Πώς μπορεί κανείς να μιλήσει για ένα κομμάτι του εαυτού του, υπερβαίνοντας στερεότυπα και παγιωμένες «αξίες»; Στο δεύτερο ταξίδι μου στην Αλβανία, είπα στον Βασίλη αυθόρμητα: «Ποτέ δεν είχα δει την Νεμέρτσικα (στης οποίας τους πρόποδες μεγάλωσα) από πίσω». Αμέσως σκέφτηκα ότι το δικό μου «πίσω» είναι μπροστά για άλλους.

Η Μοσχόπολις, πόλις αξιόλογος, επί οροπεδίου κειμένη πλησίον της Κοριτσάς, συνωκίσθη, ώς φαίνεται, κατά τας αρχάς του ΙΔ' αιώνος υπό ποιμένων Βλάχων. Μεσούντος του ΙΗ' αιώνος παρουσιάζει μεγίστην ακμήν και περί τας 60000 κατοίκους Κουτσοβλάχους, ων η ευφυΐα και δραστηριότης και το μεγαλεπήβολον ανέδειξαν αυτήν διαπρεπές κέντρον των γραμμάτων, του εμπορίου και της βιομηχανίας. Η παντοειδής και πλούσια εις εγχώρια προϊόντα αγορά προσείλκυεν εις συναλλαγήν πάντας τους πέριξ από τε της Αλβανίας, της Ηπείρου και της Μακεδοτίας.

Ως πεδίο της μελέτης επελέγη η Κοινότητα Κεφαλόβρυσου. Η επιλογή της συγκεκριμένης κοινότητας ως χώρου εντοπισμού των πληροφορητών υπήρξε αποτέλεσμα μιας μελέτης της παλιννόστησης που περιέλαβε και τις 309 κοινότητες και τους 4 δήμους του Νομού Ιωαννίνων. Η μελέτη εκείνη στόχευε, εκτός των άλλων, και στην καταγραφή ορισμένων κοινωνικών και δημογραφικών μεγεθών του παλιννοστούντος πληθυσμού που επέστρεψε στο νομό μετά το 1973, όταν δηλαδή η επιστροφή των μεταναστών άρχισε να υπερκαλύπτει την έξοδο.
Σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία της Κοινότητας κατά τη δεκαπενταετία 1960-1974 μετανάστευσαν από το Κεφαλόβρυσο στη Γερμανία περίπου 800 άτομα. Στον αριθμό αυτό συμπεριλαμβάνονται οι μετανάστες εργαζόμενοι και τα παιδιά τους. Σε συνδυασμό με τα δεδομένα της προαναφερόμενης έρευνας υπολογίζεται ότι το 1/3 περίπου των μεταναστών του χωριού έχει επιστρέψει από το εξωτερικό. Από το σύνολο των παλιννοστούντων το 71.6% έχει εγκατασταθεί μόνιμα στην κοινότητα, ενώ μόνο το 13.8% έχει επιλέξει ως τόπο διαμονής την πόλη των Ιωαννίνων.

Η σύνθεση μιας Κουτσοβλαχικής Γοαμματικής αντιμετωπίζει πολλά και δισεπίλυτα προβλήματα. Πρώτον γιατί η ελληνική επιστήμη μόλις από τη δεκαετία του '70 αρχίζει με τρόπο αυστηρά επιστημονικό να ερευνά την Κουτσοβλαχική και τις διάφορες ποικιλίες της που ομιλούνται στον ελληνικό χώρο και δεύτερον γιατί η παλιότερη βιβλιογραφία, πάντοτε σχεδόν, συνεξέταζε την Κουτσοβλαχική με τη Δακορουμανική (=Ρουμανική) και ελάχιστα ενδιαφερόταν για την αυτοτέλεια της πρώτης.
Μια Γραμματική της Κουτσοβλαχικής σήμερα, όπως αναφέρεται και παρακάτω, παρουσιάζει περισσότερο επιστημονικό ενδιαφέρον παρά χρηστικό. Στοχεύει στην αποτύπωση της Γραμματικής δομής του δεύτερου γλωσσικού κώδικα ενός εκλεκτού τμήματος του Ελληνισμού, των Βλαχόφωνων Ελλήνων.
Μολονότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται κάποια κίνηση, μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, για την υποστήριξη των «ολιγότερο ομιλούμενων γλωσσών» έχουμε τη γνώμη ότι η γλωσσική επιστήμη έχει προδικάσει με ακρίβεια την τύχη αυτών των ομιλητών: μοιραία οδηγούνται στην εξαφάνιση του δεύτερου γλωσσικού τους κώδικα αφού, στο μεταξύ, έλειψαν και οι αντικειμενικές συνθήκες που τον συντηρούσαν όπως π.χ. ιδιαίτερες ασχολίες, κοινωνικές δομές, γεωγραφική απομόνωση κ.λπ.