Οι Γραμμουστιάνοι Βλάχοι, διασκορπισμένοι σήμερα σε όλη τη Βαλκανική, προέρχονται ως γνωστόν από τα βλαχοχώρια του ορεινού όγκου του Γράμμου.
Η βλάχικη αυτή ομάδα οικισμών με κέντρο τη Γράμμουστα ή Γράμμουστη, αποτελούνταν από τη Φούσα ή Φούσια, το Βετέρνικο ή Βετεάρνικ’, το Λιβάδι, το Πισκοχώρι, τον Άγιο Ζαχαρία ή Ζαγάρ’, την Αετομηλίτσα ή Ντένισκου ή Ντέντσκο, το Πληκάτι , την Κιάφα, τη Νικολίτσα ή Νικουλίτσα, το Λινοτόπι ή Λινατόπια ή Λιντόπια ή Λινοτόπεα ή Λινουτόπια, την Άρζα και τη Δάρδα. Η Γράμμουστα (σημ. ονομ. Γράμμος) αποτέλεσε το κέντρο από το οποίο διασκορπίστηκαν οι ανά τα Βαλκάνια διαβιούντες σήμερα Γραμμουστιάνοι.
Η Γράμμουστα (σημ. ονομ. Γράμμος) αποτέλεσε το κέντρο από το οποίο διασκορπίστηκαν οι ανά τα Βαλκάνια διαβιούντες σήμερα Γραμμουστιάνοι. Η πολίχνη, της οποίας σήμερα σώζονται μονάχα ερείπια, ήταν κτισμένη σε υψόμετρο 1.390 μέτρα στο όρος Γράμμος και μεταξύ του Φουνικού (βλαχ. Funico) και του Νικούλεα (βλαχ. Niculea) των δυο παραποτάμων του ποταμού Αλιάκμονα που πηγάζει από εκεί κοντά στην κορυφή Γκιζντόβα (βλαχ. Gizdova) και δυτικά του δρόμου που οδηγεί από Αετομηλίτσα (βλαχ. Denisco) και δια μέσου της Βρύσης του Μπουκουβάλα (βλαχ. Fântâna al Bucuvală) στον οικισμό.
Μια εξέχουσα προσωπικότητα που ανέδειξε η σπουδαία αυτή βλάχικη κωμόπολη του Νομού Καστοριάς, και από την οποία μπορούμε να συμπεράνουμε εμμέσως την πνευματική στάθμη της πολίχνης κατά τη συγκεκριμένη εποχή, είναι και ο ιατροφιλόσοφος Ιωάννης Νικολίδης ο Πίνδος. Εκ της οικογένειας Νικολίδη απαντούμε στη Βιέννη την ίδια εποχή και τον τραπεζίτη και πρόεδρο του χρηματιστηρίου Δημήτριο Νικολίδη τον Πίνδο, αλλά υπάρχει και η μαρτυρία ότι κάποιο μέλος της οικογένειας αγόρασε στα 1792 στην Κραϊόβα τον εμπορικό οίκο αρχικά «Δημητρίου Ιωάννου Ποσκάρου» και στη συνέχεια «Θεοδώρου Ποσκάρου».
Τα πρώτα όμως αποδημήσαντα μέλη της οικογένειας Νικολίδη Πίνδου τα συναντούμε στο Σεμλίνο της Σερβίας, όπου στο «Βιβλίο των μνημονευμένων τεθνηκότων», που σώζεται στον Ιερό Ναό της Γεννήσεως της Θεοτόκου, καταγράφονται προς μνημόνευση μεταξύ των ευεργετών του Σχολείου οι «εκ Γραμόστης» Ιωάννης δε Πίνδο (φιλόσοφος & καθηγητής της ιατρικής), Νικόλαος (πατήρ του Ιωάννου), Ευστάθιος (αδελφός του Ιωάννου), Θεόδωρος (αδελφός του Ιωάννου), Δημήτριος (αδελφός του Ιωάννου), Στέργιος (αδελφός του Ιωάννου), Αγότζα (μητέρα του Στεργίου), Κωνσταντίνα (…… του Στεργίου) και οι «εκ Βιέννης» Μαρία (1η συμβία του Στεργίου) και Κωνσταντίνα (2α συμβία του Στεργίου). Στην άλλη σελίδα μνημονεύονται ο Στέργιος «Νικολίδου δε Πίνδο, Ευγενής του Αυτοκρατορικού και Ιερού Ρωμαϊκού Κράτους εκ Βιέννης» και η Μαρία «θυγάτηρ του Ιωάννου Νικολάου Τζαργάνη και σύμβιος του Νικολάου Ιωάννου Λέκκου εκ Κλεισούρας».
Ο Ιωάννης Νικολίδης γεννήθηκε στη Γράμμουστα στις 14 ή 25 Μαρτίου 1737 ή 1745, όπως αυτό προκύπτει από τον Κατάλογο των Διδακτόρων Ιατρών των ετών 1752-1821 των Αρχείων του Πανεπιστημίου της Βιέννης, και σε ηλικία 3-4 ετών εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Κλεισούρα, η οποία διεκδικεί κι αυτή εν μέρει τον Ιωάννη Νικολίδη ως δικό της τέκνο, καθώς στα σπουδαία εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κλεισούρας ανατράφηκε και εξ αυτής ορμώμενος μετέβη στη Σιάτιστα για υψηλότερες σπουδές. Αργότερα σπούδασε την ιατρική επιστήμη στη Βιέννη, όπου και ανήλθε στα υψηλότερα κοινωνικά στρώματά της. Εντούτοις, ο τόπος καταγωγής μνημονεύεται και στην διδακτορική του διατριβή για τις παθήσεις του στομάχου «Disseratio Inauguralis Physiologico – Medica Sistens Pyogoniam quam annuente inclyta Facultate Medica in antiquissima et celeberrima Universitate Vindobonensi pro doctoris gradu publicae disquisitioni submittit Joannes Nicolides, Macedo Grammostensis. Disputabitur in Universitatis Palatio die mensis Novembris MDCCLXXX (1780). Viennae, typis Matthiae Andreae Schmidt, Universitatis Typogr.», την οποία μάλιστα είχε αφιερώσει στον πρύτανη της Ιατρικής Σχολής της Βιέννης Anton Stoerck (1731-1803), αλλά και στο έργο του «Ερμηνεία περί του πώς πρέπει να θεραπεύεται το Γαλλικόν Πάθος, ήγουν η Μαλαφράντζα. Βιβλίον πολλά ωφέλιμον και ευκολομεταχείριστον εις κάθε απλόν Άνθρωπον. Συνθεμένον απλά ρωμαίικα προς κοινήν ωφέλειαν και διηρημένον εις δύο μέρη. Πόνημα Ιωάννου Νικολίδου του Πίνδου του εκ της Τάξεως των Ευγενών του ιερού Ιμπερίου των Ρωμάνων, Ιατροφιλοσόφου και Διδασκάλου της Ιατρικής, έτι δε και πρακτικού Ιατρού και του εν Βιέννη της Αουστρίας των Ιατρών Συλλόγου και της Ακαδημίας Μέλους. Τυπωμένον με έξοδά του. Εν Βιέννη της Αουστρίας 1794. Εν τη τυπογραφία Ιωσήφ του Βαουμαϊστέρου», που είναι μια επιστημονική μελέτη για τη σύφιλη. Mε τη πραγματεία αυτή προήχθη σε αρχίατρο και για τις επιστημονικές του μελέτες έχαιρε εκτιμήσεως από τον Ιωσήφ Β΄ και από το Λεοπόλδο Β΄. Υπάρχουν πληροφορίες ότι ο Νικολίδης συνέγραψε και άλλο ένα έργο, την Φαρμακοποιΐα, αλλά παρά την επισταμένη μας έρευνα κατέστη αδύνατη η εύρεση αντιτύπου του.
Ο Ιωάννης Νικολίδης «ο εκ της εν Μακεδονία Γραμμόστεως, το γένος Βλάχος», όπως γράφει ο Γεώργιος Ζαβίρας στα 1872, ήταν ιατροφιλόσοφος, διδάσκαλος της ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, μέλος της Ακαδημίας της Βιέννης και από το 1781 μέλος του Ιατρικού Συλλόγου Βιέννης με πρόταση του Αυτοκράτορα των Ρουμάνων Ιωσήφ του Β΄. Στα 1791 του απονεμήθηκε ο τίτλος του ευγενούς (Φον) από τον αυτοκράτορα της Αυστρίας, καθώς υπήρξε και ιδιαίτερος γιατρός της Αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας. Σχετικά η «Εφημερίς» των Αδελφών Πούλιου γράφει στις 30 Μαΐου 1791: «Η Κ.Β. Μεγαλειότης Λεοπόλδου του Β΄ συγκατανεύουσα ηυδόκησε να αξιώση τον κύριον Ιωάννην Νικολίδην τον εκ Μακεδονίας και διδάσκαλον της ιατρικής, μαζί με τον ανεψιόν του Στέργιον Ευστάθιον Νικολίδην, δια τα πολλά και άξιά του προτερήματα, εις τον αριθμόν των ευγενών του αγίου Καισσαρο-Ρωμαϊκού Ιμπερίου, με την επωνυμίαν (πρεδικάτο) ντε Πίνδο». Το οικόσημο ευγενείας που του παραχωρήθηκε απεικονίζει ορεινό όγκο (προφανώς την Πίνδο) και ένα φίδι (σύμβολο δύναμης) και φέρει γραμμένο σε βάθρο τα εξής: «Ιωάννης Νικολίδης Πίνδος. Ε΄ του Ι. Ρ. Ι. και Δ. της Ι.», που σημαίνουν Ευγενής του Ιμπερίου Ρωμάνων Ιατροφιλόσοφος και Διδάσκαλος της Ιατρικής. Κάτω από την εικόνα του οικοσήμου η φράση: «Όλα τα βιβλία, όπου έχουν εις την αρχήν τους τούτο το στέμμα μου, είναι γνήσια της εκδόσεώς μου». Ο εγκατεστημένος στη Δρέσδη Νικόλαος Αθ. Πίνδος, απόγονος του Νικολίδη διαφύλαττε ως οικογενειακό κειμήλιο το οικόσημο της οικογένειας.
Στα 1827 ο Ιωάννης Νικολίδης δώρησε στο σχολείο των Γραικών και Βλάχων της Βιέννης 120 τόμους ελληνικών και ρουμανικών βιβλίων. Το όνομά του μάλιστα το συναντούμε στον κατάλογο συνδρομητών της Βιέννης στο βιβλίο του Κλεισουριώτη λογίου Δημητρίου Ν. Δαρβάρεως «Εγκυκλοπαιδεία Απλοελληνική….Βιέννη 1829», όπου σημειώνεται: «ο λόγιος κύριος Ιωάννης Νικολίδης ο Πίνδος». Ο Ανδρέας Παπαδόπουλος Βρετός αναφέρει στα 1857 το έργο του Anton Stoerck «Praecepta Medico-Practica…, Viennae 1791, v. 2», και στα ελληνικά «Διδασκαλίαι ιατρικο-πρακτικαί προς χρήσιν των Στρατοπεδικών και χωρικών χειρούργων όλων των Αουστριακών επικρατειών συνταθείσαι μεν εις την Γερμανικήν γλώσσαν παρά του εκλαμπροτάτου Αντωνίου Ελευθέρου Βαρώνος από Στερκ. Μεταφρασθείσαι δε και εκδοθείσαι παρά Ιωάννου Νικολίδους του από Γραμμόστεως της εν Μακεδονία ιατροφιλοσόφου τε και διδασκάλου της ιατρικής…., τομ. Α’, εν Βιέννη 1785. Παρά Ιωσήπω τω Βαουμεϊστέρω εις 8ον».
Στη Βιέννη ο Ιωάννης Νικολίδης, που σημειωτέον υπήρξε και συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου, ήταν μαζί με άλλα δυο διακεκριμένα μέλη της ελληνικής κοινότητος, τους Σταύρο Ιωάννου και Δημήτριο Ποσκάρου, εκτελεστές της διαθήκης – κληροδοτήματος του Γιαννιώτη ευεργέτη Παναγιώτη Χατζηνίκου (1709-1796), με την οποία τέθηκαν οι βάσεις της λειτουργίας της ελληνικής σχολής του Braşov.
Στο ελληνορθόδοξο νεκροταφείο της Βιέννης μεταξύ των τάφων των ομογενών της ελληνικής κοινότητας της Αυστριακής πρωτεύουσας περιλαμβάνονται και οι τάφοι του Ιωάννη Νικολίδη – Πίνδου, που πέθανε στις 12 Οκτωβρίου 1828 και των συγγενών του Κωνσταντίας, Στεργίου, Μαρίας και Καρόλου. Ο Νικόλαος Πίνδος, η Σουλτάνα Ν. Πίνδου, ο Στέργιος Ν. Πίνδος, η Κυράτσα, αδελφή Νικ. Πίνδου, και ο Δημήτριος Πίνδου αναγράφονται ως συνδρομητές των σχολείων της Κλεισούρας στον Κώδικα «Κατάστιχον λογαριασμοί διάφοροι 1831-1834-1858 Νο 19» του Εθνολογικού – Λαογραφικού Μουσείου Κλεισούρας. Εξ αυτών ο Νικόλαος Πίνδος έγινε κουμπάρος των εκ Μοσχοπόλεως Μπλατσιωτών Στέργιου Μ. Δούμπα και Μαρίας Μ. Κούρτη (το γένος Τύρκα), στο γάμο τους στο Ναό της Αγίας Τριάδος της Βιέννης στις 15/27 Ιανουαρίου 1828.
Στο νεκροταφείο της Κλεισούρας Καστοριάς σώζονται επίσης μαρμάρινοι σταυροί που ανήκουν σε μέλη της οικογένειας Πίνδου και φέρουν τις επιγραφές:
--ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ Η ΜΑΡΙΑ ΤΑΣΙΟΥΛΑ Ν. ΠΙΝΔΟΥ 13 ΕΤΩΝ ΑΝΕΠΑΥΘΗΚΕ ΕΝ ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ 1870.
--ΕΝΤΑΥΘΑ ΚΕΙΤΑΙ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΟΥ ΤΑΣΙΟΥΛΑ Ν. ΠΙΝΔΟΥ ΚΑΙ Ο ΣΙΖΙΓΟΣ ΑΥΤΗΣ (δυσανάγνωστο) ΚΑΙ ΜΑΡΙΑ ΔΟΥΠΑΤΑΡΟΥ ΑΝΕΠΑΥΘΗΝ ΜΑΙΟΥ 25 1872.
--189(3) ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 17 ΚΛΕΙΣΟΥΡΑ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΙ ΚΥΡΑΤΣΟΥ ΠΙΝΔΟΥ ΚΑΙ Η ΜΗΤΗΡ ΤΟΥ ΑΓΟΤΣΟΥ.
--ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ Η ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΣ ΓΥΝΗ ΣΟΥΛΤΑΝΑ Ν. ΠΙΝΔΟΥ Η ΤΟ ΘΕΙΟΝ ΑΠΟ ΚΑΡΔΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΛΗΣΙΟΝ ΩΣ ΕΑΥΤΟΝ ΑΓΑΠΗΣΑΣΑ. ΑΥΤΗ ΤΕ ΜΑΚΑΡΙΑ ΗΤΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ…….
Στην Κλεισούρα όμως γεννήθηκε το 1881 και ο Νικόλαος Τασιούλα Πίνδος, ο οποίος μετά την αποφοίτησή του από τα εκπαιδευτήριά της εισήχθη ως υπότροφος στη Σχολή της Χάλκης και από εκεί αναχώρησε για τη Βιέννη, όπου φοίτησε στην Εμπορική Ακαδημία. Μετά όμως από τις επίμονες παρακλήσεις των γονέων του επέστρεψε αρχικά στην Κλεισούρα και έπειτα εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Θεσσαλονίκη. Το 1908 μετά το θάνατο του πατέρα του Τασιούλα Πίνδου επανήλθε στην Κλεισούρα και ανέλαβε την ηγεσία της εκεί Επιτροπής του Μακεδονικού Αγώνα. Μετά την ανακήρυξη του Τουρκικού Συντάγματος αναχώρησε και πάλι στη Δρέσδη, όπου ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο συνεργαζόμενος με τον Κλεισουριώτη Κων. Τουρνιβούκα. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Δρέσδη διετέλεσε και άμισθος υποπρόξενος. Μάλιστα στο Εθνολογικό – Λαογραφικό Μουσείο Κλεισούρας σώζεται και ταμπακέρα αφιερωμένη σ’ αυτόν με το σύμπλεγμα των μονογραμμάτων Ν.Π. και την εξής επιγραφή: «Η Ελληνική Παροικία Δρέσδης τω γενναίω αγωνιστή Νικολάω Πίνδω 1912-1913». Ο Νικόλαος Πίνδος πέθανε και τάφηκε στην Κλεισούρα στις 8 Ιουλίου 1974˙ στο οστεοφυλάκιο του κοιμητηριακού ναού του Αγίου Αθανασίου Κλεισούρας σώζεται ακόμη και σήμερα το κουτί με τα οστά του.
Ο Ιωάννης Νικολίδης συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των Διαφωτιστών και όλων εκείνων των Βλάχων της διασποράς που κατά την προεπαναστατική περίοδο μετέφεραν την επιστημονική γνώση από την Ευρώπη στον ελληνικό χώρο με τα έντυπα βιβλία τους που συνήθως ήταν συμπιλήματα, απανθίσματα ή μεταφράσεις ευρωπαϊκών βιβλίων. Με το διαφωτιστικό του όμως έργο για τη σύφιλη ο Ιωάννης Νικολίδης επιχείρησε να καταστήσει κατανοητή σε όλους τους Έλληνες αναγνώστες τη χειρότερη ασθένεια εκείνης της εποχής, που είχε εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Τη γνώση αυτή την θεωρούσε απαραίτητη για όλους για να είναι ευκολότερη και η αντιμετώπισή της, για να αποφεύγουν τους θεατρινισμούς, τις ψευτιές και τα καμώματα των «καπήλων της ιατρικής», των τσαρλατάνων ιατρών, αλλά και για να εγκαταλείψουν τις αντιεπιστημονικές αντιλήψεις θεραπείας, που κυκλοφορούσαν ευρέως.
Σιώκης Δημ. Νικόλαος
(άρθρο στο περιοδικό Ελιμειακά, έτος 25ο, τεύχ. 56, Ιούνιος 2006, σελ. 26-36)
