Βλάχοι και ελληνισμός

Για τους Βλάχους ή Αρουμάνους των Βαλκανίων, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων ζει στον ελλαδικό χώρο, στο τρίγωνο της Πίνδου, της κεντρικής Μακεδονίας και της Βόρειας Θεσσαλίας, έχει πρόσφατα υποστηριχθεί, ότι πιθανώς να αποτελούν μια από τις πιο παλιές πληθυσμιακές ομάδες του ευρωπαϊκού χώρου. ²¹⁰

Κατά τον Βούλγαρο ανθρωπολόγο P. Boev, οι Βλάχοι αποτελούν γηγενείς πληθυσμιακές ομάδες των Βαλκανίων, εκρωμανισμένες γλωσσικά, κατά την Ρωμαϊκή περίοδο.²¹¹

Η εθνογραφική ομάδα των κτηνοτρόφων Βλάχων του ελλαδικού χώρου διακρίνεται απο τη λατινογενή βλάχικη διάλεκτο, η οποία έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την ελληνική γλώσσα. Ιστορικές καταγραφές της παρουσίας τους στο βαλκανικό χώρο αναφέρονται από τον 8ο μ.Χ. αιώνα. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας διατήρησαν -συχνά- την αυτονομία τους, αποσυρμένοι σε ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές. Η λατινογενής διάλεκτος τους συνδέεται με τη ρωμαϊκή περίοδο και τη γλωσσική της επίδραση στα Βαλκάνια, η οποία σε ένα βαθμό συνοδευόταν και από την εγκατάσταση Ρωμαίων εποίκων.

Το 1959, ο Α. Πουλιανός εξέτασε 102 γυναίκες και 109 άνδρες Βλάχους, πολιτικούς πρόσφυγες στην τότε Σοβιετική ένωση, που προέρχονταν από την ανατολική Ήπειρο και την κεντρική και την δυτική Μακεδονία. Κατά την γνώμη του, οι Βλάχοι αντιπροσωπεύουν βασικά ντόπιο πληθυσμιακό στοιχείο, το οποίο θα μπορούσε να έχει δεχθεί κεντρο-ευρωπαϊκή ανθρωπολογική και γλωσσική επίδραση, την εποχή των κέλτικων μετακινήσεων του 4ου-2ου π.Χ. αιώνα. ²¹² Στην περίπτωση αυτή, η γλωσσική συγγένεια της κελτικής με τη λατινική θα μπορούσε να οδηγήσει στην επικράτηση της δεύτερης, κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.

Το 1970 η Ζωή Τσιώλη²¹³ πραγματοποίησε μορφομετρική μελέτη σε πληθυσμιακό δείγμα Βλάχων και Καραγκούνηδων της Θεσσαλίας, και ασχολήθηκε διεξοδικά με το πρόβλημα και τις σχετικές απόψεις για την ιστορική διαμόρφωση του βλάχικου γλωσσικού ιδιώματος. Το βλάχικο ανθρωπολογικό δείγμα της περιελάμβανε 211 γυναίκες και 231 άνδρες της Θεσσαλίας και τα συμπεράσματα της ήταν ανάλογα με αυτά του Πουλιανού.

Το 1996 πραγματοποιήθηκε ανθρωπολογική αποστολή και μελέτη πληθυσμιακού δείγματος στο Κεφαλόβρυσο Πωγωνίου από ομάδα συνεργατών του Ανθρωπολογικού Μουσείου της Ιατρικής σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών. ²¹⁴ Ο οικισμός του Κεφαλόβρυσου Πωγωνίου, στον οποίο είναι εγκατεστημένοι 1300 βλαχόφωνοι, ημινομάδες κτηνοτρόφοι, βρίσκεται στους πρόποδες της Νεμέρτσικας, ανάμεσα στα χωριά Ωραιόκαστρο, Βασιλικό και Κάτω Μερόπη.²¹⁵

Πρόσφατη συγκριτική ανάλυση και στατιστική επεξεργασία περισσότερων συστημάτων ομάδων αίματος στον πληθυσμό της Ρουμανίας, έδειξε τη γενετική συγγένεια όλων των γεωγραφικά διάσπαρτων βλάχικων ομάδων της και ταυτόχρονα τη γενετική τους διαφοροποίηση απο τον πληθυσμό της Ρουμανίας, με τον οποίο έχει συχνά στο παρελθόν συνδεθεί η προέλευση των Βλάχων. ²¹⁶

Σύμφωνα με τους H Schmidt, C Clavce, C. Crasa, οι Βλάχοι αποτελούν πληθυσμιακή συνέχεια του -εξελληνισμένου- προϊστορικού Θρακικού στοιχείου, το οποίο ίδρυσε το κράτος της αρχαίας Μακεδονίας, που ως γνωστόν επεκτάθηκε μέχρι την Ινδία την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου, διασπάστηκε μετά τον θάνατο του το 323 π.Χ., και τέλος πέρασε στη σφαίρα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 168 π.Χ., για να δεχθεί τη γλωσσική της επίδραση και την εγκατάσταση ρωμαίων εποίκων στο γεωγραφικό της χώρο.

Κεφαλικός δείκτης (Ι. Μούκας – Σ. Τσίγκος 1999)

Κατά τον P. Boev οι Βλάχοι των Βαλκανίων χαρακτηρίζονται από τη συμμετοχή γηγενών μεσαιωνικών και διναρικών ανθρωπολογικών τύπων στη σύνθεση των πληθυσμιακών τους ομάδων, και από μικρότερη βορειο-ευρωπαϊκή επίδραση σε σύγκριση με τις υπόλοιπες βαλκανικές ομάδες. Ιδιαίτερα για τους Έλληνες Βλάχους, έχει παρατηρήσει ότι δεν διαφέρουν ανθρωπολογικά από τους γειτονικούς τους μη βλάχικους πληθυσμούς του ελλαδικού χώρου.²¹⁷ Επίσης, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Βούλγαρου ανθρωπολόγου Peter Boev, με τα οποία συμφωνούν και οι προσωπικές παρατηρήσεις του συγγραφέα στην περιοχή του Κεφαλόβρυσου Πωγωνίου, οι διαφορετικές εθνογραφικές ομάδες της Ηπείρου -Βλάχοι, Σαρακατσάνοι και Ηπειρώτες- χαρακτηρίζονται από κοινούς ανθρωπολογικούς τύπους και την ίδια ανθρωπολογική σύνθεση.

(*) Μετρήσεις , Α. Πουλιανός 1968

Εξελεκτική Ανθρωπολογία
Πορίσματα και βασικές έννοιες της σύγχρονης ανθρωπολογικής έρευνας
Θεόδωρος Κ. Πίτσιος
Ιατρικές εκδόσεις Π.Χ. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ
Κεφάλαιο 4. Πληθυσμιακή Ανθρωπολογία
4.9 Ανθρωπολογία του Ελλαδικού χώρου
4.9.5 Οι Έλληνες Βλάχοι (σελ. 523-526)

211. P. Boev 1972, S. 136

212. Α. Πουλιανός 1966: “Η προέλευση των Ελλήνων”, σελ. 177

213. Ζ. Τσιώλη: “Βλάχοι και Καραγκούνηδες της Θεσσαλίας”. Αθήνα

214. Η έρευνα στο Κεφαλόβρυσο Πωγωνίου πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστου του 1996 με τη συνεργασία του εθνολόγου Ελ. Αλεξάκη και την οικονομική υποστήριξη της Ελληνικής Εταιρείας Εθνολογίας.

215. Ελ. Αλεξάκης 1996: “Η διαπραγμάτευση της συλλογικής ταυτότητας των Ελλήνων Βλάχων του Κεφαλόβρυσου (Μετζιτιέ) Πωγωνίου”, σελ 154

216. H. Schmidt, C. Clavce, C. Crasa 2000: “Geschichte und Hömogenetik aromunischer Bevölkerungen”, S. 368

217. P. Boev 1972, S. 136

Βιβλιογραφία

Πουλιανός Άρης: “Η προέλευση των Ελλήνων”, 2η έκδοση, 1966
Τσιώλη Ζωή: “Βλάχοι και Καραγκούνηδες της Θεσσαλίας : Ανθρωπολογική έρευνα”, 1980, Αθήνα
Μούκας Ι., Σ. Τσίγκος,: Ανθρωπολογική μελέτη στο Κεφαλόβρυσο Πωγωνίου”, 1ο Συμπόσιο Φοιτητών Ανθρωπολογίας, 22.4.1999, Αθήνα
H. Schmidt, C. Clavce, C. Crasa 2000: “Geschichte und Hömogenetik aromunischer Bevölkerungen” Proc 3, Kongr. d. Gesell. f. Anthropologie, S. 367-372
Boev Petŭr: Die Rassentypen der Balkanhalbinsel und der Ostägäischen Inselwelt und deren Bedeutung für die Herkunft ihrer Bevölkerung, 1972