Βιβλιοπαρουσιάσεις

Η ανακάλυψη της πόλης από τη λαογραφία και την ανθρωπολογία γίνεται ως αποτέλεσμα των αλλαγών που επήλθαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη μεταπολεμική περίοδο παρατηρήθηκε ένα αυξανόμενο κύμα μετανάστευσης πολιτών από την ύπαιθρο στις πόλεις, ενώ έλαβε χώρα η ανεξαρτητοποίηση πολλών αποικιών, που ανάγκασε πολλούς ανθρωπολόγους να αλλάξουν πεδίο έρευνας. Το ίδιο συνέβη και με τη λαογραφία, που είχε ταυτίσει τον αγροτικό χώρο με το πεδίο έρευνάς της. Και οι δύο επιστήμες, για διαφορετικούς λόγους η καθεμία, είχαν αφήσει την πόλη έξω από τα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα.
Η αντίθεση «υπαίθρου και πόλης αποτελεί μια από τις κύριες μορφές μέσα από τις οποίες αποκτούμε συνείδηση ενός σημαντικού μέρους της εμπειρίας μας και των κρίσεων στην κοινωνία μας», υπογραμμίζει ο Williams (1973:426). Έχοντας υπ’ όψη αυτή τη διάσταση, αποκωδικοποιείται εύκολα το αντιθετικό ζεύγος «ύπαιθρος-πόλη». Η ύπαιθρος εμφανίζεται ως αρχετυπική εικόνα στην κοινωνική οργάνωση, ενώ η πόλη αναπαριστάνεται ως η πηγή του κακού. πρόκειται για μια εικόνα που διαχέεται σε διάφορες μορφές. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή που κάνει ο Ένγκελς για τις συνθήκες ζωής των νεοσχηματισμένων εργατικών στρωμάτων στο κλασικό βιομηχανικό κέντρο του 19ου αιώνα, το Μάντσεστερ στην Αγγλία.

Στο βιβλίο αποτυπώνονται βιώματα και αποθανατίζονται σκηνές και έθιμα της ζωής των μετακινούμενων Βλάχων, μιας ζωής μακρινής αλλά ζωντανής στη μνήμη όσων την έζησαν και ενδιαφέρουσας για όσους θα ήθελαν να τη γνωρίσουν. Η συγγραφέας μέσα από αυτά τα προσωπικά βιώματα, τις αναμνήσεις και αφηγήσεις των ηλικιωμένων, καταγράφει με νοσταλγία μία ζωή ανεπιστρεπτί χαμένη που καταλήγει να φαίνεται ένα μεγάλο παραμύθι. Η έκδοση συμπληρώνεται από σημαντικό φωτογραφικό υλικό των αρχών του προηγούμενου αιώνα και από χρήσιμο γλωσσάρι.
«...Τελευταίες στροφές, τελευταίες ανηφοριές και κατηφοριές. Η αγωνία στο κατακόρυφο· μεγάλων κυρίως όμως των μικρών· αγωνία που στεγνώνει το στόμα, ανεβάζει τους παλμούς. Αγωνία που κάνει την απόσταση να φαίνεται μεγαλύτερη, να νομίζεις πως ο δρόμος δεν τελειώνει, πως το χωριό μετακινείται όπως αγαπημένο πρόσωπο που κάνει τσαλίμια.
Τι απόλαυση να βλέπουν, στο τέλος της τελευταίας στροφής, να ξεπροβάλει ο αγαπημένος χώρος! Να ξεδιπλώνεται σαν χάρτης η πάνω γειτονιά, το μεσοχώρι, ο κάτω μαχαλάς, όλα πεντακάθαρα, στραφταλιστά στον ανοιξιάτικο ήλιο, που τα εξωραΐζει όπως η αγάπη τους. Ψάχνουν όλα τα μάτια ανυπόμονα να εντοπίσουν τα σπίτια τους, τις εκκλησίες, τα ξωκλήσια.

Καλησπέρα σας! Αντικείμενο του βιβλίου είναι η περιγραφή και η ανάλυση του Αρβανιτοβλάχικου (Καραγκούνικου) γλωσσικού ιδιώματος της Ακαρνανίας. O κ. Βασιλείου έδωσε στη γλωσσολογική επιστήμη και τη διεθνή επιστημονική κοινότητα μια υποδειγματική περιγραφή της συγκεκριμένης ποικιλίας της Βλάχικης, τόσο σε φωνολογικό όσο και σε μορφοσυντακτικό και λεξιλογικό επίπεδο, εμπλουτίζοντας με τον τρόπο αυτόν τις γνώσεις μας σχετικά με την ομιλουμένη Βλάχικη στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, μίας, δηλαδή, από τις ποικιλίες της Βλάχικης/Αρωμουνικής που μιλιούνται στην Ελλάδα και ταυτοχρόνως μίας από τις λατινογενείς / ρωμανικές γλώσσες των Βαλκανίων (βαλκανορωμανικές ή ανατολικές ρωμανικές γλώσσες ή βαλκανικές λατινικές γλώσσες).
Ο συνάδελφος καθηγητής κ. Αθανάσιος Νάκας ανέπτυξε τη σπουδαιότητα της γλωσσολογικής ανάλυσης και καταγραφής του ιδιώματος. Προσωπικώς, θα ήθελα να οδηγήσω τη σκέψη σας σε άλλες ατραπούς, σε ατραπούς που σχετίζονται με την κοινωνιογλωσσολογική διάσταση του συγκεκριμένου εγχειρήματος. Πέραν του καθαρά προσωπικού, συναισθηματικού θα έλεγα, ενδιαφέροντος να καταγράψει το δομικό σύστημα της πατρογονικής του γλώσσας, της γλώσσας των συντοπιτών του, για ποιον άραγε λόγο ο κ. Βασιλείου κατέγραψε το συγκεκριμένο ιδίωμα;

Καλησπέρα σας! Μεγάλη θα πρέπει να είναι η χαρά και η συγκίνηση του Αντώνη Βασιλείου, αλλά και των διοργανωτών, του ΔΣ της Αιτωλικής Πολιτιστικής Εταιρείας -ο Πρόεδρος της οποίας, άλλωστε, κ. Παναγιώτης Κοντός συντονίζει την εκδήλωση- για το γεγονός ότι η παρουσίαση του βιβλίου Το Αρβανιτοβλάχικο (Καραγκούνικο) Ιδίωμα της Ακαρνανίας γίνεται επί παρουσία ενός τόσο πυκνού και εκλεκτού ακροατηρίου.
Το παρουσιαζόμενο βιβλίο αποτελεί επεξεργασμένη μορφή ενός τμήματος της διδακτορικής διατριβής την οποία ο κ. Βασιλείου εκπόνησε με μεγάλη επιτυχία, αν κρίνουμε και από τα σχόλια της 7μελούς εξεταστικής επιτροπής στην οποία συμμετείχα ως μέλος. Με μια τέτοιου είδους αφετηρία, είναι σε μεγαλύτερο βαθμό εξασφαλισμένη αφενός η επιστημονική τεκμηρίωση των θέσεων του συγγραφέα, αφετέρου ο έλεγχος και η εγκυρότητα της βιβλιογραφίας, ελληνόγλωσσης και ξενόγλωσσης, δεδομένου, μάλιστα, ότι ορισμένα από τα ζητήματα που θίγονται στο βιβλίο θεωρούνται από κάποιους ως αμφισβητούμενα, ή, ακόμη χειρότερα, έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης από ξένη προπαγάνδα. Χωρίς να θέλω να επεκταθώ, είναι γνωστό λ.χ. το πόσο έβλαψε το βλαχικό ζήτημα στην Ελλάδα η ρουμανική προπαγάνδα.

Φωνολογική, λεξιλογική και μορφοσυντακτική περιγραφή
Η απουσία γραφής σε μια γλώσσα και η επακόλουθη έλλειψη ρύθμισης και κανονικοποίησής της (γραμματικές, λεξικά, διδασκαλία, κλπ.) είναι κάποιοι από τους σημαντικότερους παράγοντες οι οποίοι αφενός επιφέρουν εξαιρετικά μεγάλη διαφοροποίηση στο εσωτερικό αυτής της γλώσσας (διάλεκτοι, ιδιώματα) και αφετέρου - σε βάθος χρόνου - έχουν ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση της ίδιας της γλώσσας. Σε αυτό το βιβλίο γίνεται μια προσπάθεια για την καταγραφή των βασικότερων στοιχείων της γραμματικής του αρβανιτοβλάχικου (καραγκούνικου) γλωσσικού ιδιώματος της Ακαρνανίας, το οποίο εμφανίζει πολλές και σημαντικές διαφορές σε αρκετούς γραμματικούς τομείς (φωνολογία, μορφολογία, λεξιλόγιο, κλπ.) από όλα τα άλλα βλάχικα ιδιώματα. Το υπό εξέταση ιδίωμα παρουσιάζει επίσης ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον, μιας και ομιλείται από μια γλωσσική ομάδα που κατοικεί εδώ και αιώνες - απομονωμένη από όλες τις άλλες βλαχόφωνες ομάδες - στο νοτιότερο σημείο εξάπλωσης της βλάχικης γλώσσας στην Ελλάδα και φυσικά στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο, στην Ακαρνανία. Σε κάποια φάση της ιστορίας της, μάλιστα, η γλωσσική αυτή ομάδα υπήρξε ακόμη και τρίγλωσση, με τους ομιλητές της να μιλούν συγχρόνως βλάχικα, ελληνικά και αλβανικά/αρβανίτικα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το υπό εξέταση ιδίωμα. Όλα τα παραπάνω στοιχεία επομένως καθιστούν τυπικά και ουσιαστικά το συγκεκριμένο ιδίωμα ξεχωριστή διάλεκτο της βλάχικης γλώσσας, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης ερευνητικής προσέγγισης. Αυτή η προσέγγιση είναι και ο γενικότερος στόχος του συγκεκριμένου πονήματος.

Γεννήθηκα στα κράσπεδα μιας πόλης (Πρέβεζα), όπου και μεγάλωσα με τις αφηγήσεις για τη ζωή στα βουνά. Στη διατριβή μου μελέτησα τη γενέτειρα πόλη, την Πρέβεζα. Παρά το γεγονός όμως ότι γνώρισα τους ορεινούς πολιτισμούς με καθυστέρηση, ήταν –και είναι– εδραία η πεποίθησή μου πως είναι αδύνατον για κάποιον –οποιονδήποτε, αλλά προπάντων τον ερευνητή– να κατανοήσει το νεοελληνικό πολιτισμό χωρίς να στρέψει την προσοχή του, έστω και ως αναγνώστης, στα βουνά που κράτησαν όρθια την Ελλάδα σε καιρούς χαλεπούς, αλλά και όπου αναπτύχθηκαν πολιτισμοί περίοπτοι. Είναι ο πλούτος αυτών των ανθρώπων, ο αποκτημένος στη Διασπορά, που τους επέτρεψε να κοσμήσουν τις πόλεις του νεοελληνικού κράτους με επιβλητικά κτίρια, πανεπιστημιακά ιδρύματα, στά δια, με πολλά και διάφορα. Περπατώντας στην παραλία της Πρέβεζας συναντούσα πάντα το τότε καφενείο Ολύμπια, που ήταν το σπίτι του επιφανούς Συρρακιώτη εμπόρου Μπαλτατζή. Φρόντισε να αφήσει το σπίτι του στο Συρράκο για να υποστηρίξει με τα εισοδήματα των ενοικίων τα άπορα κορίτσια στο γάμο τους. Κάτι αντίστοιχο έπραξε κι ο Χρήστος Δήμας στην Τζούρτζια (Αγία Παρασκευή). Δημιούργησε Αδελφότητα η οποία κράτησε όρθιους πολλούς από τους συμπατριώτες του, που προγραμμάτιζαν την κάθοδο στα χειμαδιά ή τη γαμήλια στρατηγική τους με μεγαλύτερη ευκολία χάρη στην αλληλεγγύη και τα δάνεια της Αδελφότητας.
Η ενασχόληση με τον αστικό χώρο, στον οποίο επικεντρώθηκα στο επιστημονικό μου ξεκίνημα, με διευκόλυνε να αντιληφθώ ότι η ερμηνεία των διαδικασιών και των παραγόντων που διαμόρφωσαν το χώρο και τις πολιτισμικές συμπεριφορές στην ελληνική πόλη δεν είναι αυθύπαρκτη. Τα ίχνη οδηγούν στον ορεινό χώρο. Πολλά κτίρια της Πρέβεζας αλλά και επιφανείς παράγοντες της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής είχαν την αναφορά τους σε πληθυσμιακές ομάδες ή οικογένειες που μετακινήθηκαν από τα ορεινά της Ηπείρου.