Βλάχικη γλώσσα

Η παρούσα μελέτη αποτελεί προϊόν ενός μακρόχρονου προβληματισμού που αναπτύχθηκε στα πλαίσια ανθρωπολογικών ερευνών που διεξήγαγα επί σειρά ετών στην περιοχή του Μετσόβου. Αφορά τις συναρτήσεις μεταξύ τοπικής γλώσσας και επιστημονικής προσέγγισης της παραδοσιακής και σύγχρονης κοινωνίας της περιοχής. Αυτή η σχέση, αντιληπτή αρχικά ως μία εθνογλωσσολογική προβληματική, αποτέλεσε το έναυσμα μίας πολύχρονης και εξαντλητικής έρευνας πάνω στο τοπικό ιδίωμα, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την συγκέντρωση ενός τεράστιου γλωσσολογικού υλικού. Παράλληλα η αποτύπωση της τοπικής γλώσσας ανέδειξε ένα μεγάλο όγκο εθνογραφικών πληροφοριών. Η πλήρης δημοσίευση αυτών των στοιχείων παραμένει βασική μας πρόθεση. Έχοντας υπόψη ότι η επιστημονική τους επεξεργασία προϋποθέτει μία μακροχρόνια προσπάθεια κρίθηκε σκόπιμο να γίνει μία πρώτη θεωρητική νύξη σχετικά με το πλαίσιο αυτής της έρευνας και παράλληλα να παρουσιαστεί ένα πρώτο (σχετικά ανεπεξέργαστο ακόμη) δείγμα του υλικού της.

ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΩΝ
Η λειτουργική πολυγλωσσία στην αυτοκρατορία των Αψβούργων είχε τις ρίζες της σε αντίστοιχη ποικιλία κοινωνικοπολιτικών χώρων. Ο συνδυασμός δύο ή και περισσότερων γλωσσών αποτελούσε πραγματικότητα, τουλάχιστον στις πόλεις της τεράστιας επικράτειας, ενώ παντού βέβαια υπήρχε και η παράλληλη χρήση πολλών διαλέκτων και κοινωνιολέκτων μέσα σε μια γλώσσα, φαινόμενο πολύ πιο έντονο πριν την κανονικοποίηση των ευρωπαϊκών εθνικών γλωσσών¹. Όσο οι γλωσσικές πρακτικές δεν συνδέονταν με τη συνειδητή αποδοχή υπερτοπικής ταυτότητας υπήρχε ευρεία κοινωνική αποδοχή της χρήσης μη μητρικών γλωσσών. Απ' τη στιγμή όμως που κάθε πράξη, συνεπώς και η χρήση μίας από τις πολλές γλώσσες, μπορούσε να ερμηνευθεί και ως επιλογή μίας εθνικής ταυτότητας, η λειτουργική πολυγλωσσία βρέθηκε αντιμέτωπη με την ιδεολογική μονογλωσσία και υποχώρησε σταδιακά².
Η γλωσσική διαφορά αποτελούσε και αποτελεί ένα από τα εύκολα αναγνωρίσιμα διακριτικά χαρακτηριστικά μέσα σε κοινωνικές ομάδες· δεν αποτελεί όμως από τη φύση της και κατ' ανάγκη επικοινωνιακό πρόβλημα. Από την πρακτική διάκριση του Κικέρωνα μεταξύ sermo patrius και Ελληνικής, της γλώσσας της φιλοσοφίας, μέχρι ακόμα και τη θετική κοινωνική φόρτιση της μητρικής με την έννοια της ομιλούμενης, σε αντιδιαστολή με τη γραπτή, κατά τους πρώιμους νεότερους χρόνους, η μητρική γλώσσα δεν νοείται ως το μόνο γνήσιο μέσο έκφρασης.

Οι νεολατινικές γλώσσες και διάλεκτοι σήμερα
Με τον όρο ρομανικές ή νεολατινικές ή λατινογενείς γλώσσες εννοούμε το σύνολο των γλωσσών που κατάγονται από τη λαϊκή λατινική και έχουν εξελιχθεί οι περισσότερες σε εθνικές γλώσσες (Γαλλική, Ιταλική, Ισπανική, Πορτογαλική, Ρουμανική κ.λπ.). Οι νεολατινικές γλώσσες καλύπτουν όλον σχεδόν τον δυτικο-ευρωπαϊκό χώρο της αρχαίας ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και ένα μέρος του ανατολικού της τμήματος. Στο τμήμα αυτό το Latinum Balcnicum, η Βαλκανική Λατινική, έδωσε τέσσερις νεολατινικές γλώσσες, τη Δακορουμανική, την Κουτσοβλαχική, τη Μεγλενιτική και την Ιστρορουμανική,¹ εκ των οποίων η πρώτη αποτελεί την επίσημη γλώσσα του Δημοκρατίας της Ρουμανίας, ενώ οι άλλες τρεις χρησιμοποιούνται από ολιγάριθμες πληθυσμιακές ομάδες που είναι διάσπαρτες σε όλη τη Βαλκανική Χερσόνησο.
Με την αποικιακή εξάπλωση των ευρωπαϊκών λαών σε άλλες ηπείρους, από τα χρόνια της Αναγέννησης και μετά, τρεις από τις νεολατινικές γλώσσες, η ισπανική, η πορτογαλική και η γαλλική, διαδόθηκαν και επικράτησαν σε ένα μεγάλο μέρος του Νέου Κόσμου. Σήμερα περίπου 170 εκατομμύρια Ευρωπαίοι μιλούν γλώσσα ή διάλεκτο που προέρχεται από τη λατινική². Η ιστορική περιγραφή, η συγκριτική έρευνα και η δομολογική ανάλυση των νεολατινικών γλωσσών αποτελούν το αντικείμενο της ρομανικής γλωσσολογίας³.

Ομιλία του ομότιμου καθηγητή Γλωσσολογίας του ΑΠΘ κ. Αντώνη Μπουσμπούκη στην 4η συνδιάσκεψη της Παγκόσμιας Βλάχικης Αμφικτιονίας.
Ευχαριστώ την Παγκόσμια Βλαχική Αμφικτιονία, γιατί μου έδωσε την ευκαιρία να βρίσκομαι ανάμεσα στους Βλάχους πατριώτες μου της Αλβανίας και να τους γνωρίσω από κοντά. Και καθώς τώρα βρίσκομαι στην Κορυτσά, νιώθω να με αγγίζει η πολιτισμική αύρα της ένδοξης Μοσχόπολης, που την εξύψωσε τόσο η απαράμιλλη αξιοσύνη των τέκνων της, ώστε να της αποδοθεί ο δίκαιος τίτλος ΑΘΗΝΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ. Οι Βλάχοι, και μάλιστα οι Βλάχοι της Αλβανίας, κατοικούν σε μέρη της Βαλκανικής, όπου για πρώτη φορά πάτησαν το πόδι τους οι Ρωμαίοι. Από τότε και από εδώ ξεκινάει και η λατινοφωνία.