Στο βιβλίο αυτό αποτυπώνονται τα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά των βλάχικων χωριών του Ασπροποτάμου όπως αυτά εξελίχθηκαν σε μια διαδρομή πέντε περίπου αιώνων (1455-2000). Το κέντρο αναφοράς σ' αυτή την ιστορική περιήγηση αποτελεί η Κρανιά η οποία διαχρονικά αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα βλαχοχώρια της περιοχής.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην Γερμανική επιχείρηση "εκκαθάρισης" της Πίνδου από τα Γερμανικά στρατεύματα τον Οκτώβρη του 1943. Δημοσιεύεται μάλιστα για πρώτη φορά στα ιστορικά χρονικά της χώρας μας το πρωτότυπο επιτελικό σχέδιο του Γερμανικού στρατού με την κωδική ονομασία "Πάνθηρας".
"Το βιβλίο "Κρανιά Ασπροποτάμου, η Ιστορία, ο Τόπος, οι Άνθρωποι" καλύπτει με πληρότητα την πορεία μέσα στον χρόνο του ξακουστού ασπροποταμίτικου χωριού, έχοντας παράλληλες αναφορές και για τα άλλα βλαχοχώρια της Νότιας Πίνδου ζωντανεύοντας έτσι όλοκληρο τον κόσμο του Ασπροποτάμου. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρείς θεματικές ενότητες.
Η πρώτη ενότητα, που είναι και η πιο εκτενής, καταγράφει την ιστορική διαδρομή του χωριού μέχρι τις ημέρες μας. Με παράθεση παρά πολλών ιστορικών στοιχείων, πληθώρας φωτογραφιών, πινάκων και χαρτών ο συγγραφέας καλύπτει όλο το φάσμα του βίου των πέντε αιώνων της Κρανιάς σε όλους τους τομείς:Δημιουργία του οικιστικού πηρήνα του χωριού, εξέλιξη του πληθυσμού,κοινωνικές ομάδες και θεσμοί, φορείς και διοίκηση του χωριού, επαγγέλματα, θρησκευτική ζωή και εκπαίδευση, ληστοκρατία, όπως και τις καταστροφές που υπέστη το χωριό σ' όλη την διάρκεια της ύπαρξης του.
Βιβλιοπαρουσιάσεις
Μια ενδιαφέρουσα επανέκδοση απο την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών του βιβλίου του Αθανάσιου Χρυσοχόοου, Οι Βλάχοι της Μακεδονίας Θεσσαλίας και Ηπείρου στη σειρά Μακεδονική Βιβλιοθήκη πραγματοποιήθηκε πρόσφατα.
Λεπτομέρειες σχετικά με την απόκτηση του απο το βιβλιοπωλείο της Εταιρείας μπορείτε να βρείτε εδώ.
Επίσης μπορείτε να το "κατεβάσετε" σε μορφή pdf
Οι Βλάχοι της Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Ηπείρου
Αθ. Ι. Χρυσοχόος
Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 2007
21 σελ.
ISBN 978-960-7265-74-6
Με το Ολοκαύτωμα της Κουτσούφλιανης και τον Εθελούσιο Εκπατρισμό των Κουτσουφλιανιτών, υψώθηκε στην Πίνδο ένα λαμπρό προπύργιο του ελληνισμού. Οι Κουτσουφλιανιώτες εκπροσώπησαν επάξια όλους τους Βλάχους της Ελλάδας και κατατρόπωσαν τους ανιστόρητους και τους αυτόκλητους διερμηνείς των συναισθημάτων τους. [...]
Το βιβλίο αυτό είναι αφιερωμένό σε όλους εκείνους που θυσίασαν τη ζωή τους και σ' εκείνους που διέθεσαν τα καλύτερά του χρόνια, τα νιάτα τους, ως δώρα στο βωμό για την Πατρίδα. Είναι μια ελάχιστη συμβολή στην ιερή μνήμη τους κι ένα κάλεσμα στις νέες γενιές ν' ακολουθήσουν το δρόμο της ενότητας και της δημιουργίας για την πρόοδο του τόπου μας. (από την εισαγωγή)
Αξιότιμες κυρίες, αξιότιμοι κύριοι, αγαπητές συμπατριώτισσες και αγαπητοί συμπατριώτες.
Είναι μεγάλη τιμή για τον Σύλλογο Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας και βρίσκεστε σήμερα όλες και όλοι σας εδώ, για την επίσημη παρουσίαση του Λεξικού της Κουτσοβλαχικής του εκλεκτού συγγραφέα Κώστα Προκόβα.
Ο Ηπειρώτης λόγιος Παναγιώτης Αραβαντινός (Πάργα 1809 - Ιωάννινα 1870), συγγραφέας της περίφημης μακροσκελούς "Χρονογραφίας της Ηπείρου" (1856-1857), εντάσσεται στη μεγάλη χορεία των ιστοριοδιφών που θεμελίωσαν την ελληνική ιστοριογραφία. Η συγγραφική του παραγωγή παρακολουθεί τις (πολιτικές) σκοπιμότητες της ιστοριογραφίας του 19ου αιώνα.
Η Μονογραφία περί Κουτσοβλάχων γράφτηκε το 1862, έτος εμφάνισης του Απόστολου Μαργαρίτη (από την Κλεισούρα της Μακεδονίας), πράκτορα του Μακεδονορουμανικού κομιτάτου, στο Βουκουρέστι, και δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 1905, λίγους μήνες μετά το ξέσπασμα του ανθελληνικού διωγμού στη Ρουμανία με αφορμή το Μακεδονικό Ζήτημα.
Ωστόσο, ο Αραβαντινός δεν ακολουθεί την κυρίαρχη ελληνική άποψη για τους Κουτσόβλαχους (ότι είναι Έλληνες), όπως την διατύπωσαν ο Κωνσταντίνος Κούμας στην Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων (εν Βιέννη 1832) και ο Μιχαήλ Χρυσοχόου (βλ. αρ. 283 της Βιβλιοθήκης Ιστορικών Μελετών). Ο Π. Αραβαντινός πιστεύει ότι οι Βλάχοι είναι απόγονοι Δακορωμούνων ποιμένων, οι οποίοι πιεζόμενοι από τους Αβαρογότθους μετακινήθηκαν σταδιακά στα μέσα του 6ου αιώνα νοτιότερα και εγκαταστάθηκαν στα ορεινά και αραιοκατοικημένα μέρη της Θράκης, της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας.
Μόλις εκτυπώθηκε το βιβλίο που εδώ και πολλά χρόνια ήταν εξαντλημένο:
«ΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΚΟΥΤΣΟΒΛΑΧΟΙ Ήτοι πραγματεία περί της καταγωγής και της προελεύσεως αυτών μετά δύο γεωγραφικών πινάκων: ενός τοπογραφικού του οροπεδίου Πολιτσιές και ετέρου γενικού της εγκαταστάσεως αυτών ανά τα όρη. »
Ο γεωγράφος-χαρτογράφος και ιστοριοδίφης Μιχαήλ Χρυσοχόου ή Χρυσικός (1834-1921), από τη Ζίτσα της Ηπείρου, ο οποίος δημοσίευσε πλήθος χαρτών και συνέταξε πλείστες γεωγραφικές μονογραφίες και τοπογραφικούς πίνακες, συνεισφέρει στην επιστήμη της ρωμανολογίας (βλαχολογίας) μία νέα οπτική θεώρηση των πραγμάτων, τη σκοπιά της ιστορικής γεωγραφίας.
Ο Χρυσικός μελέτησε με επιτόπια έρευνα το γεωγραφικό ανάγλυφο των μητροπολιτικών κοιτίδων των Βλάχων, από τον Αμβρακικό κόλπο έως το Κρούσοβο της Μακεδονίας, με "κεντρικό κόμβο" την Πίνδο, και των φυσικών ανθρωπολογικών χαρακτηριστικών τους, και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Βλάχοι (ή Αρωμάνοι) είναι απόγονοι εκλατινισθέντων Ιλλυριών και Ηπειρωτών-Μακεδόνων Ελλήνων, που είχαν στρατολογηθεί στις ρωμαϊκές λεγεώνες.
O Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης προέβη στην έκδοση του έργου ‘Λεξικό της Κουτσοβλαχικής του Λιβαδίου Ολύμπου – Λέξεις, Ιστορία, Παράδοση & Λαίκός Πολιτισμός – Παράγωγα, Συνώνυμα, Ετυμολογία’ του συγγραφέα Κώστα Προκόβα, πρ. Διευθυντή του Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη του Α.Π.Θ.