Μια προσέγγιση για την αναβίωσή τους. Το παράδειγμα του Λιβαδίου Ολύμπου

1. Τα βουνά και το Λιβάδι στο χώρο και το χρόνο
«Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί δεδομένο που δεν μεταβάλλεται παρά ελάχιστα μέσα στον ιστορικό χρόνο» (Μ. Sauvignon «Η Γεωγραφική Εικόνα της Μακεδονίας» στο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Εκδοτική Αθηνών, 1982, Αθήνα, σελ. 12)
«Η Μεσόγειος είναι πρώτα απ’ όλα μια θάλασσα που περιβάλλεται από βουνά. Το γεγονός αυτό έχει σημασία. Όταν μιλάμε για ιστορία. Αυτό πρέπει να υπογραμμίζουμε, γιατί συνήθως αμελούν να το επισημαίνουν, ενώ οι συνέπειες είναι μεγάλες» (Braudel 1991, κεφ. Ι, 1. «Πρώτα απ' όλα τα βουνά», σελ. 29)

ΕΚ ΣΑΜΜΑΡΙΝΗΣ, 29 Ὀκτωβρίου 1892
(Ἰδιαιτέρα ἀνταπόκρισις τῆς Φωνῆς τῆς Ἠπείρου)
Ἀθεμιτουργίαι τῆς Ρωμουνικῆς προπαγάνδας - Διαβολαὶ καὶ συκοφαντίαι - Ἡ λέξις Σέρβια
Ἡ ἐν Μακεδονίας καὶ Ἠπείρω ἐνσκήψασα ἀκρὶς τῶν Ρωμούνων πρακτόρων ὑπὸ ἀκαθέκτου ὁρμῆς πρὸς προσηλυτισμὸν κινούμενη καὶ τοὶς πάσι γνωστὴ διὰ τᾶς εἰς τοὺς Ἕλληνας ὑπ' αὐτῆς παρεχομένας στενοχώριας, δὲν παρεξέκλινεν ἐν τῇ χαιρεκάκῳ τροχιά της, ρίψασα τὰ δίκτυά της καὶ ἐνταύθα, νὰ πράξη τὸ ἀτιμωτικὸν ἔργον της, ἐφαρμόζουσα μὲν τὸ ἐπάρατον ἀξίωμα τῶν Ἰησουιτῶν «ὁ σκοπὸς ἁγιάζει τὰ μέσα» παντοῦ, μὴ ἀφίνουσα δ' ἀβεβήλωτον τί ἱερόν, ἀλλὰ σπιλώνουσα τοῦτο διὰ τῆς σφραγίδος τῶν αἰσχουργιῶν καὶ ἀνοσιουργημάτων τῶν καθ' ἑκάστην ὑπ' αὐτῆς μὴ παραλειπομένων, ὓφ ὡς ἀληθῶς ἀσφυκτιᾶ ἔξω ὁ Ἑλληνισμὸς μακρὰν πάσης ὑποστηρίξεως εἴτε ὑλικῆς εἴτε ἠθικῆς. Πλεῖστα δὲ ἀριθμεῖ ἀπὸ τῆς ἐντάθα ἐγκαταστάσεως τῆς τὰ θύματα.

Εισαγωγή – Παραδοσιακές μετακινήσεις στον Ασπροπόταμο
Για τους Βλάχους, «όλα είναι δρόμος». Εστιάζοντας στους κτηνοτρόφους, η ζωή τους ήταν εδώ και αιώνες συνυφασμένη με τη μετακίνηση από τα πεδινά προς τα ορεινά την άνοιξη, με τον αντίστροφο δρόμο το φθινόπωρο, και αυτή η διαδρομή επαναλαμβανόταν κάθε χρόνο απαράλλακτη («... μον' καρτερούν την άνοιξη, το Μάη, το καλοκαίρι, να βγουν οι βλάχοι στα βουνά ...»). Αλλά και οι έμποροι, οι κατοπινοί άρχοντες και μεγάλοι ευεργέτες, είχαν έντονο το κίνητρο της μετακίνησης, από τα χωριά και τις κωμοπόλεις της ορεινής Ελλάδας στις μητροπόλεις της Ευρώπης. Και αν για τους ορεσίβιους Ασπροποταμίτες το πιο σημαντικό γεγονός του 19^ου αιώνα ήταν αναμφίβολα η εμφάνιση διακρατικών συνόρων, οπότε και από την ‘απεραντοσύνη’ της Οθωμανικής αυτοκρατορίας βρέθηκαν ξαφνικά λίγες αναπνοές αρχικά εκτός και κατόπιν εντός των ορίων του Ελληνικού κράτους, ο 20^ος αιώνας τούς σημάδεψε ως προς τις ραγδαίες αλλαγές στον τρόπο μετακίνησής τους, οπότε και κοπιαστικές διαδρομές πολλών ημερών εξελίχθηκαν σε σύντομες μετακινήσεις λίγων ωρών.

ΕΚ ΓΡΕΒΒΕΝΩΝ 18 Ὀκτωβρίου 1892
(Ἰδιαιτέρα ἀνταπόκρισις τῆς «Φωνῆς τῆς Ἠπείρου»)
Οἱ Ρωμοῦνοι.-Αἳ διαβολαὶ τῶν.-Δὲν ὑπάρχει Ἕλλην Διδάσκαλος
Εἷς τὸ χωρίον Κρανιὰ τῆς ἐπαρχίας μας, τὴν πεφημισμένην Βλαχοκρανιᾶν, οἱ κάτοικοι δὲν ἔχουν διδάσκαλον διὰ τὰ ἑλληνικὰ γράμματα, διότι τοὺς ἐκδιώκει ἡ ὀθωμανικὴ κυβέρνησις τὴ εἰσηγήσει τῶν Ρωμούνων καὶ ἴδια τοῦ ἐκ Βωβούσης προδότου ἰατροῦ Ζήση, οἵτινες μόνον τοῦτο τὸ ἔργον ἔχουσι νὰ διαβάλλωσι κάθε Ἕλληνα διδάσκαλον ὡς εὐρισκόμενον ἐν συνενοήσει μὲ τᾶς ἑλληνικᾶς ἀρχάς. Πρέπει νὰ ληφθῆ πρόνοια τὶς περὶ τούτου, ἴνα μὴ οἱ κάτοικοι βαρυνόμενοι μὲ τὸ νὰ βλέπωσι τὰ τέκνα τῶν πλανώμενα εἰς τᾶς ἐρημίας καὶ μὴ διδασκόμενα, ἀναγκασθοῦν ἔκοντες ἄκοντες νὰ τ' ἀποστέλουν εἷς τὸ Ρωμουνικὸν σχολεῖον, εἷς τὸ ὁποῖον διδάσκουν μόνον τὰ ρωμουνικὰ τρεῖς ἀμαθέις καὶ ἀσήμαντοι ὑπὸ πάσαν ἔποψιν δάσκαλοι.

Φωνή της Ηπείρου, 23 Οκτωβρίου 1892, Έτος Α', Αριθμ. 6