Στο Μέτσοβο η ξυλογλυπτική τέχνη ξεκίνησε από πολύ παλιά. "Η μεγάλη ακμή και το άνθισμα της Μετσοβίτικης λαϊκής τέχνης άρχισε μετά το 1659, με τα εξαιρετικά πολιτικά και εκκλησιαστικά προνόμια, που απέσπασε απ' την Πύλη ο Μετσοβίτης αρχιτσέλιγκας Κύργος Φλόκας και καθιστούσαν το Μέτσοβο αυτόνομη δημοκρατία. Τότε και η ξυλογλυπτική ξέφυγε απ' τη χειροτεχνία κι ανέβηκε στο χώρο της τέχνης με τα τέμπλα, τους δεσποτικούς θρόνους, τους άμβωνες, τα προσκυνητάρια, τα κουβούκλια των επιταφίων, τ' αναλόγια, τα μανουάλια, τα μπαγκάρια και τα τόσα άλλα "ειδίσματα" των εκκλησιών , συνεχίστηκε απ' τον 17ο αιώνα ως τα σήμερα, κι έφτασε από γενιά σε γενιά στα χέρια των σημερινών ταλιαδόρων. Οι "κομπανίες" των ταλιαδόρων του Μετσόβου φτάνανε στις πιο αλαργινές πόλεις, για ν' αναλάβουν τα σπουδαιότερα έργα της ξυλογλυπτικής και να μεταλαμπαδεύσουν έτσι την τέχνη τους...

Στο βιβλίο αυτό αποτυπώνονται τα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά των βλάχικων χωριών του Ασπροποτάμου όπως αυτά εξελίχθηκαν σε μια διαδρομή πέντε περίπου αιώνων (1455-2000). Το κέντρο αναφοράς σ' αυτή την ιστορική περιήγηση αποτελεί η Κρανιά η οποία διαχρονικά αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα βλαχοχώρια της περιοχής.    
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην Γερμανική επιχείρηση "εκκαθάρισης" της Πίνδου από τα Γερμανικά στρατεύματα τον Οκτώβρη του 1943. Δημοσιεύεται μάλιστα για πρώτη φορά στα ιστορικά χρονικά της χώρας μας το πρωτότυπο  επιτελικό σχέδιο του Γερμανικού στρατού με την κωδική ονομασία "Πάνθηρας".
"Το βιβλίο "Κρανιά Ασπροποτάμου, η Ιστορία, ο Τόπος, οι Άνθρωποι" καλύπτει με πληρότητα την πορεία μέσα στον χρόνο του ξακουστού ασπροποταμίτικου χωριού, έχοντας παράλληλες αναφορές και για τα άλλα βλαχοχώρια της Νότιας Πίνδου ζωντανεύοντας έτσι όλοκληρο τον κόσμο του Ασπροποτάμου. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρείς θεματικές ενότητες.
    Η πρώτη ενότητα, που είναι και η πιο εκτενής, καταγράφει την ιστορική διαδρομή του χωριού μέχρι τις ημέρες μας. Με παράθεση παρά πολλών ιστορικών στοιχείων, πληθώρας φωτογραφιών, πινάκων και χαρτών ο συγγραφέας καλύπτει όλο το φάσμα του βίου των πέντε αιώνων της Κρανιάς σε όλους τους τομείς:Δημιουργία του οικιστικού πηρήνα του χωριού, εξέλιξη του πληθυσμού,κοινωνικές ομάδες και θεσμοί, φορείς και διοίκηση του χωριού, επαγγέλματα, θρησκευτική ζωή και εκπαίδευση, ληστοκρατία, όπως και τις καταστροφές που υπέστη το χωριό σ' όλη την διάρκεια της ύπαρξης του.

Μια ενδιαφέρουσα επανέκδοση απο την  Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών του βιβλίου του Αθανάσιου Χρυσοχόοου, Οι Βλάχοι της Μακεδονίας Θεσσαλίας και Ηπείρου στη σειρά Μακεδονική Βιβλιοθήκη πραγματοποιήθηκε πρόσφατα.

Λεπτομέρειες σχετικά με την απόκτηση του απο το βιβλιοπωλείο της Εταιρείας μπορείτε να βρείτε εδώ.
Επίσης μπορείτε να το "κατεβάσετε" σε μορφή pdf

Οι Βλάχοι της Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Ηπείρου
Αθ. Ι. Χρυσοχόος
Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 2007
21 σελ.
ISBN 978-960-7265-74-6

Ο Δημήτριος Δάρβαρης υπήρξε λόγιος με ευρεία πανεπιστημιακή μόρφωση και σημαντικό συγγραφικό έργο, αποτελούμενο κυρίως από μεταφράσεις και άλλα εγχειρίδια εκπαιδευτικού χαρακτήρα.
Γιος του Νικολάου Δάρβαρη, ενός ευκατάστατου εμπόρου εγκατεστημένου στο Σεμλίνο της Ουγγαρίας, γεννήθηκε στην Κλεισούρα της δυτικής Μακεδονίας προς τα μέσα του 18ου αιώνα. Διδάχθηκε τα στοιχειώδη γράμματα στη γενέτειρά του και όταν έγινε δώδεκα ετών μετέβη με τον αδελφό του Ιωάννη στο Σεμλίνο για να σπουδάσει [Γιομπλάκης, 1971: 315].
Παρόλο που η οικογένειά του τον προόριζε ως διαχειριστή της εμπορικής της επιχείρησης, ο νεαρός Δάρβαρης δεν φαινόταν να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των γονιών του καθώς παρουσίαζε μια έμφυτη τάση στα γράμματα.   Έτσι, στάλθηκε στην ελληνοσλαβική σχολή της Σούρμας, στην πόλη του Σιρμίου Ρούμαν, προκειμένου να καλλιεργήσει την έφεσή του στις θεωρητικές σπουδές. Εκεί παρέμεινε τρία χρόνια και διδάχθηκε την ελληνική, σλαβική και βουλγαρική γλώσσα παράλληλα με ιστορία και γεωγραφία [Γιομπλάκης, 1971: 317].