Οι Βλαχόφωνοι Έλληνες, οι οποίοι πρωτοστάτησαν σε όλους τούς εθνικούς αγώνες, δεν ήταν δυνατόν να απουσιάσουν από την προετοιμασία και διεξαγωγή του μεγάλου αγώνα της εθνικής μας παλιγγενεσίας. Η συμβολή τους στη θετική έκβαση της επαναστάσεως του 1821 υπήρξε πολύπλευρη και πολυδιάστατη. Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο Βλαχόφωνος Ελληνισμός έδωσε εθνικούς αγωνιστές, διδασκάλους του Γενους, εθνικούς ευεργέτες και νεομάρτυρες αγίους της Εκκλησίας μας, οι οποίοι πρόσφεραν τα πάντα για να έλθει το "ποθούμενον".
Προεπαναστατικά, το σύνολο σχεδόν των κλεφταρματωλών ήσαν Βλαχόφωνοι. Από την αντίσταση των Βλαχοφώνων κατά του Τούρκου κατακτητή αναφέρουμε τις επαναστατικές πρωτοβουλίες του Καραμιχάλη στον Όλυμπο το 1489, των βορειοηπειρωτών το 1752 με τον Ματθαίο Παπαγιάννη και τον Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος Ιωακείμ και την εξέγερση του Μητροπολίτου Λαρίσης Διονυσίου του Φιλοσόφου, στην οποία πήραν μέρος οι βλαχόφωνοι της Πινδου.

Εν κάμπτω τα μέσα του 84 έτους της ηλικίας μου προς το 85 και ησχολούμην περί το πότισμα του κηπαρίου της οικίας μου, ωλίσθησα και πεσών εις την μικράν αυλήν εκτύπησα την κεφαλήν μου και έπαθον εγκεφαλικήν διάσεισιν, ης ένεκα ο ιατρός μοι απηγόρευσε διανοητικήν εργασίαν κτλ. Αλλ' επειδή δεν θέλω να απουσιάσω από την επιστημονικήν εορτήν του καθηγητού κ. Φαίδωνος Κουκουλέ, τον οποίον τιμώ και αγαπώ πολύ, καταθέτω ενταύθα ολίγας σκέψεις περί του επί κεφαλής θέματος, το οποίον αποδίδει σαφέστερον η ερώτησις: «Είδεν ο Στράβων Βλάχους εις την Πίνδον ;»
Γνωρίζομεν αορίστως, ότι ο Στράβων αυτός προσωπικώς περιώδευσε την Πινδον, τα Καμβούνια, τον Όλυμπον και τας υπό τα όρη ταύτα εκτεινομένας χώρας, ας περιγράφει. Δεν εφρόντισε μεν κατά τινα τρόπον να δηλώση την παρουσίαν του εν ταις χώραις ταύταις, ως πράττει αλλαχού¹. Αλλά μετά πλήρους πίστεως αποδεχόμεθα τας γεωγραφικάς ειδήσεις και διδασκαλίας του, αφορώσας εις μέρος της γης, όπερ έπεσκέφθη αυτός, ως δηλοί εν 117, 11:

Η παρούσα μελέτη αποτελεί προϊόν ενός μακρόχρονου προβληματισμού που αναπτύχθηκε στα πλαίσια ανθρωπολογικών ερευνών που διεξήγαγα επί σειρά ετών στην περιοχή του Μετσόβου. Αφορά τις συναρτήσεις μεταξύ τοπικής γλώσσας και επιστημονικής προσέγγισης της παραδοσιακής και σύγχρονης κοινωνίας της περιοχής. Αυτή η σχέση, αντιληπτή αρχικά ως μία εθνογλωσσολογική προβληματική, αποτέλεσε το έναυσμα μίας πολύχρονης και εξαντλητικής έρευνας πάνω στο τοπικό ιδίωμα, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την συγκέντρωση ενός τεράστιου γλωσσολογικού υλικού. Παράλληλα η αποτύπωση της τοπικής γλώσσας ανέδειξε ένα μεγάλο όγκο εθνογραφικών πληροφοριών. Η πλήρης δημοσίευση αυτών των στοιχείων παραμένει βασική μας πρόθεση. Έχοντας υπόψη ότι η επιστημονική τους επεξεργασία προϋποθέτει μία μακροχρόνια προσπάθεια κρίθηκε σκόπιμο να γίνει μία πρώτη θεωρητική νύξη σχετικά με το πλαίσιο αυτής της έρευνας και παράλληλα να παρουσιαστεί ένα πρώτο (σχετικά ανεπεξέργαστο ακόμη) δείγμα του υλικού της.

Γενικά
Τα κύρια στοιχεία της παραδοσιακής διατροφής μας είναι η ποικιλία των φαγητών, όπου δεσπόζουν τα όσπρια, τα δημητριακά, τα άγρια χόρτα, το ελαιόλαδο, τα ψάρια, τα φρέσκα φρούτα και τα λαχανικά. Αντίθετα συνιστάται μικρή κατανάλωση κόκκινων κρεάτων και περιορισμένη ποσότητα γαλακτοκομικών.
Η ελληνική παραδοσιακή διατροφή έχει γίνει γνωστή παγκοσμίως, γιατί έχει αποδειχθεί ότι προάγει την υγεία και προλαμβάνει τις ασθένειες σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τη διατροφή άλλων λαών της γης. Ιδιαίτερα το ελαιόλαδο με την υψηλή διαθρεπτική του αξία αποτελεί τη βάση της ελληνικής μαγειρικής.
Εδώ και αρκετές δεκαετίες γίνεται λόγος για την περίφημη Μεσογειακή Διατροφή και την υπεροχή της σε σχέση με άλλες διατροφικές συνήθειες. Το 1994 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Σχολή Δημόσιας Υγείας του Harvard, Οργανισμός Υγείας Oldways παρουσίασαν την λεγόμενη Πυραμίδα της Μεσογειακής Δίαιτας, αποδεικνύοντας και επιστημονικά ότι η διατροφή των λαών της Μεσογείου, πλούσια σε λαχανικά, όσπρια, φρούτα, δημητριακά και με βασική πηγή λίπους το ελαιόλαδο, συντελεί στη διατήρηση της καλής υγείας και τη μακροζωία.