Ο δεύτερος τόμος του εθνογραφικού ημερολογίου μου «Η ζωή μου με τους Βλάχους του Μετζιτιέ» βρίσκεται ήδη ανά χείρας.
Ο τόμος αυτός συνεχίζει το προηγούμενο πρόγραμμα, αναφερόμενος στην εθνογραφική έρευνα των ετών 1997-2004. Η εθνογραφική έρευνα την περίοδο αυτή περιστράφηκε γύρω από τρία σημαντικά θέματα της ιστορίας και της εθνογραφίας του Μετζιτιέ (Κεφαλόβρυσου).
Το πρώτο θέμα ήταν το κάψιμο του χωριού από τους Γερμανούς τον Ιούλιο του 1943. Το γεγονός δηλαδή αλλά και ο λόγος που συνέβη αυτό το τραγικό γεγονός με το ολοκαύτωμα 22 Κεφαλοβρυσιωτών. Έγινε μια προσπάθεια να διακριβωθεί τι ακριβώς συνέβη και ο ρόλος που έπαιξε γειτονικό χωριό στην εξέλιξη αυτή. Πραγματοποιήθηκαν κάποιες συνεντεύξεις αλλά τα γεγονότα παρέμεναν ασαφή και θολά μέχρι τέλος.
Το δεύτερο θέμα περιστράφηκε γύρω από τη γλώσσα των Βλάχων αυτών, την Αρβανιτοβλάχικη. Ήθελα να εξετάσω σε ποιο βαθμό ήταν επηρεασμένη από την Αλβανική. Αυτή η προσπάθεια έδωσε κάπως καλύτερα αποτελέσματα. Οι Βλάχοι του Μετζιτιέ ξεχωρίζουν καθαρά τη δική τους γλώσσα από τη γκουμπλιάρικη Βλάχικη, την οποία θεωρούν ότι βρίσκεται πιο κοντά στην Αλβανική. Η επιχείρηση συνίστατο στο να ερωτηθούν οι πιο ηλικιωμένοι πληροφορητές για λέξεις που έχουν καταγραφεί από παλαιότερους γλωσσολόγους ότι είναι αλβανικές. Οι απαντήσεις ήταν θετικές ή αρνητικές ή ότι οι λέξεις αυτές ήταν γκουμπλιάρικες. Σημειώνω ότι οι Γκουμπλιάροι θεωρούνται Βλάχοι που δεν μιλούν καλά τα βλάχικα.
Το τρίτο θέμα αναφερόταν στο πολυφωνικό τραγούδι, στον τρόπο επιτέλεσης (performance), στις διαφορές με το πολυφωνικό τραγούδι στην Αλβανία, στη Δυτική Μακεδονία κ.α., αν υπήρχε συμμετοχή και γυναικών στις ομάδες που τραγουδούσαν κλπ. Επίσης στην περιγραφή μιας εκδήλωσης πολυφωνικού τραγουδιού που πραγματοποιήθηκε στο Κεφαλόβρυσο με συμμετοχές Βορειοηπειρωτών Ελλήνων, Βλάχων του Μετζιτιέ, Δυτικομακεδόνων και Κολωνιατών Βλάχων της Αλβανίας.
Η επιτόπια εθνογραφική έρευνα έδωσε και περιγραφές συμβάντων (events) από τον κύκλο ζωής, π.χ. κηδείες, μνημόσυνα, βαφτίσεις και γάμους που είναι εμπλουτισμένες με πλούσιο και σημαντικό φωτογραφικό υλικό από τον ίδιο τον εθνογράφο.
Έδωσε επίσης περιγραφές γλεντιών και πανηγυριών. Μια άλλη διάσταση της εθνογραφικής έρευνας την περίοδο αυτή ήταν ότι λόγω της αναγκαστικής παραμονής μου στο γκραίκικο χωριό Ωραιόκαστρο για τους γνωστούς λόγους -δεν μπορούσα να παραμείνω στο Κεφαλόβρυσο και εγκαταστάθηκα στον σύγχρονο ξενώνα του Τάκη Σχίζα- αυτό περιόριζε κάπως τις μετακινήσεις μου, γιατί δεν υπήρχε συγκοινωνία των δύο χωριών και χρησιμοποιούσα ταξί, μου έδωσε όμως την ευκαιρία να καταγράψω τις διαντιδράσεις Γκραίκων (Ελληνοφώνων)-Βλάχων στα τρία γειτονικά γκραικοχώρια: Ωραιόκαστρο (πρ. Λαχανόκαστρο), Κάτω Μερόπη (πρ. Φραστανά), Βασιλικό (πρ. Τσαραπλανά). Επίσης να παρατηρήσω με συμμετοχική παρατήρηση τις εκδηλώσεις και των Γκραίκων, τα γλέντια, τα πανηγύρια και να συγκεντρωσω χρήσιμο λαογραφικό/εθνογραφικό υλικό.
Εκτός όμως των άλλων έγινε ή αντιγραφή του δημοτολογίου του Ωραιόκαστρου χρονολογούμενου το 1929 που δεν είχε καταγραφεί το 1983, ενώ πραγματοποίησα και συνέντευξη με ηλικιωμένη πληροφορήτρια για επεξηγήσεις σχετικές με τις καταγραμμένες οικογένειες του δημοτολογίου.
Και στο ημερολόγιο αυτό ακολούθησα την ίδια διαδικασία. Καταγραφή κάθε μεσημέρι των γεγονότων του πρωινού περιληπτικά και των πληροφοριών με αναφορά στους ανθρώπους με τους οποίους συνομίλησα. Το ίδιο γινόταν και το βράδυ αργά ως τα μεσάνυχτα και μερικές φορές και πέρα από τα μεσάνυχτα.
Το κείμενο παραμένει ως έχει, μόνο κάποιες γλωσσικές βελτιώσεις γίνονται για την καλύτερη κατανόησή του. Με αστερίσκους μέσα στο κείμενο καταγράφονται οι συμπληρωματικές πληροφορίες που παρελείφθησαν στην πρώτη καταγραφή. Επίσης σε αγκύλες με αποσιωπητικά δηλώνονται λέξεις και φράσεις που δεν μπορούν να διαβαστούν από το χειρόγραφο και αναφορές που θα έπρεπε να αποφεύγονται, γιατί θα μπορούσαν να θίξουν κάποια πρόσωπα.
Το υλικό από τις απομαγνητοφωνήσεις των μαγνητοταινιών και οι φωτογραφίες έχουν κατατεθεί σε τέσσερα πολυσέλιδα χειρόγραφα στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών με αρ. 4511, 4530, 4648, 4677.
Το εθνογραφικό ημερολόγιο συμπληρώνεται με γλωσσάριο βλάχικων, ηπειρωτικών και άλλων ιδιωματικών λέξεων που αναφέρονται στο κείμενο, με βιβλιογραφία βιβλίων που χρησιμοποιούνται στα σχόλια ή διαβάζονταν κατά την επιτόπια εθνογραφική έρευνα καθώς και ευρετήρια τόπων και ονομάτων και λέξεων και όρων.
Από εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω συμπληρωματικά με τον πρώτο τόμο τους πληροφορητές Γεράσιμο Τσέπα (Τσόμπε), Ζήση Τσέπα, Γιώργο Μάρκο, Νίκο Μπάσιο, Κώστα Νάνη, Αχιλλέα Βλάχο, Δήμητρα Ράπτη, Βασίλη Τσάβαλο, Ανδρέα Μεντή, Πάνο Γκέγκα, Μπάμπη Μεντή, Αλέκο Μεντή, Τάκη Σχίζα, Σπύρο Σχίζα, Βασίλη Φούκη και Νάσο Πότση. Ευχαριστώ επίσης τον Αποστόλη Νάνη για τις καίριες παρατηρήσεις του στο τελικό κείμενο του εθνογραφικού ημερολογίου.
Ετοίμαζα το εθνογραφικό ημερολόγιο για έκδοση, όταν πληροφορήθηκα το θάνατο του αγαπητού φίλου και συνεργάτη Κώστα Κούρου, στον οποίο αφιερώνω αυτό τον τόμο.
Εξάρχεια, 18 Νοεμβρίου 2023
Δρ Ελευθέριος Π. Αλεξάκης
Η ζωή μου με τους Βλάχους του Μετζιτιέ (Κεφαλόβρυσου) Πωγωνίου - Ήπειρος. Το εθνογραφικό Ημερολόγιο (1997-2004) τόμος Β'
Ελευθέριος Π. Αλεξάκης
Εκδόσεις Ηρόδοτος
Αθήνα 2023
ISBN 978-960-485-546-9
Πολιτεία
Κεντρική διάθεση:
Εκδόσεις Ηρόδοτος
Μαντζάρου 9 GR 10672, Αθήνα
Τηλ.: 210 3626348, 6976334493
Ελευθέριος Π. Αλεξάκης
Ερεσσού 43, Αθήνα 106 81
Τηλ. 2103819465, 6989830307
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΤΟΣ 1997
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΤΟΣ 1998-2000
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΕΤΟΣ 2001-2004
Γλωσσάριο βλάχικων και ιδιωματικών λέξεων
Βιβλιογραφία
Ευρετήρια
