μῆνες μετέφεραν ἐκεῖ τὰ πρόβατά τους.
στ) Τὰ τελευταία χρόνια χτίστηκε ναὸς στὴν τοποθεσία Σαλονίκη τῆς Πάρνηθας.
ζ) Ἐπίσης στὸ χωριὸ Βλαχάβα Καλαμπάκας.
η) Καὶ ἰδωτικὸς τοῦ Νικολάου Γκουργκούλια, στὸ χωριὸ Ἀχλαδέα Καλαμπάκας.
Δ) Ἡ τιμὴ τοῦ Ἁγίου.
Τὸ Μέτσοβο, τὰ Τρίκαλα, ἠ Ἀθήνα, τὰ Γιάννινα καὶ ἡ Μονὴ Βαρλαὰμ τῶν Μετεώρων, γιορτάζουν μὲ ξεχωριστὴ λαμπρότητα τὴν μνήμη τοῦ Νεομάρτυρος.
α) Στὸ Μέτσοβο, τὰ παλιότερα χρόνια, ἡ πανήγυρη τοῦ Ἀγίου γιορταζόταν στὸ παρεκκλήσι του, ποὺ εἶναι προσκολλημένο στὸ Μοναστήρι τοῦ Ἀγίου Νικολάου, ἐπισκόπου Μύρων τῆς Λυκίας. Ἐπειδὴ ὅμως ἠ γιορτὴ ἦταν ὑποβαθμισμένη, ἐπὶ τῆς πρώτης Ἐξαρχίας τοῦ Ἀρχιμανδίτου Βενεδίκτου Βοΐλα (1893-1900), καθιερώθηκε ἡ 17η Μαΐου ὡς τοπικὴ γιορτή. Ἐπίσης καθιερώθηκε νὰ ψάλλεται στὶς Ἐκκλησίες τοῦ Μετσόβου σὲ κάθε Θεία Λειτουργία τὸ Ἀπολυτίκιο τοῦ Νεομάρτυρος πρὶν ἀπὸ τὸ Ἀπολυτίκιο τοῦ Ἁγίου τοῦ Ναοῦ.
Για τὸ πῶς γιορταζόταν τότε ἡ μνήμη τοῦ Ἁγίου στὸ Μέτσοβο, ἡ ἐφημερίδα Ἤπειρος, ἀριθμὸς φύλλου 50/13-6-1910, γράφει σὲ ἀνταπόκρισή της τὰ ἑξῆς: Τὴν 17ην Μαΐου τοῦ ἔτους 1617 έμαρτύρησεν ἐν Τρικκάλοις τῆς Θεσσαλίας ὁ ἐκ Μετσόβου Νεομάρτυς Νικόλαος ἐμμείνας εἰς τὴν πάτριον θρησκείαν καὶ προτιμήσας τὸ ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ θάνατον μαρτυρικόν. Ἐφ᾿ ᾧ εἰς τὸ ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τοῦ Ἁγίου Νικολάου παρεκκλήσιόν του ἐτελέσθη πανηγυρικὴ Θεία Λειτουργία Ἐξαρχική, εἰς ἥν πλὴν ἄλλων πολλῶν μετέβησαν καὶ οἱ μαθηταὶ τῶν σχολείων μας ἐν παρατάξει τῇ συνοδείᾳ τῶν διδασκάλων.
Σήμερα στὸ Μέτσοβο, ἡ μνήμη τοῦ πολιούχου γιορτάζεται μὲ κάθε λαμπρότητα ὡς ἑξῆς: Τὶς ἀπογευματινὲς ὥρες τῆς παραμονῆς τῆς γιορτῆς γίνεται λιτάνευση τῆς Ἱερᾶς Εἰκόνας καὶ τῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου. Ἡ ἱερὰ πομπή, ξεκινάει ἀπὸ τὸν Ἱερὸ Ναὸ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, διέρχεται διὰ μέσου τῶν κεντρικῶν δρόμων τῆς πόλεως καὶ καταλήγει στὸν Ἱερὸ Ναὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου. Ἐκεῖ τελεῖται Μέγας Ἀρχιερατικὸς Ἑσπερινός, μὲ ἀρτοκλασία καὶ θεῖο κήρυγμα. Τὴν ἡμέρα τῆς γιορτῆς, τελεῖται στὸν Ἰερὸ Ναὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου πανηγυρικὴ Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία. Τὸ ἀπόγευμα τῆς γιορτῆς, στὸ παρεκκλήσι τοῦ Νεομάρτυρος Νικολάου στὴν Ἱερὰ Μονὴ τοῦ Ἁγίου Νικολάου Μύρων Λυκίας, ψάλλεται ὁ παρακλητικὸς κανόνας τοῦ Ἁγίου, ἐνῶ ἀργότερα στὴν κεντρικὴ πλατεία τοῦ Μετσόβου οἱ χορευτικοὶ σύλλογοι τῆς πόλεως παρουσιάζουν ἕνα πλούσιο γιορταστικὸ πρόγραμμα.
***
β) Πανηγυρικὰ γιορτάζεται καὶ στὰ Τρίκαλα ὀ Νεομάρτυς Νικόλαος. Τὴν παραμονὴ τῆς γιορτῆς, στὸν φερώνυμο Ναὸ τῆς πόλεως τελεῖται Μέγας Ἀρχιερατικὸς Ἑσπερινός, μὲ τὴν συμμετοχὴ ὅλων τῶν ἱερέων τῆς πόλεως καὶ πλήθους πιστῶν. Τὸ πρωὶ τῆς γιορτῆς τελεῖται πανηγυρικὴ Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία. Πρὶν ἀπὸ τὸν Ἑσπερινό, στὴν εἴσοδο τοῦ Ναοῦ, γίνεται ἡ ὑποδοχὴ τῆς θαυματουργῆς ἁγίας Κάρας τοῦ Νεομάρτυρος, ἠ ὀποία στὴν συνέχεια ἐκτίθεται σὲ λαϊκὸ προσκύνημα.
***
γ) Ἡ Μονὴ Βαρλαὰμ τῶν Μετεώρων, ποὺ κατέχει τὸν πολύτιμο θησαυρὸ τῆς ἁγίας Κάρας, γιορτάζει μὲ βυζαντινὴ μεγαλοπρέπεια τὴν μνήμη τοῦ Νεομάρτυρος. Τὸ βράδυ τῆς παραμονῆς τῆς γιορτῆς, τελεῖται ὁλονύχτια ἀγρυπνία μὲ τὴν συμμετοχὴ ὅλων τῶν ἡγουμένων τῶν Μονῶν τῶν Μετεώρων. Τὴν ἀγρυπνία παρακολουθοῦν πολλοὶ πιστοί, ποὺ ἔρχονται γι᾿ αυτὸ τὸ σκοπό, ἀπὸ διάφορα μέρη.
***
δ) Ἀλλὰ καὶ στὴν Ἀθήνα, ἠ μετσοβίτικη παροικία, τιμᾶ τὴν μνήμη τοῦ Νεομάρτυρος. Μὲ πρωτοβουλία τοῦ Ἐξωραΐστικοῦ Συλλόγου Μετσόβου, τὴν πρώτη Κυριακὴ μετὰ τὴν 17η Μαΐου, τελεῖται στὸ παρεκκλήσι τῆς Φοιτητικῆς Ἑστίας Τοσίτσα, στὴν Κάτω Κηφισιά, Θεία Λειτουργία μὲ ἀρτοκλασία. Ἀκολουθεῖ τὸ πατροπαράδοτο μετσοβίτικο γλέντι κάτω ἀπὸ τὰ πανύψηλα δένδρα τῆς Φοιτητικῆς Ἑστίας.
***
ε) Τέλος, οἱ Μετσοβίτες τῶν Ἰωαννίνων, γιορτάζουν τὸν Ἅγιο μὲ πανηγυρικὴ Θεία Λειτουργία καὶ ἀρτοκλασία στὸν Ἱερὸ Ναὸ τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων Φρουρίου Ἰωαννίνων.
Ε) Ἀκολουθίες τοῦ Ἁγίου.
Δύο Ἀκολουθίες πρὸς τιμὴν τοῦ Ἁγίου ἔχουν γραφτεῖ:
α) Ἡ πρώτη εἶναι πόνημα τοῦ Μεγάλου Μετσοβίτη Διδασκάλου τοῦ Γένους Νικολάου Κύρκου ἢ Τζαρτζούλη καὶ γράφτηκε αἰτήσει τοῦ φιλοχρίστου λαοῦ. Ἡ Ἀκολουθία αὐτή, ἐκδόθηκε γιὰ πρώτη φορὰ στην Βενετία τὸ 1757 ἀπὸ τὸν Ἀντώνιο Τζάτα μὲ δαπάνη τοῦ Γιαννιώτη Πολυζώη Λαμπανιτζιώτη. Ἡ δεύτερη ἔκδοση τῆς ἴδιας Ἀκολουθίας, ἔγινε στὴν Βενετία τὸ 1771 μὲ τὴν ἐπιμέλεια καὶ τὶς διορθώσεις τοῦ Ἀντωνίου Βόρτολη. Ἀνατύπωση τῆς Ἀκολουθίας αὐτῆς ἔγινε τὸ 1968 στὰ Τρίκαλα Θεσσαλίας μὲ δαπάνη τοῦ ἀειμνήστου Μετσοβίτη Ἐπαμεινώνδα Σ. Ῥουστοπάνη.
β) Ἡ δεύτερη Ἀκολουθία, εἶναι ποίημα τοῦ ἀειμνήστου ὑμνογράφου τῆς Ἐκκλησίας μας, Γερασίμου μοναχοῦ Μικραγιαννανίτου. Ἡ Ἀκολουθία αὐτὴ περιλαμβάνεται στὸ Ἠπειρωτικὸ Λειμωνάριο, ποὺ ἐκδόθηκε στὴν Ἀθήνα τὸ 1968, μὲ τὴν πρόνοια τοῦ μακαριστοῦ, τότε Μητροπολίτου Ἰωαννίνων Σεραφείμ, καὶ μετέπειτα Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἐλλάδος.
Ἡ μνήμη του τιμᾶται στὶς 17 Μαΐου
Βίος και θαύματα του Αγίου Νεομάρτυρος Νικολάου του εκ Μετσόβου
(Τρίτου Μιχαήλ: Ὁ Μετσοβίτης Νεομάρτυς Νικόλαος,
Ἔκδοση Λαογραφικοῦ-Μορφωτικοῦ Συλλόγου Μετσόβου «Ὁ Νικόλαος Τζαρτζούλης», Ἰωάννινα, 2005)
πηγή: www.nektarios.gr
[1] Ἀγγελ. Χατζημιχάλη: Οἱ ἐν τῷ Ἑλληνοσχολείῳ Μετσόβου διδάξαντες καὶ διδαχθέντες, ἐν Ἰωαννίνοις 1994, σ. 67. Πρβλ. Γεωργ. Ἀθαν. Οἰκονόμου: 40 Ἅγιοι τῆς Ἠπείρου, 1955, σ.54
[2] Ἰεζεκιὴλ Μητροπολίτου Θεσσαλιώτιδος: Ὁ νεοφανὴς Ἅγιος Νικόλαος ὁ ἐξ Ἰχθύος καὶ οἱ Ἅγιοι Νικόλαοι τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ, Η-Θ (1930-31). Πρβλ. Φωτίου Γ. Οἰκονόμου: Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἠπείρου, Ἀθῆναι, 1982, σ.211
[3] Εὐγενίου Βουλγάρεως: Πρὸς Πέτρον τὸν Κλαίρκιον· ἐπιστολὴ περὶ τῶν μετὰ τὸ σχίσμα Ἁγίων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τῶν γινομένων ἐν αὐτῇ θαυμάτων, Ἀθήνησι, 1844, σ. 28· ὅπου ἀναφέρεται ὅτι ὁ Σίλβεστρος ὀνομάζει τὸν Ἅγιο, Νικόλαο ἐξ Ἰωαννίνων
[4] Δημητρίου Σαλαμάγκα: Ὁ Νεομάρτυρας Ἅγιος Γεώργιος Ἰωαννίνων, Ἀθήνα, 1954, σ. 13
[5] Νικοδήμου Ἁγιορείτου: Νέον Μαρτυρολόγιον, Ἀθῆναι, 19613, σ. 67. Πρβλ. Κων. Χ. Δουκάκη: Μέγας Συναξαριστής, Ἀθῆναι, 1892, τ. Ε´, σ. 308. Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Νικηφόρου Χίου καὶ Ἀθανασίου Παρίου: Συναξαριστὴς Νεομαρτύρων, Ἐκδόσεις Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1984, σ. 531. Βίκτωρος Ματθαίου: Ὁ Μέγας Συναξαριστὴς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Ἀθῆναι, 1950, τ. Ε´, σ. 422
[6] Otto Meinardus: A Study of the Relics ofSaints of the Greek Orthodox church, Orient Christianus, t.54, Wiesbaden, 1970, s. 224
[7] Χρυσ. Παπαδοπούλου: Οἱ Νεομάρτυρες, ἐκδόσεις Τῆνος, Ἀθῆναι, 19703, σ. 59. Πρβλ. Ἀναστασίου Ἰωανν.: Σχεδίασμα περὶ τῶν Νεομαρτύρων, Μνήμη 1821, Θεσσαλονίκη, 1971, σ. 35
[8] Περαντώνη Ἰωάννου: Λεξικὸν τῶν Νεομαρτύρων, τ. Α´, Ἀθῆναι, 1972, τ. Γ´, σ. 387
[9] Βίκτωρος Ματθαίου, ὅ. π., σ. 422
[10] Δουκάκη, ὅ. π. σ. 310
[11] Δημ. Σιωμοπούλου: Οἱ Νεομάρτυρες καὶ ἠ ἐθνικὴ ἀναγέννηση, α. τ. και χ. χ., σ. 23
[12] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, ὅ. π., σ. 67. Πρβλ. Συναξαριστὴς Νεομαρτύρων, ὅ. π., σ. 531
[13] Περαντώνη: Λεξικόν, τ. Γ´, ὅ. π., σ. 387
[14] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, ὅ. π., σ. 68. Πρβλ. Δουκάκη, ὅ. π., σελ. 310 καὶ Συναξαριστὴς Νεομαρτύρων, ὅ. π., σ. 532
[15] Δουκάκη Κωνσταντίνου: Ἀκολουθία ᾀσματικὴ μετὰ ἐγκωμίου πάντων τῶν νεοφανῶν Μαρτύρων, Ἀθῆναι, 1897, σελ. 32. Πρβλ. Κώστα Σαρδελῆ: Ὁ Ἅγιος τῶν σκλάβων, Ἀθήνα, 1991, σ. 238
[16] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, ὅ. π., σ. 68. Πρβλ. Δουκάκη, ὅ. π., σελ. 310 καὶ Συναξαριστὴς Νεομαρτύρων, ὅ. π., σ. 532
[17] Σωφρονίου Εὐστρατιάδου: Ἁγιολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι, 1960, σ. 539
[18] Louis Petit: Bibliographie des Acolouthies queques, Bruxelles, 1926, s. 215. Πρβλ. Χρυσ. Παπαδοπούλου, ὅ. π. σ. 59. Χατζημιχάλη, ὅ.π., σ. 65. Γ. Οἰκονόμου, ὅ. π., σ. 53. Περαντώνη: Λεξικόν, ὅ. π., σελ. 387. Τρύφ. Εὐαγγελίδου: Νέα Ἑλλάς, Ἀθῆναι, 1913, σ. 272. Κων. Σάθα: Μεσαιωνικὴ Βιβλιοθήκη, τ. Γ´, Βενετία, 1872, σ. 606. Ἀνδρέα Μιχαλοπούλου: Μεγάλες Μορφές, Ἀθῆναι, 19763, σ. 163. Κων. Δεσπότη: Οἱ Ἅγιοι τῆς Ἠπείρου, Ἰωάννινα, 1986, σ. 33. Κονιδάρη Γερ.: Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι, 1970, σ. 182. Βοβολίνη Κων.: Ἡ Ἐκκλησία εἰς τὸν ἀγώνα τῆς ἐλευθερίας, Ἀθῆναι, 1952, σ. 37
[19] Βίκτωρος Ματθαίου, ὅ.π., σ. 423
[20] Νικ. Ι. Γιαννοπούλου: Τὰ Μετέωρα, Βόλος, 1926, σ. 78. Πρβλ τοῦ ἰδίου: Αἱ παλαιαὶ Ἐκκλησίαι Τρικκάλων καὶ οἱ δύο Βησσαρίωνες Λαρίσης, Ἀθῆναι, 1926, σ. 7. Περαντώνη: Λεξικόν, ὅ. π., σ. 387. Ἰεζεκιὴλ Θεσσαλιώτιδος, ὅ. π., σ. 217 καὶ Γ. Οἰκονόμου, ὅ. π., σ. 54
[21] Πολυκάρπου Τύμπα: Βίος καὶ Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Νεομάρτυρος Νικολάου, Ἀθῆναι, 1972, σ. 9
[22] Γ. Οἰκομόμου, ὅ. π., σ. 54
[23] Ἀθηναγόρου Μητροπολίτου Παραμυθίας καὶ Πάργης: Νέος Κουβαρᾶς, ΗΧ4 (1929), σ. 18
[24] Θέκλας Μοναχῆς: Ἡ Παναγία τοῦ Μετσόβου, α. τ., 1985, σ. 52
[25] Νικοδήμου Ἁγιορείτου, ὅ. π., σ. 68. Πρβλ. Δουκάκη, ὅ. π., σελ. 311, Συναξαριστὴς Νεομαρτύρων, ὅ. π., σ. 533, καὶ Βίκτωρος Ματθαίου ὅ. π., σ. 424
[26] Βακαλοπούλου Ἀποστόλου: Ἱστορία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, τ. Α´, Θεσσαλονίκη, 1961, σ. 241
[27] Δημ. Καλουσίου: Τὸ πανηγύρι τοῦ Μετσοβίτη Νεομάρτυρα Ἁγίου Νικολάου στὴν Ὀξύνεια Καλαμπάκας, περ. Ἅγιος Βησσαρίων, Ἰαν-Ἰουν. 1990, σσ. 32 & 34. Καὶ Δημ. Μυλωνᾶ: Τοπωνύμια-Ἐπώνυμα καὶ Ξωκλήσια τῆς Ὀξύνειας, Θεσσαλονίκη, 1988, σ. 32
[28] Ἱερᾶς Μητροπόλεως Τρίκκης καὶ Σταγῶν: Δελτίον Ἐνημερώσεως, Αὔγουστος 1968, τεύχος 82 & π. Εὐαγγέλου Ματζουνέα, γραμματέως τῆς ἐπὶ τῶν Νομοκανονικῶν Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς, εἰσηγητικὴ ἔκθεση γιὰ τὴν ἀνακήρυξη Ἁγίου.
Πρβλ. Τύμπα ὅ.π., σσ. 15-16 & Συμεὼν Κατσίμπρα: Ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὁ ἐκ Μετσόβου, Ἰωάννινα, 1982, σσ. 84-87
[29] Κων. Ῥόμπολα: Ὀ Κατοχιανὸς Ἅγιος Νικόλαος ὁ Μετσοβίτης, Κατοχή, 2002, σσ. 42-43