Έχοντας διατελέσει επί 12 χρόνια Πρόεδρος του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης «Ο Γεωργάκης Ολύμπιος», του ιδρυθέντος το 1908 επί οθωμανικής κατοχής, μετά από προτροπή του τότε Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας για δημιουργία πολιτιστικών και αθλητικών συλλόγων στην Θεσσαλονίκη, είχα την ευκαιρία να εντρυφήσω περισσότερο στον βίο και στην πολιτεία του Ήρωα Φιλικού Γεωργάκη Ολυμπίου.
Στο Λιβάδι Ολύμπου της Ελασσόνας, μιά κωμόπολη σε υψόμετρο 1.200 μ. με ιστορία 8 αιώνων, των 2.500 μονίμων κατοίκων, αμιγώς βλαχοφώνων, αυτών των ακριτών στα σύνορα μεταξύ Ολύμπου και ουρανού, κάθε χρόνο τον Σεπτέμβριο γίνεται τελετή στη μνήμη του Ήρωα Γεωργάκη. Έχοντας παραστεί πολλάκις, διαπίστωσα ότι η έμφαση δίδονταν πάντα μόνον στο αμιγώς ηρωικό στοιχείο της βιογραφίας του, του επαναστατικού απελευθερωτικού αγώνα του και κυρίως του απίστευτα ηρωικού θανάτου του. Με τον τρόπο αυτό, ίσως χάνονται κάποια βαθύτερα νοήματα που θα ενδιέφεραν περισσότερο τις νέες μας γενιές, που φοβούμαι δυστυχώς ότι διδάσκονται την ιστορία του τόπου μας με τρόπο στερεοτυπικό και αφυδατωμένο, από βιβλία γραμμένα με τρόπους λογιστικής παράθεσης γεγονότων.
Επίσης, κατά την διάρκεια της στρατιωτικής μου θητείας, μου είχε κάνει εντύπωση ότι στους τοίχους των κατά καιρούς λόχων που υπηρέτησα, η παρουσία εικόνων με τους ήρωες του 1821 αποκλειστικά και μόνον από την Νότια Ελλάδα και η παντελής απουσία των ηρώων της Βόρειας και κυρίως του εν λόγω Ήρωα Φιλικού, αυτών που ασεβώς κάποιοι θλιβεροί εκπρόσωποι της τότε Βουλής περί τα μέσα του 19ου αιώνα, αποκαλούσαν «Ετερόχθονες».
Θα ήθελα λοιπόν, στα πεπερασμένα ποσοτικά όρια ενός άρθρου στην έγκριτη εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, επ’ αφορμή των 200 χρόνων από το 2021, να καταθέσω και να προσδώσω μία άλλη διάσταση στο θέμα, αφού φυσικά υπογραμμίσω εν τάχει τις βασικές πτυχές του βίου και της πολιτείας του Ήρωα Φιλικού. Την διάσταση της διαχρονικότητας της θυσίας του.
Ο εθνικός ήρωας Γεωργάκης Ολύμπιος γεννήθηκε στο Λιβάδι Ολύμπου πριν από 249 χρόνια, τον Μάΐο του 1772. Γονείς του ήταν ο Νικόλαος και η Νικολέτα, η οποία πέθανε πρόωρα και την ανατροφή του ανέλαβε η γιαγιά του Αγνή. Καταγόταν από την ηρωική οικογένεια των Λαζαίων που είχαν έδρα το Λιβάδι και στη συνέχεια για 20 χρόνια τη Μηλιά Πιερίας, οπού οι Λαζαίοι έκτισαν σε ιδιόκτητη γη και τον περιβόητο Πύργο τους. Η φάρα των Λαζαίων προσέφερε στο βωμό της Εθνικής ανεξαρτησίας πριν και μετά την επανάσταση του 1821, περισσότερους από 400 νεκρούς.
Παρακολούθησε μαθήματα στο ονομαστό Σχολείο του Λιβαδίου με τους φωτισμένους δασκάλους της εποχής, τον Ιωνά Σπαρμιώτη και τον Ιωάννη Πέζαρο. Μέχρι το 1798 εκπαιδεύεται στο στρατόπεδο του συγγενή του 'Εξαρχου Λάζου, γενάρχη των Λαζαίων και εξελίσσεται σε πρωτοπαλίκαρο του, ως άριστος μαθητής και πολεμιστής. Είναι η εποχή που ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων μεθοδεύει την ίδρυση μεγάλου Αλβανικού κράτους, αποσχιστικά προς τη Μεγάλη Πύλη, όπου άλλοτε με τη διπλωματία και άλλοτε με τη βία επιχειρεί το παράτολμο έργο του.
Οι Ολύμπιοι, αρνούμενοι να εμπλακούν στην εσω-οθωμανική αυτή διαμάχη, μάχονται και εναντίον των Τούρκων και εναντίον του Αλή Πασά, που με το γιο του Μουχτάρ φτάνουν μέχρι το Λιβάδι. Ο Γεωργάκης, μαζί με άλλους αρματολούς από τη Μακεδονία, καταφεύγει στη Σερβία, όπου ενώνεται με τις δυνάμεις του Καραγεώργη και συμμετέχει στον παμβαλκανικό ξεσηκωμό ενάντια στους Τούρκους. Η σύζυγός του Στάνια, εκχωρεί ως δάνειο στην Επαναστατική Επιτροπή όλη της την περιουσία, περί τα 5.000 χρυσά νομίσματα της εποχής, τις οποίες φυσικά το ελληνικό κράτος ουδέποτε επέστρεψε.
Ο Γεωργάκης είναι ο οραματιστής και ο εκτελεστής των ιδεών του Ρήγα, είναι ο επιτελικός στρατιωτικός νους της προσπάθειας για την εφαρμογή του Θούριου και της Χάρτας του Βελεστινλή. Πίστεψε με πάθος στην ελευθερία, στη Μεγάλη Ιδέα και στην αδελφική συνεργασία των χριστιανικών λαών της Βαλκανικής χερσονήσου, την οποία προσπάθησε με όλες του τις δυνάμεις να καλλιεργήσει για μια κοινή εναντίον του κατακτητή δράση. Δυστυχώς οι λαοί αυτοί ήταν ανώριμοι να κατανοήσουν την επιταγή της ιστορίας την εποχή εκείνη και εγκατέλειψαν τον αγώνα.
Συμμετέχει και διακρίνεται στους νικηφόρους αγώνες στο Όστροβο, το Στούβικ, το Βιδίνιο, και η φήμη του φτάνει στον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τον Τσάρο της Ρωσίας Αλέξανδρο. Αναγορεύεται έτσι σε συνταγματάρχη του ρωσικού στρατού και λόγω της άριστης κατάρτισης και της συγκροτημένης γεωπολιτικής του σκέψης, συμμετέχει ως ακόλουθος της ρωσικής πρεσβείας στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815, ως σύμβουλος του Τσάρου.
Στα χρόνια της εθνεγερσίας, ως υψηλόβαθμο μέλος της Φιλικής Εταιρίας, ένας εκ των Αποστόλων της, διορίζεται αρχιστράτηγος των Ελληνικών Δυνάμεων στο Δούναβη και αρχίζει τη μαρτυρική του διαδρομή στο Δραγατσάνι και το Ιάσιο της Μολδοβλαχίας, σώζοντας όσα μέλη του Ιερού Λόχου μπόρεσε, ύστερα από την προδοσία του Βλαδιμηρέσκου. Είχε συστήσει τότε να μη αντιμετωπίσουν τους Τούρκους στην πεδιάδα του Δραγανατσίου, αλλά να τους κάνουν κλεφτοπόλεμο από τα βουνά, όμως δεν τον άκουσαν. Αφού περιέσωσε όσους μπόρεσε από τον Ιερό Λόχο, έφυγε μόνος του στα βουνά της Μολδαβίας, όπου οχυρώθηκε. Από προδοσία κάποιου Μολδαβού Επισκόπου, βρέθηκε πολιορκημένος στο Μοναστήρι του Σέκου από 8.000 Οθωμανούς, που τον χτυπούσαν με βαρύ πυροβολικό. Αμύνθηκε σκληρά, αρνούμενος κάθε διαπραγμάτευση με τους Τούρκους κι όταν όλα τελείωναν, πυρομαχικά, τρόφιμα και ελπίδες, έβαλε στις 22 Σεπτεμβρίου του 1821 φωτιά στην πυριτιδαποθήκη του καμπαναριού και μαζί με τους άνδρες του, οι οποίοι αρνήθηκαν να τον εγκαταλείψουν και να παραδοθούν, τινάχτηκε στον αέρα, παρασέρνοντας και αμέτρητους αντιπάλους του στον θάνατο. Εκπλήρωσε έτσι στο ακέραιο ό,τι έγραφε τον Σεπτέμβριο του 1820 στον Αλέξανδρο Υψηλάντη: « Υπόσχομαι να αγωνισθώ ως την υστερινή ρανίδα του αίματός μου, χωρίς ποτέ να με δειλιάσει καμιά ανθρώπινος περίστασις ».
Ο μεγάλος πνευματικός φιλέλληνας Κλωντ Φωριέλ από το Saint–Εtienne της Γαλλίας (1772–1844), εξέδωσε στο Παρίσι το 1824-1825 σε δύο τόμους τα «Νεοελληνικά Τραγούδια», δείχνοντας στο ευρύτερο κοινό της Ευρώπης τα αναμφισβήτητα πνευματικά δικαιώματα των Νεοελλήνων για ελευθερία και βοηθώντας ηθικά τον αγώνα μας, ίσως πολύ περισσότερο από την οποιαδήποτε υλική εξωτερική βοήθεια. Με φιλελληνικό ζήλο και προσοχή, ο Φωριέλ άρχισε να συγκεντρώνει τα τραγούδια της συλλογής του, αμέσως με τα πρώτα μηνύματα των απελευθερωτικών εκδηλώσεων στην Ελλάδα και καταγράφει μέχρι το 1824 τρία τραγούδια εμπνευσμένα από την ίδια την Επανάσταση (ένα για τον Γεωργάκη Ολύμπιο, ένα για τον θάνατο του Αθανασίου Διάκου κι’ ένα τρίτο για την άλωση της Τριπολιτσάς).
Ο ίδιος ο Φωριέλ μας δίνει, στον πρόλογο του τραγουδιού, τις πρώτες (και πολλές) πληροφορίες: «Ο θάνατος του καπετάν Γεωργάκη μπορεί να θεωρηθεί η πραγματική καταστροφή του επαναστατικού κινήματος στη Μολδαβία και τη Βλαχία, το 1821. Η ιστορία θα δικαιώσει τις ηρωικές προσπάθειες του γενναίου αυτού καπετάνιου, για να εξασφαλίσει την επιτυχία ενός κινήματος, που ό,τι έγινε μέσα σ’ αυτό αξιόλογο και αξιέπαινο, ήταν έργο δικό του». Το πασίγνωστο ποίημα «Πέντε πασάδες κίνησαν από την Ιμπραΐλα, στράτευμα φέρνουν περισσό, πεζούρα και καβάλα, …. » που καταλήγει στο «Που είσαι, Γιώργο μ’, αδερφέ και πρώτε καπετάνιε; Τουρκιά πολλή μας πλάκωσε και θέλει να μας φάει. Ρίχνει τα τόπια σα βροχή, τα βόλια σα χαλάζι. Ο Γιώργης τότ’ είχε χαθεί, και πλέον δεν τον είδαν. Ο Γιώργης είχε σκοτωθεί, τα βόλια δεν τ’ ακούει» , συμπυκνώνει όλη την αίσθηση του τότε απανταχού Ελληνισμού, ότι αυτός ήταν η ψυχή του αγώνα στη Μολδοβλαχία. Η ιστορία γίνεται τραγούδι.
Ο αείμνηστος καθηγητής Χρίστος Τσολάκης, με αφορμή το ποίημα του νομπελίστα μας εθνικού ποιητή Οδυσσέα Ελύτη «Τα θεμέλιά μου στα βουνά και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους και πάνω τους η μνήμη καίει άκαυτη βάτος», συμπληρώνει και αναφωνεί, ακολουθώντας με συνέπεια τον στίχο του Ελύτη:
Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω!
Σε λένε Όλυμπο και σε λένε δόξα της Μακεδονίας!
Βοηθός και σκέπη μας Άη Κανάρη!
Βοηθός και σκέπη μας πρωτομάρτυρα Ρήγα Φεραίε!
Βοηθοί και σκέπη μας Άγιοι Λαζαίοι!
Βοηθός και σκέπη μας θρύλε των Πιερίων και των Βαλκανίων
Γεωργάκη Ολύμπιε απελευθερωτή!
Κλίνουμε γόνυ ευλαβείας εμπρός στην άγια θυσία σου και
Ασπαζόμαστε τα άχραντα χέρια σου.
«Καθ’ εαυτήν η πράξη της θυσίας του Γιωργάκη ήταν ποιητική. Η ζωή του με τους αδιάκοπους αγώνες του ήταν ένα έπος. Εποποιία ήταν και η ελεύθερη ψυχή του. Και ούτε μπορούσε να γίνει διαφορετικά, γιατί ο Γιωργάκης ήταν γιος των Ολύμπιων θεών και των Πιερίδων Μουσών. Δεν ονομάστηκε από την ιστορία τυχαία Ολύμπιος. Ένιωθε μέσα του ότι ήταν θεματοφύλακας, φρουρός και κληρονόμος νόμων «δι’ αιθέρα ουρανίαν τεκνωθέντων ων Όλυμπος πατήρ μόνος», λέει ο αρχαίος τραγικός μας, ο Σοφοκλής. Νόμων που είχαν χυδαία καταλυθεί και ευτελιστεί από τον ανατολίτη βάρβαρο δυνάστη. Δεν σκλαβώθηκε απλώς η Ελλάδα. Με το πέσιμο του ελληνισμού καταλύθηκαν αιώνιοι νόμοι απαράβατοι και από θεούς και από ανθρώπους. Νόμοι που τεκνώθηκαν / γεννήθηκαν εδώ στα δικά μας τα βουνά. Τους γέννησε το ζευγάρωμα του Δία με τη μητέρα των Μουσών, τη Μνημοσύνη. Με άλλα λόγια, η σωματική ρώμη και η πνευματική αλκή του πατέρα των θεών και των ανθρώπων έσμιξε με την ομορφιά και την αρμονία της χαριτωμένης Μνημοσύνης στη μακεδονική γη του Ολύμπου και των Πιερίων και γέννησαν μιαν εποχή νέου πολιτισμού στον κόσμο», έλεγε ο αείμνηστος Μέγας Δάσκαλος και Παιδαγωγός Χρίστος Τσολάκης.
Τι σημαίνει άραγε σήμερα πατριωτισμός, δηλαδή η ανιδιοτελής αγάπη για την πατρίδα, η φιλοπατρία; Σήμερα, εν έτει 2021, 200 χρόνια μετά, προφανώς η λέξη δεν παραπέμπει σε καρυοφύλλια και απελευθερωτικούς αγώνες, ούτε σε μπουρλοτιέρηδες σε μονές του Σέκου ή του Αρκαδίου, ούτε σε εξόδους του Μεσολογγίου. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, πατριωτισμός σήμερα, σημαίνει να παραδώσουμε την πατρίδα μας στα παιδιά μας καλύτερη απ’ ό,τι την βρήκαμε από τους πατεράδες και τις μανάδες μας. Να την παραδώσουμε καλύτερη σε όλα τα επίπεδα, δηλαδή:
-
Στο οικονομικό επίπεδο , κλείνοντας την ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών και αυξάνοντας το βιοτικό επίπεδο του λαού
-
Στο μορφωτικό επίπεδο, εξαλείφοντας ει δυνατόν τον αναλφαβητισμό, πραγματικό ή λειτουργικό και εκμηδενίζοντας την αγραμματοσύνη
-
Στο πολιτιστικό επίπεδο, προάγοντας την σκέψη, την ευθυκρισία, τις επιστήμες, τις τέχνες και προφυλάσσοντας τις παραδόσεις μας και την τεράστια από αρχαιοτάτων χρόνων διαχρονική πολιτιστική μας παρουσία και κληρονομιά από καταστροφές
-
Στο περιβαλλοντικό επίπεδο, προστατεύοντας τους φυσικούς μας πόρους, την χλωρίδα και την πανίδα της πατρίδας μας, το υπέροχο φυσικό μας τοπίο και την αρμονία του
-
Στο κοινωνικό επίπεδο, αυξάνοντας συνεχώς τους δείκτες της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικής αλληλεγγύης
-
Στο θεσμικό επίπεδο , διαφυλάττοντας ως κόρη οφθαλμού τους βασικούς συνταγματικούς κανόνες και την εύρυθμη λειτουργία του πολιτεύματος
Κάνοντας ένα νοητικό άλμα, φαντάζομαι ότι ο Γεωργάκης Ολύμπιος είναι σήμερα μαζί μας, εδώ στον τόπο μας και παρακολουθεί τα πεπραγμένα μας και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι ο Ήρωας θα ήταν πολύ αυστηρός μαζί μας, διότι:
-
Θα εξοργίζονταν πολύ που στο οικονομικό επίπεδο, η ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών αντί να κλείνει, ανοίγει.
-
Θα θλίβονταν που στο μορφωτικό επίπεδο, η χώρα μας δεν εμβαπτίζει την νεολαία μας και γενικότερα τον λαό μας στην κολυμβήθρα της απέραντης μορφωτικής και πολιτιστικής μας προίκας, αλλά αρκείται σε μία τυπική, τεχνοκρατική και γραφειοκρατική του επιμόρφωση.
-
Θα μας αγρίευε , που στο πολιτιστικό επίπεδο, δεν αντιστεκόμαστε σθεναρά στην ισοπεδωτική λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης, αποδεχόμενοι φθηνά ψευδοπολιτιστικά προϊόντα εισαγωγής ή ξενόφερτα πρότυπα συμπεριφοράς και σκέψης.
-
Θα μας στηλίτευε και θα δάκρυζε, στο περιβαλλοντικό επίπεδο, με την απροσεξία μας, την εγκληματική αδιαφορία μας και την απαράδεκτη συμπεριφορά μας απέναντι στο άγιο τοπίο της Ελλάδας μας, που τον καταστρέφουμε εμείς με τα ίδια μας τα χέρια. Καταστρέφουμε ανάλγητα τον φυσικό μας πλούτο. Καταστρέφουμε τα μνημεία μας, « αυτές τις πέτρες για τις οποίες πολέμησε ο Μακρυγιάννης ».
-
Θα μας κατσάδιαζε άγρια, στο κοινωνικό επίπεδο, για την χαλαρότητα της κοινωνικής μας συνοχής, τις απρόσωπες κοινωνικές μας σχέσεις, την απάθεια και την αναλγησία που πολλές φορές μας διέπει ως προς την αλληλεγγύη προς τον πλησίον μας.
-
Θα μας επιτιμούσε , στο θεσμικό επίπεδο, για την αμοιβαία σχέση καχυποψίας έως υπονόμευσης μεταξύ κράτους και πολιτών, την έλλειψη σεβασμού απέναντι στους θεσμούς, αρχής γενομένης από τους ταγούς αυτής της χώρας που συχνά διυλίζουν τον κώνωπα και καταπίουν την κάμηλον.
-
Θα μας μέμφονταν για την κοινωνική μας ραστώνη, τη δημοκρατική μας τεμπελιά, τη συνειδησιακή μας αγρανάπαυση και την πατριωτική μας σκουριά.
Δεν γνωρίζω πως θα αντιδρούσε ο Ήρωας, αν άκουγε από τα αναιδή χείλη κάποιων ανιστόρητων, νεόκοπων και ιστορικά απαίδευτων μικροαστών των μεγαλουπόλεων, να ταυτίζουν την λέξη «βλάχος» με την έννοια του άξεστου, μόνο και μόνο επειδή δεν ασπάζεται τα μιμητικά και κατεστημένα πλέον δυτικότροπα πρότυπα συμπεριφοράς. Αυτά τα κοινωνικά στρώματα που απαξιώνουν με περισσή άγνοια, ανωριμότητα, μικρόνοια και ελαφρότητα, παραδόσεις, γλώσσες, ντοπιολαλιές, ιδιώματα και συμπεριφορές των πληθυσμών της περιφέρειας, αγνοώντας εκόντες-άκοντες ότι προσβάλλουν τους ίδιους τους προγόνους τους. Υποθέτω πως θα τους θύμιζε ότι όλοι, μα όλοι οι εθνικοί ευεργέτες, είχαν βλαχικές ρίζες και ήταν αυτοί που δώρισαν όλα τα δημόσια κτίρια (Ακαδημίες, Στάδια, Πολυτεχνεία, Πανεπιστήμια, Αστεροσκοπεία, Νοσοκομεία, Πνευματικά Κέντρα κλπ.) στο ελληνικό κράτος.
Η συστηματική και επί πολλά χρόνια αποσιώπηση ή έστω οι επιλεκτικές αναφορές στη μεγάλη προσφορά των Βλάχων από την πολιτεία, η οποία διαφαίνεται ακόμη και σήμερα στην «Πελοποννησοκεντρική και Νοτιοελλαδοκεντρική» γραφή της «επίσημης» ιστορίας, είχε ως αποτέλεσμα την έλλειψη ενημέρωσης της ευρύτερης κοινωνίας για τη συμβολή και τις θυσίες των «ετεροχθόνων», όπως τους αποκαλούσαν υποτιμητικά, Βλάχων στους εθνικούς αγώνες. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, χάνεται ή υποβαθμίζεται και η τεράστια εθνική προσφορά του Βλάχου Γεωργάκη Ολυμπίου και των άλλων ηρώων της Βόρειας Ελλάδας.
Ο Γεωργάκης Ολύμπιος θα χαμογελούσε σήμερα ειρωνικά και σαρκαστικά, γιά τα βιβλία της ιστορίας μας, Συνήθως την δράση και την θυσία του καταφέρνουν και την χωρούν στην καλύτερη περίπτωση σε μία παράγραφο, στην χειρότερη σε δύο σειρές, ή και σε καμία.
Εξ άλλου, η τραγική κατάληξη της οικογένειας του Γεωργάκη Ολυμπίου, που πέθανε στην ελεύθερη Ελλάδα πάμφτωχη, όπως συγκλονιστικά περιγράφεται στο έξοχο βιβλίο του αείμνηστου Γρηγόρη Βέλκου « Το άδοξο τέλος της οικογένειας του Γεωργάκη Ολυμπίου», τεκμηριώνει ακράδαντα του λόγου το αληθές.
Δυστυχώς, την Ιστορία την γράφουν οι Ήρωες και μας την διηγούνται οι άλλοι, οι εντεταλμένοι τελάληδες, όπως θέλουν αυτοί.
Αν θέλουμε πραγματικά να τιμούμε τη μνήμη του Ήρωα Φιλικού Γεωργάκη Ολυμπίου και του κάθε Ήρωα, ας μην περιοριζόμαστε σε αποστεωμένες και μιμητικές ετήσιες εκδηλώσεις μνήμης στο επίπεδο μίας μεταφυσικής, πομπώδους και παρωπιδικής πατριδολαγνείας και προγονολατρείας. Ας ασχοληθούμε με το να αναδείξουμε, να διαδώσουμε και να εμφυσήσουμε πρώτα απ’ όλα και παντού τις ιδέες του, τις ιδέες του Γεωργάκη, τις ιδέες του Ρήγα, τις ιδέες της Ελευθερίας, τις ιδέες της Επαναστατικής και Ανυπότακτης Σκέψης, τις ιδέες της υπέρτατης θυσίας για αυτό που ο Γεωργάκης θεωρούσε στάση ζωής.
Η Ιστορία, βγαλμένη από τα σπλάχνα του λαού, τον τραγουδάει ακόμη τον Γεωργάκη Ολύμπιο. Κι ας παλεύει η «επίσημη» Ιστορία να κρατάει δειλά κι αμήχανα στη σκιά την μεγάλη μορφή του.
Αντί λοιπόν να κρατήσουνε ενός λεπτού σιγή, ας κρατήσουμε ενός λεπτού κραυγή στην μνήμη του Ήρωα Φιλικού, αναφωνώντας:
Ο Γεωργάκης Ολύμπιος ΖΕΙ.
Γεωργάκης Ολύμπιος (1772-1821) Ένας «ετερόχθων» Ήρωας στη σκιά του Ολύμπου (και της «επίσημης» Ιστορίας)
Γιώργος Ι. Συνεφάκης
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ στις 21 Μαρτίου 2021
