ΕΚ ΣΕΡΒΙΩΝ
1 Νοεμβρίου 1892
(Ἰδιαιτέρα ἀνταπόκρισις τῆς Φωνῆς τῆς Ἠπείρου)
Ἐπιθέσεις Ρωμούνων καθ' ἱερέως - Παπαζήσης, Παπακώστας, Παπαγιάννης - Συμπλοκή - Ἡ γενειὰς τοῦ Ρωμούνου Παπαγιάννη - Ἐκβίασις ἐκκλησίας.
Τελευταίως, καθ' ἢν ἐποχὴν ἐτοιμάζοντο οἱ Σαμμαρινιῶται νὰ κατέλθωσι πρὸς παραχείμασιν εἰς Θεσσαλίαν, Μακεδονίαν καὶ Ἤπειρον, ἔτεραι ταραχαὶ ἔλαβον χώραν μεταξὺ αὐτῶν καὶ ὀπαδῶν τῆς Ρωμουνικῆς προπαγάνδας. Ἀρχηγοὶ τῆς προπαγάνδας ἐνταύθα θεωροῦνται κάποιοι Παπαγιάννης καὶ Παπακώστας. Ὁ Παπαγιάννης εἶναι ὄνομα καὶ πράγμα παπάς, ἄνθρωπος σκαιοῦ καὶ κακούργου χαρακτῆρος, ὅστις μετὰ τὴν ἀποσκίρτησίν του εἰς τὴν προπαγάνδαν, παρ' ἢς ἐμυήθη τὰ τοῦ καθολικισμοῦ, κατέστη τόσον αἱμοβόρος καὶ φοβερὸς ὥστε οἱ συμπατριῶται τοῦ τὸν ἐπωνόμασαν βλαχιστὶ Παπά-Λοῦπον, ὁ ἔστι μεθερμηνευόμενον Παπά-Λύκον. Ὁ δὲ Παπακώστας, ὀνόματι Ζήσης, εἶνε γόνος παπὰ ἀπὸ τὴν μαύρην βαφὴν τοῦ δέρματός του, ἀπὸ τὸ ὠστεῶδες καὶ ρικνὸν σῶμα του, καὶ ἀπὸ τὸ ἄγριον καὶ κακοηθὲς βλέμμα του, εὐθὺς ἅμα τὸν ἀντικρύση τὶς κατανοεῖ τὴν κακοῦργον ψυχήν, ἢν περικλείει ἐντός του. 

Η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κυριακίδη τη νέα επιστημονική μελέτη της Αρμάνοι Φύλακες της Μακεδονίας, που αφιερώνεται εις μνήμην Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα άρχοντος.
Συγγραφέας της είναι ο Αρμάνος Πρόεδρος της Ε.Μ.Σ. Νικόλαος Ι. Μέρτζος, ο οποίος ήδη έχει αφιερώσει στη Βλαχόφωνη Ρωμιοσύνη μας πολλά άλλα εμβληματικά βιβλία του και δοκίμια. Στις 400 σελίδες του εξιστορεί τη συμβολή των Αρμάνων Βλάχων στον Μακεδονικό Αγώνα με εκατοντάδες αδιάσειστα τεκμήρια: διπλωματικά, πολιτικά και εκκλησιαστικά έγγραφα, απομνημονεύματα Μακεδονομάχων, επίσημες αναφορές των Ελληνοβλαχικών Κοινοτήτων της Μακεδονίας, μαρτυρίες Βουλγάρων, Ρουμάνων, Οθωμανών και Ευρωπαίων, εκθέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αναμνήσεις επιζώντων, ειδικές επιστημονικές μελέτες για την ελληνική Παιδεία κ.ά.
Όλα τα τεκμήρια μαρτυρούν ότι κατά την κρίσιμη περίοδο 1903-1908, υπό εχθρική οθωμανική κυριαρχία, οι Αρμάνοι φρούρησαν αποφασιστικά τη Μακεδονία επειδή:

Νέες αναγνώσεις μιας παλιάς ιστορίας με αφορμή το παράδειγμα του Δημητρίου Δάρβαρη.
Στόχος αυτού του άρθρου είναι να διερευνήσει τους δρόμους μέσα από τους οποίους ένας εμβληματικός τόπος της ελληνικής ιστορίας, ακαδημαϊκής και δημόσιας, με ιστοριογραφική παράδοση σχεδόν ενός αιώνα, όπως η ιστορία των παροικιών, μπορεί να συναντηθεί και να εμπλουτιστεί ερευνητικά από μια σχετικά πρόσφατη προβληματική της ευρωπαϊκής συγκριτικής ιστορίας που καλεί για πιο διευρυμένες αναγνώσεις εκείνου που έχει καθιερωθεί να θεωρείται εθνικά μοναδικό και κατά τόπους ιδιαίτερο, δηλαδή, από την προβληματική των πολιτισμικών μεταφορών.
Βέβαια, σε όσους και όσες αντλούν την ερευνητική τους ταυτότητα από τον σκληρό πυρήνα της ιστορίας των παροικιών, ένα τέτοιο εγχείρημα είναι πιθανό να μην φαίνεται ούτε τόσο προκλητικό ούτε τόσο πρωτότυπο. Και αυτό γιατί το συγκεκριμένο, παραδοσιακό ιστοριογραφικό πεδίο, τα τελευταία είκοσι χρόνια, έχει επιδείξει μια μοναδική κινητικότητα ως προς την ανανέωση των ερωτημάτων και των εργαλείων του, καθώς και μια ιδιαίτερη διάθεση ανταπόκρισης σε σύγχρονα ιστοριογραφικά ρεύματα και σε προβληματισμούς της διεθνούς ιστορικής κοινότητας. Η μελέτη του πάλαι ποτέ ένδοξου «παροικιακού ελληνισμού» ή των «ελληνικών κοινοτήτων του εξωτερικού» έχει πλέον συναντηθεί και δοκιμαστεί με τις σύγχρονες θεωρήσεις του μεταναστευτικού φαινομένου, με τις θεωρίες της διασποράς, της διεθνικότητας, όσο και με εργαλεία και θεματικές της επιχειρηματικής ιστορίας, της δικτυακής ανάλυσης και της μικροϊστορίας.¹

Στην παρούσα συλλογή μας θα ασχοληθούμε με δύο κυρίως θέματα, την Ιστορία και τις συνήθειες του γάμου στο χωριό Βαθύπεδο Ιωαννίνων. Τις πληροφορίες για τον καταρτισμό της εν λόγω εργασίας τις λάβαμε απο τους κάτωθι μόνιμους κατοίκους του χωριού, μεγάλης ηλικίας και με βαθύτατη πείρα και γνώση των ηθών και εθίμων και της εξέλιξης αυτών όπως και της ιστορίας της γενέτειρας τους:
Ντούλα Σ. Σκαμαντζούρα ετών 90, Ελένη Κ. Καράλη ετών 77, Ιερέα Σπυρίδων Π. Νακκα ετών 66, Βασιλική Κ. Μπάφα ετών 55.
Οι σπουδαιότερες και κυριότερες πληροφορίες, ιδίως περί της ιστορίας του χωριού, ελήφθησαν από τον εφημέριο του, ο οποίος λειτουργεί σε αυτό επί 40 συναπτά έτη. Θα πρέπει δε να τονίσουμε πως ο συγγραφές έχει ιδία βιώματα, κυρίως από τις συνήθειες του γάμου καθώς τυγχάνει γαμπρός στο χωριό νυμφευθείς την θυγατέρα του ιερέα Σπυρίδωνα Νάκα. Τα βιώματα αυτά ενισχύθηκαν περαιτέρω και από την επί ένα έτος παραμονή του στο Βαθύπεδο ως διδάσκαλος. Διαβάστε online ή κατεβάστε

Χαρίλαος Β. Φασούλης, Αθήνα 1970