Στο βιβλίο του κ. Δημήτρη Κωνσταντινίδη αποτυπώνεται η πιο πειστική και ολοκληρωμένη εικόνα για τα γεγονότα που σημάδεψαν ανεξίτηλα τη ζωή χιλιάδων κατοίκων των βλάχικων, ορεινών οικισμών της Πίνδου κατά τη διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των γερμανικών στρατευμάτων εναντίον των ανταρτών, τον Οκτώβριο του 1943.

Στην  Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης  (Ανέμη) μπορεί κανείς να διαβάσει και να κατεβάσει το Ετυμολογικόν λεξικόν της Κουτσοβλαχικής γλώσσης του Κωνσταντίνου Νικολαΐδη.

Μελέτησα με πολύ ενδιαφέρον το άρθρο του μη προσωπικά γνωστού μου Στέργιου Λαιτσου Πολιτισμικός πλουραλισμός versus «ορεινού όγκου», απο το κοντινό στην Αβδέλλα-χώρο καταγωγής της μητέρας μου-Περιβόλι του οποίου τη γραφή και αντιλήψεις για τους Βλάχους, ασπάζομαι σε μεγάλο βαθμό.
Δυστυχώς αγαπητέ κ.Λαίτσο, τα γραφόμενα σου λίγοι θα τα καταλάβουν. Επέτρεψε μου, επειδή και εγώ ασχολήθηκα με τα  κοινά των Βλάχων και φέρω μέρος της ευθύνης, για την εν μέρει αλλοπρόσαλλη και συγκεχυμένη κατάσταση που επικρατεί στις τοπικές κοινωνίες μας και στα κατ'επίφαση συλλογικά των όργανα, που παρεπιπτόντως τελικά εξυπηρετούν, πλην ελαχίστων περιπτώσεων ιδιοτελή κάθε είδους συμφέροντα, εμείς οι Βλάχοι, κοιτούμε πολύ το δέντρο και όχι το δάσος. Οι αιτίες πολλές και φαντάζομαι ότι τις έχεις εντοπίσει.
Αποτελούν αντικείμενο ιδιαίτερης κοινωνιολογικής-ψυχολογικής μελέτης οι συλλογικές συμπεριφορές των Βλαχόφωνων κοινοτήτων  και περιμένω από κάποιους ειδικώτερους από μένα να ασχοληθούν με το ζήτημα αυτό. Σημασία έχει και το βλέπω δύσκολο να το αντιληφθούν, ειδικά οι μεγαλύτεροι από μας, ότι η Ελλάδα δεν κινδυνεύει από τους Βλάχους και βέβαια απο οποιαδήποτε άλλη πολιτισμική-μη γκρεκόφωνη ομάδα. Είναι αλήθεια όμως ότι  αυτή την άποψη ασπάζονται και πολλοί ημέτεροι "συμπατριώτες" και αυτό με θλίβει αφάνταστα. Πάντως εάν ξεπεραστούν οι μη φυσιολογικές συλλογικές συμπεριφορές και αντιδράσεις και αυτό είναι καθήκον των νεώτερων απο τους Βλάχους να το κάνουν, θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι ο αρχέγονος Κοινοτισμός των Βλαχοχωριών των Γρεβενών, ειδικά θα πρέπει να παραμείνει, όπως έχει τα τελευταία 200 τουλάχιστον χρόνια. Σε κανένα "Καποδίστρια" και καμμία πολιτική ή άλλη σκοπιμότητα, δεν πρέπει να επιτρέψουμε να βάλει την ταφόπετρα στις κοινότητες μας.

Χρήστος Παπαγιάννης
Ορεινός όγκος βλαχοχωρίων Γρεβενών και Καποδίστριας

…κι ο βλάχος έσκασε και τον Διάολο - αρμάνλου φιάτσι σ' κρεάπα σ' ντράκλου

Συχνά πυκνά επαναλαμβάνεται στις κουβέντες των παλιών , αλλά πως έγινε;
Ψάχνοντας κι εγώ όπως όλοι μας που είμαστε παιδιά ρωτούσα για να μάθω κάθε τι.
Ρωτούσα την γιαγιά και τον παππού να μάθω για αυτό. Τώρα πια που ο παππούς πέθανε η γιαγιά έχει πιο πολύ χρόνο να καθίσει δίπλα στο τζάκι μια και χάλασε κι ο αναμεταδότης και δεν έχουμε τηλεοπτικά προγράμματα και δεν πλήρωσε πριν πεθάνει ο παππούς την συνδρομή της NOVA το μόνο κανάλι που πιάνουμε είναι η NOVA του Κυριακού που πούλησε στους ολλανδούς αλλά δεν ξέρουμε την Βουλγάρική γλώσσα.
Έξω το κρύο δεν είναι δυνατό αλλά η ζεστασιά του τζακιού κι η γλυκιά φωνή της γιαγιάς μας κρατά στο σπίτι, ξέχασα πως ο πΟΤΕ έχει κόψει τις γραμμές της Altectelecoms και στο σπίτι τις γιαγιάς δεν έχουμε ούτε διαδίκτυο (είχε πάρει μεγάλη στεναχώρια ο παππούς – «…σπίτι χωρίς διαδίκτυο; Βρε που πάμε!!!» έλεγε κι αντί να πάμε μαζί πήγε μόνος του.
Αρκετά όμως με τα προσωπικά για γιαγιάς και του σπιτιού της, ώρα για παραμύθι…..
Το κουκί και το ρεβίθι … κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη δωσ’ της κλότσο να γυρίσει παραμύθι να αρχινίσει……