Το κεφάλαιο του δωσιλογισμού κατά την διάρκεια της Κατοχής στη Ελλάδα αποτελεί ακόμη και σήμερα, ένα από τα ελλιπώς μελετημένα ιστορικά θέματα της νεότερης ιστορίας μας.

Περίληψη:
Με αντικείμενο μελέτης συγκεκριμένες ορεινές κοινότητες της Πίνδου, η ανακοίνωση αναφέρεται στις συζητήσεις για τη σχέση του πολιτισμού με τις αντιλήψεις του χώρου, στον προβληματισμό δηλαδή για ζητήματα όπως η ιδεολογική αναπαράσταση του τόπου, η ερμηνευτική λειτουργία του τοπίου αλλά και η αμφισβήτηση της τοπικής οριοθέτησης της ταυτότητας. Προσεγγίζει δηλαδή τις έννοιες του χώρου, του τόπου και του τοπίου, της εντοπιότητας και της «απεδαφοποίησης» της ταυτότητας, ζητήματα που υπερβαίνουν μονοσήμαντες τοπικές προσεγγίσεις και παραπέμπουν σε υπερτοπικές θεωρήσεις. Η μελέτη του τοπικού και οι θεματικές με τις οποίες συνδέεται - το βίωμα, η μνήμη και η αναπαράσταση-, ο επαναπροσδιορισμός των διαστάσεων του χώρου, η μελέτη της τοπικής ιδιαιτερότητας μέσα από την ιστορικότητά της και τις δομικές συναρθρώσεις της, η σχέση τελικά της παράδοσης με τη νεωτερικότητα, αποτελούν αντικείμενο προβληματισμού τόσο στο εσωτερικό των ανθρωπιστικών επιστημών αλλά και θέμα ευρύτερου διεπιστημονικού διαλόγου και διαμορφώνουν το πλαίσιο για τη διεύρυνση της θεωρητικής και μεθοδολογικής οπτικής της Λαογραφίας.

Επανεκδίδουμε, μετά από 245 χρόνια, το σπάνιο, πολύτιμο, συνάμα αγνοημένο -αν και πολυσυζητημένο- έργο του Θεόδωρου Α. Καβαλλιώτη (Θ.Α.Κ.), λαμπρής προσωπικότητας του νεοελληνικού διαφωτισμού, γνωστό ως τρίγλωσσο Λεξικό (Ρωμαίικα, Βλάχικα, Αλβανίτικα), με τον τίτλο: «Πρωτοπειρία παρά του σοφολογιωτάτου και αιδεσιμωτάτου διδασκάλου ιεροκήρυκος και πρωτοπαπά κυρίου Θεοδώρου Αναστασίου Καβαλλιώτου του Μοσχοπολίτου, ξυντεθείσα και νυν πρώτον τύποις εκδοθείσα δαπάνη του εντιμοτάτου, και χρησιμωτάτου κυρίου Γεωργίου Τρικούπα, του και Κοσμήσκη επιλεγομένου εκ πατρίδος Μοσχοπόλεως. Ενετήισιν 1770. Παρά Αντονίω τω Βόρτολι. Superiorum permissu, ac privilegio».
Τούτο το Τρίγλωσσον Λεξικόν τον Καβαλλιώτου περιέχει 1.170 λέξεις γραμμένες με το ελληνικό αλφάβητο στα ρωμαίικα (νεοελληνικά), βλάχικα (αρμάνικα των Ελληνοβλάχων) και αλβανίτικα (τοσκικα της νότιας Αλβανίας), καταχωρισμένες ανά γράμμα, ως ακολούθως: Α-105, Β-43, Γ-48, Δ-48, Ε-45, Ζ-11, Η-5, Θ-25,1-5, Κ-176, Λ-49, Μ-90, Ν-18, Ξ-13, Ο-27, Π-119, Ρ-18, Σ-131, Τ-55, Υ-11, Φ-55, Χ-50, Ψ-19, Ω-3 = 1.170 λέξεις. Λεξικογραφούμε τις 1.170 λέξεις με την κατάταξη που ο ίδιος ο συγγραφέας δημοσιοποίησε: Ρωμαίικα - Βλάχικα - Αλβανίτικα....

Μετά τη δεκαετία του 1870, η προαγωγή της ελληνομάθειας στους ετερόγλωσσους χριστιανικούς πληθυσμούς της οθωμανικής επικράτειας καθίσταται κεντρικός στόχος των φορέων που επωμίζονταν τη διοίκηση και την οργάνωση του εκπαιδευτικού δικτύου των κατά τόπους ελληνικών κοινοτήτων, όπως λ.χ. τα στελέχη των τοπικών κοινωνιών, οι εκκλησιαστικές αρχές, η οθωμανική κυβέρνηση και οι θεσμικοί φορείς του ελληνικού κράτους (προξενεία και σύλλογοι).
Μετά την έκδοση των μεταρρυθμιστικών διαταγμάτων Χάττι Σερίφ (3 Νοεμ. 1839) και Χάττι Χουμαγιούν (18 Φεβρ. 1856), με τα οποία καθιερώνονταν ισονομία και ισοπολιτεία όλων των οθωμανών υπηκόων, ανεξάρτητα από τη φυλή και το θρήσκευμά τους, καθώς και τωνΓενικών Κανονισμών περί διευθετήσεως των εκκλησιαστικών και εθνικών πραγμάτων, οι οποίοι συντάχθηκαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ¹ δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη μιας πιο φιλελεύθερης πνευματικής, πολιτιστικής και εκπαιδευτικής κίνησης.